Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Nietążkowo
2014, zdjęcie Zdzisław Wasiołka
Miniatura NietążkowoMiniatura NietążkowoMiniatura Nietążkowo

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Zdzisław WasiołkaMarek Kujawa

Nietążkowo

Nitsche

Województwo:wielkopolskie
Powiat:kościański
Gmina:Śmigiel
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, nr rej.: 260/249/A z 17.09.1968
Obiekt:dwór, nr rej.: 1499/A z 29.09.1994
Park:nr rej.: 1599/A z 9.01.1996

Stan obecny

Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Jana Kasprowicza w Nietążkowie
Ul. Dudycza 4, 64-030 Śmigiel

Historia

Dwór z XIX w.
Wieś Nietążkowo graniczy od południa z miastem Śmigiel. Główne ulice przechodzące przez wieś to Leszczyńska, Arciszewskich i Leśna. Pierwsza wzmianka, w której odnotowano wieś szlachecką Nethanskowo, pochodzi z 1391 r. Kolejne mutacje tej nazwy powstawały głównie w XV w., zaś ostatecznie przez długie stulecia wieś nosiła nazwę Nietaszkowo, bądź Nietąszkowo. Początkowo należała do okolicznych dziedziców: Robaczyńskich z Robaczyna, Andrzeja z Bojanowa i Pradlów z Unina. Pod koniec XIV w. na części wsi siedział także Maciej Ptaszkowski, który ponoć posiadał wieś N. już w 1373 r., a w 1395 r. pozywał Henryka Falkenhana i jego żonę Kachnę o zajęcie gwałtem ćwierci Nietaszkowa i połowy Unina. Z N. pisali się Mikołaj i Przecław, którzy w 1399 r. pozywali Andrzeja z Opalenicy o podział majątku. Pierwszym, który przezwał się Nietąszkowskim był Jan, znany w okresie 1421-28. W 1421 r. pozywał go Piotr Siekierka o zabranie jelenia. Wiele innych informacji i ciekawostek tego typu zainteresowani znajdą w Słowniku Hist.-Geograficznym PAN, do którego niniejszym odsyłamy.
Wieś oprócz rodzimych dziedziców - Nietąszkowskich, należała w części do właścicieli pobliskiego Śmigla, czyli Śmigielskich; w 2. poł. XV w. Andrzeja, Jana, Piotra, Stanisława i Mikołaja - synów zmarłego Wojciecha. Rodzina Śmigielskich trzymała dobra jeszcze w 2. poł. XVI w. W latach 30. tegoż stulecia Wojciech Śmigielski dał część Śmigla i N. Rafałowi Leszczyńskiego i od tego momentu do grona współposiadaczy Ś. i N. dołączyli Leszczyńscy. Na uwagę zasługuje wzmianka z 1556 r., kiedy to Rafał Leszczyński sprzedawał wyderkafem Krzysztofowi Śmigielskiemu: "części pewne w mieście Śmiglu, folwark Augustyński pod grundą i staw pod plebanją i wszystkie puste place na ul. Niemieckiej, 2 ogrody w Kossonowie, 1/2 mł. wodnego Blijssy, 1/2 łąki "Spolna Łąka", to jest te części, które kupił od Stanisława Smigielskiego, oraz całe wsie Nietaszkowo i Ninino pustki w pow. kość.". W 1564 r. Nietąszkowo znalazło się także w posiadaniu Jana Czykowskiego, który rok później kupił także część Śmigla i Unina od Wacława Leszczyńskiego (syna Rafała) i jego żony Barbary Rachemberk. Jan po podziale dóbr z braćmi Stanisławem i Piotrem zapisał na połowie dóbr posag i wiano żonie Ewie Dzierżanowskiej. Z kolei Stanisław w 1575 r. zapisał po 3 tys. złp. posagu i wiana żonie Zofii Radomickiej. Siostra panów Czykowskich - Anna - wyszła za Stanisława Dzierżanowskiego.
W 1580 r. wieś N. w parafii Śmigiel miała 4 łany, 2 zagrodników, 2 "kolonusów" czyli ratajów od pługów i owczarza z 24 owcami. W 1583 r. Jan, Stanisław i Piotr Czykowscy mieli 3 łany we wsi, a Rafał Leszczyński 3 i 3/4 łanu. W 1586 r. bracia Czykowscy sprzedali swoje części w Śmiglu, N. i innych - Andrzejowi Duditz de Herehowitza, radcy i konsyliarzowi Jego Cesarskiej Mości, za kwotę 33200 złp. Ów Andrzej Duda, czy też Dudycz, ożeniony był z Elżbietą Zborowską. Zmarł w 1590 r. po czym wdowa wydzierżawiła dobra Jerzemu Granowskiemu. Niebawem jednak pełnoletniość osiągnął syn Dudycza - Maksymilian - który w 1593 r. sprzedał cały klucz śmigielski swoim braciom: Aleksandrowi, Danielowi i Hieronimowi Dudyczom. Kilka lat później ci sprzedali dobra wyderkafem Stanisławowi Czykowskiemu, ożenionemu z Zofią Radomicką. W tym czasie do dóbr intromitował także Jan z Bnina Opaliński h. Łodzia, a w 1601 r. wdowa po nim - Barbara z Ostroroga, której swe działy sprzedał na 1 rok wyderkafem Stanisław Czykowski. Ostatecznie Czykowski sprzedał Śmigiel, Nietaszkowo i inne Pawłowi Arciszewskiemu (pochodzącemu z powiatu tczewskiego), za kwotę 47,5 tys. złp., zaś cała reszta zainteresowanych scedowała swe prawa na nowego nabywcę (wdowa Opalińska, Zofia Radomicka i jacyś bracia Glińscy). Niedługo po zakupie Paweł A. sprzedał dobra Helenie Zakrzewskiej, żonie Eliasza Arciszewskiego, co było wybiegiem w celu uniknięcia podatku, bo w 1608 r. wziął od niej te dobra z powrotem na wyderkaf. Trzy lata później wieś poszła w posesję zastawną, dla niejakiego Jana Bukowieckiego, z którym dziedziczka procesowała się w 1611 r. W 1624 r. Helena Arciszewska sprzedała N. i Unino Adamowi Olbrachtowi Przyjemskiemu h. Rawicz, oboźnemu koronnemu, za kwotę 26 tys. złp. Zmarła rok później, a Przyjemski sprzedał obie wsie Janowi Miaskowskiemu h. Bończa, dziedzicowi w Poniecu. Miaskowski przez kilkanaście lat sprzedawał majątek wyderkafem, a w 1641 r. sprzedał N., Unino i swe dobra Moraczewo, Pomykowo, Sierpowo i Wolszewo synowi - Wojciechowi Miaskowskiemu, za kwotę 100 tys. złp. Żoną Wojciecha była Barbara Leszczyńska. Mieli oni syna Maksymiliana, który w 1690 r. był dziedzicem N. oraz Luboni i Sierpowa. Na pocz. XVIII w. został cześnikiem poznańskim, a w skład jego dóbr weszła wieś Woliszewo. W 1718 r. sprzedał majątek Józefowi Molskiemu, stolnikowi kaliskiemu, za kwotę 120 tys. złp. Molski w 1720 r. sprzedał Nietaszkowo dziedzicowi Sterego Bojanowa i Robaczyna - Karolowi Bojanowskiemu h. Junosza, synowi Jana Olbrachta, ożenionemu z Anną Konstancją Wisniewską, a nastepnie z Charlottą Belerbeck. Z obu matek pochodzili synowie (nie potrafimy ich dokładnie przypisać do obu pań): Karol, Stefan, Aleksander i Bogusław. W 1745 r. bracia dokonali podziału majątku. Bojanowo z przyległościami przypadło najstarszemu bratu Karolowi Aleksandrowi, ożenionemu z Joanną Heleną Eleonorą Bothmer. Mieli oni dzieci: Karola Jerzego Gottloba (ur. 1757) oraz Joannę Eleonorę Charlottę (ur. 1758). Po śmierci Karola bracia Stefan i Aleksander zawarli układ działowy; N. Bojanowo i Robaczyn przypadły Aleksandrowi. Miał on troje dzieci: Augusta Aleksandra Gottloba (ur. 1763), Helenę Mariannę Eleonorę (ur. 1765) i Julianę Henriette Wilhelminę (ur. 1767). W 1780 r. Aleksander był podkomorzym królewskim, a w międzyczasie jego brat Stefan został generałem m.w.k. i z Fryderyką de Kotwicz miał synów: Karola, Stefana oraz Bogusława.
Karol Aleksander Bojanowski, generał i kawaler orderu św. Stanisława, zmarł 11 czerwca 1789 r. i pochowany został w Robaczynie. Dziedzicem został jego syn August Bojanowski, podkomorzy królewski, podobnie jak ojciec kawaler orderu św. Stanisława. W 1790 r. rozliczał się z siostrą Eleonorą z sum odziedziczonych po babce - Helenie Juliannie Karolinie de Maltzany Bottmar, spisanym w dobrach Kunerswalde dnia 7 grudnia 1773 r.
Nie wiemy, jak długo wieś pozostawała w rękach Bojanowskich. W 2. połowie XIX w. otrzymała niemiecką nazwę Nitsche, a Stare Bojanowo Alt-Boyen. Nazwa wsi pochodziła od nazwiska kolejnych właścicieli - von Lechmann-Nitsche. W 1872 r. w Nitsche znajdował się ośrodek zarządu dóbr Alt-Boyen, z dyrektorem Robertem Lehmannem, natomiast oficjalną właścicielką była wówczas "herzogin" Accerenza Pignatelli z Wiednia. Dobra wraz z Bojanowem obejmowały 7820 mórg, w tym 4474 m. ziemi ornej, 719 m. łąk i pastwisk, 2609 m. lasów i 18 m. wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 5828 talarów.
W 1885 r. Nietąszkowo stanowiło wieś i folwark w pow. kościańskim. W części wiejskiej było 27 domów z 255 m-cami, w tym 147 ewangelików i 108 katolików; 74 analfabetów, natomiast na terenie folwarku 12 domów i 146 m-ców. Dobra należały do gminy i dominium w Starym Bojanowie.
W 1913 r. Dobra rycerskie N. należały do Eugena L. - Nietsche i stanowiły tzw. Fidelkomis, a w ich skład wchodziły: folwark Konstantynowo, Eugenienhof i dobra rycerskie Tarnowo, łącznie 1600 ha, z czego 1000 ha stanowiła ziemia uprawna, 270 ha łąki, 15 ha pastwiska, 300 ha lasy, a nieużytki wraz z wodą obejmowały obszar 15 ha. W gospodarstwie głównym hodowano 190 koni, 240 szt. bydła dorosłego plus 100 szt. cielaków, 1110 owiec i 250 szt. trzody chlewnej. Gospodarstwo posiadało gorzelnię parową, pług parowy, cegielnię i piłę (Sägewerk). Jego zarządcą był niejaki Ossoliński. Czysty dochód gruntowy wynosił 11818 marek. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. majątek w Nietąszkowie zapewne rozparcelowano. Przy Rolfie Eberhardzie (mian. - Eberhardt) Lechmannie pozostał Iłowiec w pow. śremskim z folwarkami Konstantynowo i Ogieniowo oraz Tarnowo, przezwane "Starym". Z kolei Bojanowo Stare przeszło w ręce Pawła Gernotha.
W 1930 r. Nietąszkowo w pow. śmigielskim stanowiło gminę wiejską i miało 170 mieszkańców. Była tu fabryka wyrobów ceramicznych H. Hentschela, karczma P. Schefflera, agencja ubezpieczeniowa J. Kopczyńskiego, kowal R. Langner, rzeźnik S. Przygocki, szewc Frąckowiak i piekarz Kaminiarz. Na temat resztówki po majątku nic nie wiadomo. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Altnitsche, Robaczyn - Robertsruh, a Stare Bojanowo pozostało przy nazwie z okresu do 1919 r. - Alt-Boyen. Po 2. wojnie światowej dawne dobra w N. zostały rozparcelowane, a pozostałości folwarku stały się gospodarstwem prywatnym.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811895 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4065_(2267)_Leipe_1911_APP_Sygn._M.top.25-1155.jpg
6705 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4065_Leipe_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Obszerny dwór eklektyczny z elementami klasycyzmu, jedno i dwupiętrowy, złożony z dwu zasadniczych brył tworzących rzut odwróconej litery "L": południowej (z fasadą od południa) i węższej północnej - parterowej i nakrytej dwuspadowym dachem. W fasadzie nieznaczny ryzalit z wejściem, zwieńczony stopniowanym, schodkowym szczytem. Analogiczny szczyt, czy też fronton, zdobi elewację wschodnią.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie przekształcony.

Park

Park krajobrazowy o pow. ok. 1 ha (nie licząc zabudowań) po płn. stronie drogi dzielącej wieś. Po jej stronie południowej znajdował się sad oraz cześć naturalistyczna z dużym stawem (obecnie zwarta grupa starodrzewu).
Łączna pow. parku wynosiła przed 1945 r. około 4,5 ha.

Inne

Oficyna, k. XVIII w.
Zbiornik wodny, 1800 r., z otworem zegarowym.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Tadeusz Hieronim ( tedesse ) Rzepka7 lat i 6 miesięcy temu
Intersujący obiekt.
Tadeusz Hieronim ( tedesse ) Rzepka7 lat i 6 miesięcy temu
Nietążkowo - myślę że podpis pod zbiornikiem wody jest nie właściwy, powinien być \"Zbiornik wodny z 1800 roku\" a nie jak napisano \"zbiornik wodny z 1980 r\"
Zdzisław Wasiołka7 lat i 6 miesięcy temu
Tadziu, masz rację, popełniłem literówkę i jej nie zauważyłem a potem skopiowałem pod drugim zdjęciem. Może admin to poprawić? Powinno być tak jak Tadeusz napisał \"Zbiornik wodny z 1800 roku\"
Karol Barsolis Turysta Kulturowy 7 lat i 6 miesięcy temu
ciekawy dwór w moich stronach w ok Śmigla

Karol Barsolis Turysta Kulturowy.

www.turystakulturowy.pl