Pakosław

Stan obecny

Pałac Pakosław, hotel, restauracja.
Ul. Parkowa 14, 63-920 Pakosław

Historia

Pałac z k. XVIII w.
Pakosław to wieś leżąca 9,5 km na płd. zachód od Jutrosina. Pierwsza wzmianka o wsi pojawiła się w 1310 r., kiedy to książę śląski i wielkopolski, pan na Głogowie - Henryk II - ustanowił dystrykt w Poniecu. W zapiskach wieś występuje także jako Pacoslaw, Pakoslave (1400), etc. Pierwszymi znanymi posiadaczami wsi byli Dobiesław i Marcin, ktorzy w 1420 r. wraz z Janem Dupińskim pozywali dziedziczki z Sierakowa: Hankę, Jadwigę i Ubyszkę. Począwszy od 1. poł. XV w. miejscowi dziedzice nazywali siebie Pakosławskimi, pieczętowali zaś herbem Rawicz. Przez prawie 200 kolejnych lat czynili to, co zwykła czynić drobna szlachta, czyli toczyli spory o miedzę, o skradzione bydło, czynsze, o granice wsi, zalane łąki, itd, itp. Ponadto cedowali, sprzedawali i wydzierżawiali części wsi, dziedzin, łąk, lasów itd. Wszystkie te informacje bardzo szczegółowo zebrali naukowcy P.A.N. w swoim "Słowniku Hist.-Geograficznym, do którego niniejszym odsyłamy zainteresowanych. Kościół we wsi istniał już przed 1510 r. i stanowił siedzibę parafii.
Spośród licznych współposiadaczy dóbr warto zwrócić uwagę na Jerzego i Krzysztofa Ponieckich w 1580 r. Pod koniec XVI w. wieś przeszła w ręce Zakrzewskich, także posiadaczy Osieka i Zaorla. W 1598 r. podziału majątku dokonywali w Pakosławiu synowie Stanisława Z.: Jan, Maciej i Mikołaj Zakrzewscy. Jeszcze w 1628 r. Piotr Pakosławski sprzedawał części P. Mikołajowi Zakrzewskiemu. W 1643 r. synowie tegoż Mikołaja przeprowadzili podział majątku. Byli to: Franciszek, Stanisław, Maciej i Marcin, zaś Pakosław otrzymał Maciej, ożeniony z Elżbietą Choińską, córką Jana. Ich synami byli Adam i Kazimierz, którzy w 1672 r. wydzierżawili Pakosław Stanisławowi Kamińskiemu, ożenionemu z Anną Zakrzewską. W 1687 r. w kościele rozpoczęto spisywanie ksiąg parafialnych.
Kolejnym dziedzicem P. został Aleksander Zakrzewski, ożeniony z Marianną Suchorzewską h. Zaremba. Mieli oni synów Jana, Adama i Andrzeja. Andrzej ożenił się z Franciszką Mielżyńską h. Nowina, a w Pakosławiu rodziły się ich dzieci (w nawiasach rok urodzenia): Teresa (1701), Maciej Józef (1702), Antoni Jan Nepomucen Wawrzyniec (1703), Teresa Elżbieta Teofila (1705), Karol Piotr Job (1707), Angelina Petronella Teodora (1708), Izydor Feliks Roch Andrzej (1715) oraz Paweł Aleksander Wincenty (1717). W 1724 r. córka Teresa wyszła za Jana Chryzostoma Niemierzę Gniazdowskiego, starostę nowomiejskiego.
W poł. XVIII w. dobra odziedziczyli synowie Andrzeja Zakrzewskiego: Maciej i Izydor. Wzmianki o śmierci ojca nie znaleźliśmy, natomiast matka - Franciszka z Mielżyńskich - zmarła mając 87 lat, dnia 26 września 1764 r. i pochowana została w Woźnikach. Trzeba tu dodać, że w międzyczasie Zakrzewscy zmienili nazwisko i od tej pory nazywali się Wyssogota-Zakrzewskimi herbu Wyskota. Maciej ożenił się z Teresą Zakrzewską i miał z nią syna Wacława, zaś Izydor z Izabellą Radomicką h. Leszczyc i mieli syna Ignacego. W 1766 r. Wacław sprzedał dobra Ignacemu; były to wsie: Pakosław, Zaorle seu (albo) Sowy, Biały Kał, Góry s. Berdechowo w pow. kościańskim.
Ignacy w 1779 r. ożenił się z kasztelanką Konstantyną Zakrzewską; w Pakosławiu rodziły się ich dzieci: Izabella Mechtylda Józefa (1781), Agnieszka Nepomucena (1782), Marjanna Franciszka Ludwika Wirydjanna (1784), Franciszka Kunegunda Nepomucena (1785), Marek Józef Wacław (1786) oraz Izabella Józefa Gertruda. W 1791 r. Ignacy Zakrzewski sprzedał dobra Michałowi Krzyżanowskiemu. Ten posiadał ponadto Szurkowo i Ruchocice, był kasztelanem międzyrzeckim, kawalerem orderów świętego Stanisława i Orła Białego. Po zakupie wsi wybudował tu przy pomocy architekta Carla Gottharda Langhansa obecny pałac, ponoć w miejscu dawnego dworu obronnego. Koszt budowy wyniósł ok. 50 tys. talarów, czyli 150 tys. marek.
Michał Krzyżanowski zmarł w 1810 r. Miał on brata Łukasza, pisarza wschowskiego, który umarł zaledwie trzy lata później. Dnia 22 maja 1813 r. pochowano go w kościele w Pakosławiu. Kolejne dwa lata później umarła dziedziczka - żona Michała K. - Alojza Gajewska, która spoczęła obok męża w Pakosławiu.
Kolejnym dziedzicem P. został Józef Krzyżanowski, ożeniony z Anielą Kołaczkowską. Pierwszej córce urodzonej w P. dali imię po babce - Alojza (Jozefa Michalina Aniela). W 1821 r. urodziły się bliźniaki: Henryk Franciszek Nepomucen i Jozef Michał Ignacy, następnie (w naw. rok ur.): Leon Piotr Paweł Nepomucen (1825), Michał Józef Stanisław (1828), Florentyna Józefa Aniela (1831) oraz Aniela Melania Franciszka (1834). Rodzicami chrzestnymi dzieci byli zazwyczaj krewni: Ignacy Kołaczkowski z ż. Józefą z Grudzińskich, a po śmierci Ignacego (w 1834 r.) ojcem chrzestnym Anieli został pleban, zaś matką chrz. - Melania Szołdrska. W międzyczasie zmarł też syn Ignacego – Adam Kołaczkowski. Około 1844 r. sprzedano majątek, a nabywcą został książę Pignatelli z miejscowości Acarenza we Włoszech. Książęta posiadali także inne posiadłości w Wielkopolsce, w Niemczech, Holandii, itd.
W 2. poł. XIX w. Pakosław stał się własnością Stanisława hr. Czarneckiego h. Prus (III) (1830-1905), ożenionego z Anną hr. Mielżyńską h. Nowina. Mieli oni sześcioro dzieci: Leona, Marcelego, Felicję, Helenę Marię Florentynę, Józefę i Annę. W 1872 r. na dobra P. o wielkości 1635 mórg składało się 1618 mórg ziemi uprawnej, 2 m. łąk i 15 m. lasu. Czysty dochód gruntowy szacowano na 2634 talary.
W 1888 r. Pakosław stanowił dominium oraz wieś kościelną w pow. krobskim. Na terenie domeny znajdowało się 13 domów z 309 m-cami, zaś na terenie wiejskim 19 domów ze 119 m-cami. Ziemie majątku obejmowały 417,4 ha, w tym 401,84 ha ziemi uprawnej, 0,61 ha łąk, 3,77 ha pastwisk oraz 11,18 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 7901 marek. W skład okręgu dominalnego wchodziły Gać i Góry, wraz z którymi okręg miał 17 domów i 377 m-ców, w tym 363 katolików i 14 protestantów. Jak pisali w tym czasie autorzy „Słownika Geograficznego...”: „otoczony bujnym parkiem pałac mieścił w sobie piękne rzeźby”, a w kościele świętego Walentego znajdowały się nagrobki Jana Zakrzewskiego, zm. 1719 i Michała Krzyżanowskiego, zm. 1810. Po śmierci Stanisława dobra odziedziczył Leon Czarnecki, który jednakowoż był bezpotomny i sprzedał majątek pruskiej Komisji Kolonizacyjnej. Ziemie rozparcelowano, a na nowo powstałych gospodarstwach osadzono rolników niemieckich. Koloniści urządzili w pałacu szkołę oraz kaplicę, a w parku zbudowali pastorówkę oraz założyli cmentarz ewangelicki. Część północna wsi (z dawnym majątkiem) otrzymała nazwę Pakoswalde, zaś cz. płd. – Pakoslaw.
W 1930 r. Pakosław stanowił gminę w pow. rawickim i liczył 227 m-ców. We wsi znajdowały się liczne sklepy, punkty usługowe i karczma J. Koniecznego. Działało także Kółko Rolnicze i Spółdzielnia Inwalidów sp. z o.o. oraz Kasa Pożyczkowo - Oszczędnościowa sp. z o.o. Zakłady przemysłowe stanowiły młyn, mleczarnia i olejarnia P. Baumlera. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Packswalde, a pobliskie Góry - Waldberge. Po wojnie pałac popadł w ruinę i odbudowany został dopiero w latach 70. XX w. Na pocz. XXI w. budynek został sprzedany w ręce prywatne.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Strona internetowa pałacu Pakosław: https://www.palacpakoslaw.pl/historia
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6824 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi zbliżonej do N-S, fasadą skierowany na wschód, parterowy, na wysokich piwnicach i z dodatkowym mezzaninem. Fasadę akcentuje okazały portyk wielkiego porządku, ozdobiony dwoma parami pilastrów po bokach i dwoma kolumnami pośrodku, poprzedzony dwubiegowymi schodami, zwieńczony belkowaniem i trójkątnym frontonem. We wnętrzu na uwagę zasługuje sala kolumnowa, która podobnie jak w Lubostroniu ozdobiona została płaskorzeźbami ze scenami historycznymi. Sceny oparte na rycinach Franciszka Smuglewicza przedstawiają: „Mieszka I niszczącego posągi bóstw pogańskich, Bolesława Chrobrego wbijającego pale graniczne na Łabie i Sali oraz Mieszka II przyjmującego hołd zbuntowanych Pomorzan. Zanim została zniszczona, kompozycji dopełniała czwarta płaskorzeźba, przedstawiająca pogańskiego wodza Wichmana składającego broń przed Mieszkiem I.” (za str. www Pałacu).

Park

Park krajobrazowy o powierzchni 7,5 ha, w granicach z k. XIX w., pomniejszony o działki które wydzielono od str. północnej. W zw. ze zmianami zaszłymi na przestrzeni kilkudziesięciu lat powojennych oraz współczesnym podziałem geodezyjnym sądzimy, że do obecnych właścicieli pałacu należy tylko część dawnego założenia.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011