Pławce

Stan obecny

Własność JST. Mieszkania.

Historia

Dwór z XIX w.
Pławce to wieś leżąca przy autostradzie A-2, dawniej przy tzw. "trakcie kostrzyńskim", w odległości 8 km na północ od Środy Wielkopolskiej. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1363 r., kiedy to biskup poznański Jan Doliwa dokonywał zamiany dziesięcin z Bożęcina i Płowiec. Daniny przekazywane wcześniej do Rozdrażewa, w tym dziesięciny z Płowiec, dostał kościół w Tulcach. Zamiany dokonano za zgodą rektora Marcina (w Tulcach) i kolatora Mikołaja. Wieś oczywiście stanowiła już wtedy dobra królewskie, a wzmianka z 1371 r. mówi o sołectwie w Pławcach, które Przecław, wojewoda kaliski sprzedał sołtysowi sokolnickiemu. Z tego samego roku pochodzi informacja, że kmiecie z Płowiec sami zbierali po 1 wiardunku dziesięciny dla dwóch plebanów w Tulcach.
W 1408 r. pleban w T. oświadczył, że kmiecie z P. powinni dawać tytułem dziesięciny snopowej po 12 grzywien i 7 skojców. W 1417 r. prepozyci w T. pozwali kmieci z Płowiec, żądając tejże dziesięciny - kmiecie dowodzili, że muszą płacić jedynie po 1 wiardunku z łanu. Sędzia rozstrzygnął sprawę na rzecz prepozytów. Po 9 latach proces został ponowiony, przy czym kmieciom umorzono zaległości, ale sam wyrok pozostał bez zmian. Dodatkowo zasądzono od kmieci „po dwa kamienie wosku” dla katedr w Gnieźnie i Poznaniu. Przy okazji plebani pozywali kmiecia Klimka Szyrokiego ze Zdziechowic, który uprawiał jeden łan w Płowcach i od 4 lat nie płacił dziesięciny. Zaległość za Klimka zapłacił Mikołaj ze Świękotek, rycerz pasowany, asesor sądowy i wicechorąży. O te nieszczęsne dziesięciny toczyły się jeszcze sprawy w 1439, 1443 (pleban Kasper który ponadto kłócił się z ks. Janem o podbieranie ofiar od wiernych), 1457 (pleban Jan). W 1465 r. kmiecie z P. płacili plebanowi Janowi Komornickiemu 11 grzywien dzies. rocznie. W 1495 r. pleban Piotr Rąbiński sprzedał dzies. kmieciom z Płowiec za 6 grzywien i 1 wiardunek, z wyjątkiem dziesięciny z lnu. Ostatnia sprawa o dzies. miała miejsce w 1525, gdy plebanem w T. był Jakub z Koźminka, także altarysta w katedrze poznańskiej, natomiast podatek ten składano plebanom w T. jeszcze co najmniej do połowy XVII w.
Pod koniec XV w. wieś została zapewne podzielona, a 3 i pół łanu osiadłego oraz 2 i pół ł. pustego należały do Mikołaja Chwałkowskiego. W 1492 r. za zgodą królewską, Mikołaj zapisał na tych ziemiach 80 grzywien posagu swojej siostrze Małgorzacie. Mężem owej niewiasty został Andrzej Świączyński (ze Świączyna). W 1498 r. poznajemy pierwszego tenutariusza Płowiec – Wojciecha Jabłonowskiego h. Zaremba, który toczył spór z Wojciechem i Mikołajem z Wysławic. W 1501 r. posesję P. otrzymał Rafał Leszczyński h. Wieniawa, w zamian za pożyczenie królowi sumy 1800 złp.
W źródłach nie znajdujemy bliższych szczegółów dot. podziału wsi. Część dziedziczna nadal należała do Chwałkowskich, którzy posługiwali się przydomkiem „Czeczerad”, na innym zaś dziale siedział Bernard Zaleski. W 1528 r. Mateusz „Czeczerad” Chwałkowski zapisywał na połowach Chwałkowa, Płowiec, Wyszakowa, Biernatek, Płaczków, Zalesia, Ochli i Laskowa po 150 grzywien posagu i wiana swej żonie Zofii Bielawskiej. W tym czasie na innym dziale siedział Mikołaj Węgorzewski, który posiadał 6 łanów, w tym 1 pusty. Mateusz Czeczerad w 1532 r. zamienił część dóbr z Marcinem Baranowskim. Ponadto przez koligacje licznych panien Chwałkowskich we wsi pojawili się Brodowscy h. Grzymała. Część wsi od Zofii Ch., żony Marcina Brodowskiego, kupił Łukasz Bieganowski h. Grzymała. Poza tym pamiętajmy, że ośrodkiem zarządu dóbr we wsiach królewskich było sołectwo, notabene istniejące w P. co najmniej od pocz. XV w. W 1. poł. XVI w. jednym z sołtysów był Marcin Pigłowski zwany „Korab”, za którego wyszła wdowa po Mateuszu – Zofia Chwałkowska. Pigłowski miał już wtedy synów z poprzedniego związku: Krzysztofa i Łukasza.
W 2. poł. XVI w. tenutariuszem P. był Sebastian Niwski, który za pozwoleniem króla zapisał w 1561 r. po 260 złp. posagu i wiana swej żonie Barbarze Brzozogajskiej. Pod koniec stulecia sołtysem był Piotr Żernicki, który w 1593 r. otrzymał zgodę królewską na dożywotnie scedowanie sołectwa (z dwoma śladami osiadłymi) swojemu synowi Mikołajowi. W tym samym roku Brzozogajska dostała pozwolenie na scedowanie tenuty swojemu synowi Andrzejowi. Po Andrzeju Niwskim, Płowce otrzymał w tenutę Adam Mieszkowski h. Odrowąż, a następnie, ok. 1618 r. Piotr Łowicki, który płacił 5 złp. i 26 groszy od 4 śladów osiadłych, 2 kół korzecznych (czyli młyna z 2 kołami podsiębiernymi) i 2 zagrodników. Następnie, około 1639 r. dzierżawcą został Chryzostom (Krzysztof) Potocki, burgrabia ziemski w Pyzdrach, ożeniony z Marianną Dziękczyńską. Ciekawostką jest fakt, że w XVII w. zmieniono nazwę wsi Płowce na "Dzieklina" (Dzieglina), niestety nie znamy etymologii tej nazwy. Zanikła ona samorzutnie jeszcze w XVII w.
W 1645 r. Potoccy scedowali wieś, za consensusem królewskim (zgodą) - Olbrachtowi Sczanieckiemu i jego żonie Joannie Śmigielskiej. Sczaniecki po kilku latach zmarł, zaś wdowa wyszła za Tomasza Trzebińskiego h. Szeliga. W 1651 r. scedowali oni swoje prawa do wsi "Dzieglina po staremu alias Płowce zw." na Władysława Kunińskiego, zaś ten - jeszcze przed "potopem" szwedzkim - Jadwidze Czackiej. Być może ta Czacka była jego żoną? Tego nie wiemy, w każdym razie w 1655 r. uciekła ona ze wsi w obawie przed Szwedami. Jako administratora w Płowcach pozostawiła Jerzego Łukomskiego. Jej służąca Anna Moszczeńska pozostała w majątku jako szafarka. Szwedzi przybyli do wsi wraz ze zdrajcą, Adamem Bronikowskim, który zażądał, aby Łukomski "dóbr mu ustąpił". Jego wspólniczką była wspomniana służąca, całym sercem stojąca po stronie Szwedów. Doprowadzili do tego, że Łukomski został przez Szwedów rozstrzelany w lasach majątku. Bronikowski był na tyle bezczelny, że po wojnie pozostał we wsi, ale w 1658 r. pozwali go synowie Łukomskiego i najpewniej został ukarany.
Po Łukomskich tenutariuszem wsi został Mikołaj Twardowski, pisarz ziemski ze Wschowy, a w 1710 r. za zgodą króla scedował ją na swego bratanka Władysława Twardowskiego. W kolejnych latach we wsi wybudowano dwór dla Twardowskich, w którym 1 listopada 1716 r. związek małż. zawarli Paweł Czartochowski i Katarzyna Grodzińska, zapewne pracownicy dworscy. Dnia 30 października 1721 r. Twardowski sprzedał wieś (a raczej prawo do jej dzierżawienia, czyli posesji) Kazimierzowi Wilamowskiemu, pisarzowi grodzkiemu w Kcyni. W kolejnych latach posesja przeszła na Stefana Wasielewskiego i jego żonę Mariannę Dzierżanowską. Tenże Stefan zmarł ok. 1731 r., zaś wdowa wyszła za Dominika Konarzewskiego, któremu w 1732 r. zapisywała na wsi P. kwotę 300 złp.
W poł. XVIII w. zarządcą wsi królewskiej Płowce był Antoni Imbir-Objezierski, syn Zygmunta i Apolonii Los-Golińskiej, który za konsensusem królewskim z dn. 21 października 1754 r., scedował dożywocie wsi swemu synowi Józefowi. Jednak rok później zmieniono decyzję i Objezierski sprzedał wieś Franciszkowi Zielińskiemu, synowi Władysława, zaś swemu synowi dał część gotówki. Nie wiemy jaka to była kwota, ani co na to król Stasiu. Miał on zapewne ważniejsze sprawy na głowie...
W kolejnych latach przez wieś przewinęli się: Ignacy Skarbek-Malczewski h. Awdaniec, dzierżawca, który w 1771 r. opłacał 297 złp. "kwarty" (opłata na utrzymanie wojsk) i 39 złp. "hyberny" (opłata na postój wojsk zimą), Wojciech i Dorota Zbyszewscy (od ok. 1762, służba?), Andrzej Sczaniecki i Maksymilian Malczewski (1775), Wojciech Gutowski ekonom i Antoni Służewski z żoną Zofią Witkowską (dzierżawcy od 1777), Ignacy Wróblewski - ekonom (1781), Józef Kurczewski (dzierżawca od 1784) oraz ostatni polski posesor przed przejściem wsi w ręce niemieckie - Wincenty Koszutski h. Leszczyc (od ok. 1810).
W 1872 r. właścicielem 851-morgowych dóbr był Fritz Heickerodt. Oprócz 2 mórg łąki była to w całości ziemia uprawna. Czysty dochód gruntowy wynosił 1045 talarów. Tak podaje księga adresowa z tegoż roku, jednak jak przypuszczamy, miała ona pewien "poślizg" czasowy, ponieważ już w 1870 r. w majętności Klingenburg (Pławce) urodził się przyszły dziedzic - F. Seifarth. W 1888 r. Pławce były gminą, w skład której wchodziła wieś oraz dominium, łącznie 16 domów i 145 m-ców, w tym 121 katolików i 24 protestantów. Domena obejmowała 223,66 ha, w tym 210,72 ha ziemi uprawnej, z czystym dochodem gruntowym 3134 marki. W 1902 r. wybudowano kolejkę wąskotorową z Kobylegopola do Zaniemyśla. W zw. z tym we wsi powstały elementy infrastruktury, w tym budynek dworca w płd. części wsi. Z kolei w części północnej wybudowano też szkołę. Druga szkoła powstała obok folwarku odległego o 2 km na zachód. W 1913 r. dobra rycerskie Klingenburg obejmowały 302 ha, w tym 285 ha ziemi uprawnej, 9 ha łąk, 3 ha lasu i 5 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 4001 marek. W gospodarstwie hodowano 33 konie, 150 szt. bydła dorosłego plus 30 cielaków oraz 70 szt. trzody chlewnej. Właścicielem był wówczas Friedrich Seifarth ur. 7 września 1870 r. w Pławcach, zmarły 8 czerwca 1923 r. tamże. Był on synem Friedricha (1843-1900) i Luizy Heleny Fryderyki von Meien (1848-1918). Dnia 19 czerwca 1900 r. w Bielefeld ożenił się z Marią Wessel (26.06.1865 - 16.02.1945). Dziedziczka miała liczne rodzeństwo: Carla Gustawa Christiana (ur. 1857), Louisa Carla (ur. 1858), Luizę (ur. 1860), Ernsta Louisa (ur. 1862) oraz Joannę Luizę (ur. 1866). Friedrich i Maria prawdopodobnie nie mieli dzieci, ale być może ich synem był Hugo, który mieszkał później w Rübenfelde? Portal Gedbas niestety nie podaje imion rodziców, ani daty urodzenia, ale jest data jego ślubu z Mathildą von Meien - 22 marca 1918 r. i śmierci - 7 września 1939 r.
W części wiejskiej Pławiec znajdowało się także gospodarstwo Andreasa Frankowskiego, które miało 115,5 ha obszaru, w tym 110 ha ziemi uprawnej, 4 ha łąk i 1,5 ha nieużytków (1257 marek czystego doch. gruntowego), ponadto w jego skład wchodził folwark Staniszewo (ok. 3 km. na zachód od majątku), do którego należało 43 ha ziemi, w tym 36 ha roli (602 marki cz. doch. grunt.). W Pławcach hodowano 18 koni, 60 szt. bydła dorosłego i 20 cielaków oraz 60 szt. trzody chlewnej. W Staniszewie: 8 koni, 25 szt. bydła i 10 cielaków oraz 30 szt. trzody chlewnej. Właścicielem Staniszewa był Stanisław Rozmiarek. Po wyzwoleniu Polski, rodzina Seifarth nie opuściła majątku. W 1926 r. jego ogólny obszar pod zarządem wdowy Marii S. wynosił 294,2 ha, w tym 276,3 ha ziemi uprawnej, 15,6 ha łąk i pastwisk oraz 2,3 ha nieużytków. Gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji uznanych nasion zbóż. Czysty dochód gruntowy (wykazywany w celu naliczenia podatku) wynosił 1333,6 talarów. Trudno obecnie powiedzieć, dlaczego "Księga Adresowa Polski dla Przemysłu, etc..." z tego samego roku, wymienia jedynie gospodarzy: Władysława Czarnowskiego (1901-1976) i Władysława Gaimskiego (po 114 ha każdy), a nic nie mówi o majątku Marii Seifarth? Czyżby dobra zostały rozparcelowane? W 1926 r. występuje też wiatrak, którego nie ma już w księdze o 4 lata późniejszej, należący do M. Rozana. W 1930 r. wieś miała 377 mieszkańców, a jedynym posiadaczem ziemskim był Władysław Czarnowski h. Grabie (nadal miał 114 ha). We wsi był także kołodziej J. Hoffer, kowal J. Brożyński i karczma S. Nowaka. Maria Seifarth z całą pewnością mieszkała we wsi w 1939 r., co wnioskujemy na podst. informacji o śmierci inspektora Kurta Stillera. Stoi tam jak byk "właściciel ziemski Maria Seifarth z domu Wessel. Klingenburg, 12 października 1939 r." Być może dziedziczka mieszkała w resztówce po majątku? Musieliśmy też odrzucić możliwość, że wdowa Seifarth wyszła za Władysława Czarnowskiego. Ten owszem, miał żonę Marię, ale z domu Drozdowską h. Jastrzębiec (1896-1943), z której w 1938 r. urodziła się córka Maria.
W okresie 1939-45 wieś nosiła nazwę Klingenburg, a folwark leżący 2 km na zachód (Staniszewo) - Rehfelde (po 1943). Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. We dworze początkowo znajdowała się szkoła, przeniesiona później do nowego budynku. Obecnie w dworze znajdują się mieszkania. Kolejka wąskotorowa została zlikwidowana w 1976 r.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski, dla przemysłu, etc... 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Portal genealogiczny Gedbas.de
Geoportal;
Mapster:
5928 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3669_Kostschin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór bezstylowy, wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi N-S, przy czy wejścia znajdują się w obu dłuższych elewacjach i trudno ocenić, która z nich była fasadą, czyli tą bardziej reprezentacyjną. Główny podjazd do dworu znajduje się od strony zachodniej. Jest to budynek parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, z piętrowymi ryzalitami w obu elewacjach, które zarazem stanowią wyższą część poprzeczną ponad korpusem, nakrytą również dachem dwuspadowym.

Park

Park dworski z XIX/XX w. o pow. 1,72 ha, zachowany w dawnych granicach. Do parku nie zaliczamy stawu leżącego na płd. od parku, który w zasadzie nie był otoczony drzewami i zajmował po prostu północną część podwórza gospodarczego.

Inne

Kościół z 1934 r., fil. p.w. świętego Stanisława Kostki
Relikty kolejki wąskotorowej z pocz. XX w., ruiny dworca

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011