Parzęczewo

Stan obecny

Własność J.S.T. albo A.N.R.

Historia

Pałac z 1. ćw. XIX / k. XIX w.
Dawna nazwa wsi to Parzęczew, w zapiskach występuje ona również jako Parzniczewo, Parsenczewo i Parsentschewo. Już pod koniec XV w. we wsi istniał drewniany kościół p.w. świętego Michała Archanioła. Nowy na jego miejscu stanął w 1696 r., zaś kolejny – murowany - w 1774 r. Pierwsi XV-wieczni właściciele nazwali się Parzęczewskimi, ale oprócz nich części wsi należały do właścicieli Granowa - Łukowskich i później do Wolikowskich z Wolikowa. Na podstawie zapisek możemy sądzić, ze tych części było co najmniej kilka. Na pocz. XVI w. dziedziczką cz. P. była córka Stanisława – Dorota Łukowska. Jej mężem był Mikołaj Młyński ze wsi Młyny, wraz z którym zamieniała część P. na części Granowa od żony Hinczki Ujejskiego. Inna część P. należała do Zofii, wdowy po Marcinie Zbąskim – dziedzicu Łęki Wlk, Lubiechowa, etc... Zofia ta wyszła później za Jana Turka Łąckiego, który w 1515 r. pozywał synów Marcina Zbąskiego: Abrahama, kasztelana bydgoskiego; Jana, Łukasza, Stanisława i Piotra, o wygnanie ze wsi. Rok później część P. wziął za część Raszewa Maciej Raszewski. Od razu zapisał na tych dobrach 10 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie Kolnickiej. Już w 1518 r. część P., Łęki Wlk i Małej oraz Lubiechowo i Nową Jabłonnę wziął od Stanisława i Piotra ze Zbąszynia Jan Opalenicki h. Łodzia. Warto zauważyć, że był on wujem Anny – córki Jana Turka Łąckiego. W 1530 r. część P. i Wambiewo przypadło Stanisławowi i Maciejowi Ujejskim. Ważną informacją jest fakt, że Ujejscy z racji posiadania W. posługiwali się zamiennie nazwiskiem Wambiewskich.
W poł. XVI w. najważniejszy dział wsi należał do Marcina Parzęczewskiego, ożenionego z Anną Kromolicką. W tamtym czasie we wsi wznosił się dwór z folwarkiem i zabudowaniami krytymi szkudłami lub słomą. Jego właścicielem był Paweł Wolicki, który w 1555 r. zapisywał żonie Katarzynie Dzierzmanowskiej 1000 złp. posagu i t. wiana. Anna P. po śmierci męża „wiedziona miłością matczyną” dała swoją część wsi synom: Janowi, Maciejowi i Marcinowi Parzęczewskim. Z kolei wdowa po Janie Opalenickim – Anna Gostyńska – w celu spłacenia długów sprzedała Łęki, zaś P. wyderkowała Annie Rossnowskiej, wdowie po Jaskuleckim i jej synom. Dziedzicami innej części wsi byli bracia Stanisław i Wojciech Zakrzewscy, z których ten drugi w 1567 r. sprzedał Ziemin, Wąbiewo, P., Białcz, Krzon, osadę Skoraczewo i Prętkowicze Sabinie Konarzewskiej. W 1572 r. Wojciech Z. sprzedawał dobra Janowi Czackiemu, synowi Piotra. W tym samym czasie na innym dziale siedział Andrzej Strykowski ożeniony z Katarzyną, z którą trzymali także Wambiewo. Na pocz. XVII w. główny dział P. trzymał Jan Parzęczewski, syn Wojciecha. W 1605 r. zapisywał on żonie Agnieszce Chwałkowskiej 1000 złp. posagu i t. wiana. W 1. poł. XVII w. część wsi wyderkował jeszcze od Opalińskich Piotr Ossowski z Wilkowa Polskiego. Gdy Barbara Ossowska ok. 1640 r. wyszła za Krzysztofa Grzymułtowskiego h. Nieczuja, ten wziął P. w wianie. Zacny wojewoda poznański miał później jeszcze drugą żonę, Aleksandrę Leszczyńską h. Wieniawa. Parzęczewo po wojewodzinie odziedziczyli Maciej i Andrzej Radomiccy h. Kotwicz. Ich trzeci brat – Stefan nie myślał już o dobrach ziemskich bo był cięzko chory. W 1689 r. bracia przeprowadzali podział majątku, na skutek którego majętność granowską wziął Maciej (1648-1728), wojewoda inowrocławski, poznański, etc... Z pierwszej żony miał on córkę Mariannę, zaś z drugiej, Ludwiki Zaleskiej pochodziła córka Katarzyna (1681-1750). W 1706 r. dziedziczka Katarzyna Radomicka wyszła za Jerzego Felicjana Sapiehę h. Lis (1680-1750), z którym mieli dwie córki: Mariannę i Krystynę. Marianna (1706-1794) ok. 1740 r. wyszła za Ignacego Koźmińskiego h. Poraj, z którym miała 3 córki: Gertrudę, Józefę i Ludwikę. Ignacy dociągnął zaledwie do 1757 r., a niedługo później Marianna wyszła za mąż ponownie, za Ludwika Dąmbskiego z Dąbia h. Godziemba (1731-1783), wojewodę brzesko-kujawskiego, założyciela miasta Freysztadt, czyli inaczej mówiąc dziedzica Rakoniewic (polecamy opis Rakoniewic w naszym katalogu).
W 1781 r. Dąmbska sprzedała Parzęczewo i kilka innych wsi Nikodemowi Wyssogocie-Zakrzewskimu h. Wyskota (1741-1792), łowczemu poznańskiemu. Zakrzewski był kawalerem orderu św. Stanisława. Ożenił się z Ewą Drywa-Zakrzewską h. własnego, z którą miał czworo dzieci: Krystynę, Wiktorię, Faustyna Walentego (1773-1815) oraz Augustyna. Dobra po ojcu, czyli Parzęczewo, Lubiechowo, Wąblew i Puszczykowo miał odziedziczyć Faustyn, który w 1797 r. ożenił się z Teresą Radońską h. Jasieńczyk. Łącznie mieli oni aż dziewięcioro dzieci. Teresa zmarła w 1813 r. a już w listopadzie tegoż roku Faustyn ożenił się ponownie, z Anną Kwilecką z Kwilcza h. Śreniawa. Miał z nią syna Józefa Jacka. Kolejny dziedzic Parzęczewa – Jan Adam hr. Potworowski z Sienna h. Dębno (1761-1829) stanowił dość odległą rodzinę Zakrzewskich, dlatego należy domniemać, że po prostu kupił majętność. Jego żoną była Eleonora Szarlota Bojanowska h. Junosza, z którą mieli ośmioro dzieci, w tym syna Adolfa Stanisława (1802-1869). Ok. 1820 r. dla Jana P. wzniesiony został obecny pałac w otoczeniu parku. W 1829 r. 27-letni Adolf zaślubił Paulinę Mielęcką h. Ciołek (1802-1884). Z tego związku pochodziła córka Melania i syn Aleksander Jan Andrzej (1832-1885). Dnia 21 października w Berlinie, w zw. z koronacją, hrabia otrzymał order czerwonego orła na pętlicy III klasy.
W 1885 r. na Parzęczew składała się wieś oraz dominium. Wieś stanowiła ośrodek zarządu okręgu dominalnego, w skład którego wchodziły folwarki Kotusz i Wąblew oraz leśniczówka. Okręg posiadał 15 domów i 414 m-ców, w tym 41 ewangelików (reszta katolicy). Samo dominium posiadało 10 domów i 275 m-ców i 1062 ha gruntów. Część wiejska P. miała 25 domów i 202 m-ców – katolików. Na ogólny obszar majątku składało się 693,25 ha ziem uprawnych, 210,59 ha łąk, 30,82 ha pastwisk, 105,14 ha lasów, 19,45 ha nieużytków i 2,8 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił 11195 marek. Właścicielem po Adolfie był już w tamtym czasie Aleksander hr. Potworowski. W 1865 r. w Dreźnie zaślubił on Emilię Grabowską z Grabówki h. Oksza (1844-1908), z którą mieli troje dzieci: Jana Adolfa Maksa (1866-1942), Maksa Edwarda Aleksandra (1868-1944) oraz Marię Ludwikę Paulinę (1875-1887). Dziedzic zmarł nagle, dnia 21 lutego 1885 r. w P. i pochowany został w Lesznie. Zaledwie dwa lata po ojcu zmarła 13-letnia Maria. Nie będziemy wymieniać wszystkich zmarłych Potworowskich, w każdym razie wzmianki z tego okresu mówią, że ich grobowiec był przepełniony. W 1891 r. wdowa pozbyła się majątku Rybno Wielkie, na rzecz Komisji Kolonizacyjnej. Jeszcze pod koniec XIX w. Potworowscy przebudowali pałac, m.in. dostawiając wieżę, a w 1896 r. pozbyli się także majątku Kotusz, który nabył hrabia Żółtowski z Czacza. Stara dziedziczka, Emilia z Grabowskich hr. Potworowska zmarła 9 maja 1908 r. i pochowana została w Przysiece. Obaj synowie nie ożenili się i nie posiadali potomstwa. Ponoć na krótko przed wybuchem wojny sprzedali Parzęczewo niejakim Rotwandom. Jakim sposobem Kotusz znalazł się „z powrotem” w obrębie dóbr nie wiemy. Może do sprzedaży w 1896 r. w ogóle nie doszło? Księgi adresowe z 1926 r. informują, że Parzęczewo wraz z folwarkami Wąblewo i Kotusz miało 1915 ha rozległości, na co składało się 713 ha ziem uprawnych, 528 ha łąk i pastwisk, 618 ha lasów, 29 ha nieużytków i 27 ha wód. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 4945 talarów. Majątek posiadał własną gorzelnię. W okresie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Partenau. Po wojnie dawne dobra Potworowskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6603 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3864_Wielichowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi NzW-SzEm fasadą zwrócony na zachód, piętrowy, nakryty niskim dachem dwuspadowym. W płn.-zach. narożniku kwadratowa wieża zwieńczona krenelażem z dostawioną przy jednym z rogów wąską, okrągłą i wyższą wieżyczką. W fasadzie dwa nieznaczne ryzality po bokach, z wejściami do budynku, do których prowadzą szerokie schody. Wcześniej ryzality posiadały portyki kolumnowe, które w latach powojennych zostały zlikwidowane.

Park

Park z XIX w. o pow. 9,5 ha. Park w całości zajmuje działkę ewid. nr ...346/8 wraz ze znajdującymi się w jej obrębie mniejszymi działkami oraz część dużych działek rolnych, krótko mówiąc pola, na dz. nr ...337 oraz 348. Przez park przepływa Kanał Gniński. Całe założenie znajduje się w swoich przedwojennych granicach.

Inne

Dwór „stary” z XVIII-XIX w., nr rej.: 2516/A z 19.02.1955
Zabudowania folwarczne: spichlerz, stodoły i stajnia z 1. poł. XIX w.
Kościół, drewn., z dzwonnicą, 1774 r., p.w. świętego Michała Archanioła
Karczma, 1. poł. XIX w./1960 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011