Pierzchno

Stan obecny

Własność prywatna.
Jagrol Sp. z o.o. Kórnickie Przedsiębiorstwo Rolne

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierzchno to wieś leżąca 4 km na płn.-wschód od Kórnika. Istniało przed 1287 r., gdyż w dokumencie z tego roku, wystawionego przez ks. Przemysława II, mowa o zamianie wsi Skrzynki i Borek leżące k. Pierzchna (należące do biskupa Jana Wyszkowicza), za wieś Orkowo, należące do kanoników Szczedrzyka i Mroczka z rodu Grzymalitów. W 1379 r. właścicielem P. był Domarat, kasztelan poznański. W czasie wojny Grzymalitów z Nałęczami, wieś została spustoszona przez Sędziwoja Świdwę, kasztelana nakielskiego. Nie ma niestety pewności, czy pierwsze zapiski o wsi nie dotyczą przypadkiem Pierzchna spod Środy. Nie są tego pewni nawet autorzy "Słownika Geograficznego...". W każdym razie w 1399 r. z P. pisał się niejaki Szymon (Koszut). Sł. Geogr. wspomina o Koszutskich, następnie Pierzchlińskich, pieczętujących się herbem Leszczyc, dodając, że dotyczy to zapewne drugiego Pierzchna, co potwierdzają zapiski u Dworzaczka. Opisywana wieś znajdowała się w rękach Potulickich h. Grzymała, Górków h. Łodzia, a następnie Czarnkowskich h. Nałęcz. Pierwszy kościół (p.w. świętego Stanisława Biskupa i Męczenników) wybudowano we wsi w XV w., a w 1438 r. został on wcielony do parafii Kórnickiej. Odrębną parafię tworzył w latach 1578-1618. Rozebrany został w 1784 r.
W 1580 r. wsią zarządzał Jerzy Kołaczek, a następnie Zygmunt Grudziński, kasztelan biechowski, który majętność kórnicką nabył od Andrzeja Czarnkowskiego. Losy Pierzchna były ściśle związane z Kórnikiem, tak więc zainteresowanych odsyłamy do opisu zamku w K. w naszym katalogu. Warto jedynie dodać, że w 1828 r. Tytus Działyński zrealizował reformę rolną, na mocy której grunta wsi podzielono na folwark główny, folwark proboszczowski oraz gospodarstwa rolnicze o wielkości 58-63 morgi. Rolnicy zobowiązani byli do opłat na rzecz dziedzica.
W 1885 r. folwark w P. miał 355 ha obszaru i wykazywał 5122 marki czystego dochodu gruntowego. Wraz z probostwem Celestynowo wieś tworzyła okręg wiejski, liczący 23 domy i 266 m-ców. Folwarkiem zarządzali posesorzy - Jan Ossowicki z żoną Wandą Wize. W źródłach internetowych omyłkowo podaje się rodzinę Zarembów, którzy byli dziedzicami, owszem, ale w P. koło Środy. Na pocz. XX w. Osowiccy przejęli gospodarstwo na własność. Informacja taka znajduje się we wspomnieniu pośmiertnym Wandy z Wizów (zm. 14 kwietnia 1915 r.). Rok później jej córka Maria Osowicka wyszła w Poznaniu za Witolda Cybulskiego. W okresie międzywojennym księgi adresowe nie wymieniają P. koło Kórnika, widnieje zaś tam P. w pow. średzkim. Niestety nie jest to "nasze" P.., które leżało w pow. śremskim. Tak więc info o właścicielu Georgu (Jerzym) Reinking jest nieprawdziwe. Na szczęście wieś znalazła się w KAGR woj. Poznańskiego, skąd wiadomo, że dzierżawcą w 1926 r. był Józef Olszewski. Folwark miał 356 ha obszaru, w tym 303 ha ziemi uprawnej, 44 ha łąk i pastwisk oraz 9 ha nieużytków. Do oszacowania podatku wykazywano 1672 talary czystego dochodu gruntowego. W latach 1939-43 wieś nosiła nazwę Stiebenau, zaś 1943-45 - Perchen. Po wojnie na bazie dawnego folwarku utworzono PGR, zlikwidowany ustawowo w latach 90. XX w. Po przemianach politycznych 1989/90 gospodarstwo przejęła spółka Jagrol, która kontynuuje tu hodowlę owiec.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Strona internetowa "Pierzchno twoje miejsce na ziemi";
Geoportal;
Mapster:
11811865 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3768_(2065)_Kurnik_1911_APP_Sygn._M.top.25-88-1.jpg
5959 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3768_Kurnik_2_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, z trójkątnymi wystawkami w obu dłuższych elewacjach. Prawdopodobnie przebudowany lub jest to nowy budynek w miejscu dworu - stan zachowania substancji zabytkowej nieznany. Od północy dostawione dodatkowe części, prawdopodobnie dopiero w okresie międzywojennym, gdyż nie widnieją na mapach z 1940 i 1944 r.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest zniekształcony, ale w obrębie podwórza gospodarczego zachowały się budynki południowej i zach. pierzei.

Park

Park z k. XIX w. o pow. ok. 0,85 ha. Obszar w okresie powojennym drastycznie się zmniejszył. Niegdyś park był ponad dwukrotnie większy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011