Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Niepart

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Niepart
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Niepart

Neipe (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gostyński
Gmina:Krobia
Rodzaj obiektu:Zamek

Rejestr zabytków

Obiekt:ruiny dworu obronnego na wyspie, XIV-XV w., nr rej

Stan obecny

Zamek: ruiny, własność J.S.T.
Dwór: własność Pępowo Sp. z o.o. Stadnina koni.

Historia

Zamek z poł. XVI w., dwór z 2. poł. XIX w.
Pod koniec średniowiecza wieś należała do rodu Grzymałów, z których Paweł - biskup poznański - w 1240 r. założył i uposażył tutejszy kościół. W 1363 r. proboszcz z Niepartu układał się z kmieciami z sąsiedniego Woszczkowa o wyposażenie szkoły. Na drzwiach kościoła wyryty był napis "Renovatum 1500", co sugerowało datę wybudowania na miejscu drewnianej świątyni nowej - murowanej. W 1400 r. dziedzicem wsi był Jan z Niepartu, kanonik poznański, z którym procesowali się Moreccy z Mórki. Jego synem był Ścibor z Niepartu, zaś pierwsza wzmianka o zamku (fortalicji) pochodzi z 1456 r. Wybudowali go zapewne właściciele wsi w celu obrony przed sąsiadami, Rogowskimi i Ostojami. Oprócz zamku we wsi znajdował się dwór, na którym wraz z łąką Dąbrowa i połową Gogolewa Ścibor oprawił posag żonie Elżbiecie. Dwór wzniesiono tuż obok wyspy, usytuowany był w kierunku północnym od zamku. Mniej więcej w tym czasie właściciele zaczęli posługiwać się nazwiskiem Nieparckich bądź Niepartskich. Pieczętowali się oni herbem Łodzia. Jedyną córką Elżbiety i Ścibora była Agnieszka zamężna Dupińska, 2-o v. Iłowiecka. W 1475 r. Niepart najechali Jan Gryżyński i Mikołaj z Osieczny, którzy złupili kościół, poranili Elżbietę i porwali Agnieszkę, ale zamku nie zdobyli. Toczyła się o to sprawa sądowa w 1475 r. Synem Iłowieckich był Feliks, który jednak nazywał się Niepartskim (w zapiskach występuje także jako Górski). Na przełomie XV i XVI w. miały miejsce rozliczne transakcje dotyczące wsi i zamku, które ze wzgl. na objętość tekstu pominiemy. Feliks Iłowiecki zmarł ok. 1537 r. Był bezpotomny, więc Niepart, Gogolewo, Ciołkowo i części Małego Przyborówka dostały się potomstwu siostry rodzonej Rossnowskiej i rodzeństwu przyrodniemu Objezierskim. Rossnowscy pochodzili z Rossnowa pod Poznaniem a pieczętowali się herbem Jastrzębiec. Objezierscy swoją część sprzedali w 1540 r. Januszowi Jaskóleckiemu. Dwa lata później bratanica Feliksa, Agnieszka Rossnowska sprzedała dobra swemu mężowi Marcinowi Boboleckiemu. W 1546 r. dziedzicem N. był Jan Rossnowski a następnie syn jego Jerzy. Ten w 1574 r. zapisywał na dobrach 4 tys. złp. posagu i t. wiana żonie Konkordii Pogorzelskiej. W 1580 r. Niepart posiadał 11 łanów kmiecych, 6 zagrodników, 3 rzemieślników i 1 łan pusty. Część należącą do Jaskóleckich odziedziczył po ojcu syn Kasper, który w 1599 r. sprzedał ją Jadwidze z Werbna Rydzyńskiej, wdowie po Janie Miaskowskim h. Bończa. Część Rossnowskich już wcześniej przeszła w ręce Jana Lipskiego h. Grabie z Jastrzębnik, na skutek ożenku z Anna Rossnowską. Mieli oni syna Stanisława, który w 1611 r. zapisywał 6700 florenów posagu swojej żonie Małgorzacie z Zapolic Zapolskiej. Z kolei Miaskowscy mieli trzech synów: Andrzeja, Wojciecha i Jana, z których połowę wsi początkowo odziedziczył najstarszy Andrzej. Po jego śmierci w 1622 r. bracia ustalili, że Niepart dostanie Wojciech, ale dopiero po śmierci bratowej. Anna i Stanisław Lipscy mieli co najmniej czworo dzieci: Małgorzatę, Teresę i Adama i Kazimierza. Jednak dziedzicem aż do 1667 r. był ojciec, podstoli poznański, który sfinansował wyposażenie kościoła. W tamtym czasie zamek stracił już swoje znaczenie i był opuszczony. Jak pisali autorzy "Słownika Geograficznego..." pod k. XIX w., z kościoła do zamku na wyspie prowadziła droga wysadzana lipami. Zwany był już wtedy "ruiną, bardzo starą...". Wśród współwłaścicieli Niepartu w okresie późniejszym znajdujemy: Franciszka Koszutskiego h. Leszczyc, Andrzeja Nieżychowskiego h. Leszczyc (zm. w 1729 r.) oraz Mikołaja Nieżychowskiego, syna Piotra (ok. 1710 r.). W międzyczasie drugą poł. N. odziedziczył Adam Lipski ożeniony z Zofią Zakrzewską 1-o v. Konarzewską, nastepnie Wojciech a później Jan i Stanisław (proboszcz gnieźnieński) - synowie Adama i Zofii.
Rok 1715 to kluczowa data dla wsi, gdyż Lipscy sprzedali swoją połowę Mikołajowi Nieżychowskiemu h. Pomian, który tym sposobem za kwotę 135 tys. złp. stał się dziedzicem całości dóbr. W 1726 r. sprzedał on Niepart, część Ciołkowa, folwark Dąmbrowa i poł. Gostkowa, Eleonorze Suchorzewskiej córce Stanisława i Jadwigi Twardowskiej, wdowie po Janie Krzyckim. Potomkiem tychże Krzyckich był Władysław, kasztelanic nakielski. Prawdopodobnie jego dziećmi byli: Michał ożeniony z Anną Swiniarską i Weronika, która wyszła za Macieja Mycielskiego h. Dołega, kasztelanica sieradzkiego. W 1761 r. w Nieparcie urodził się ich syn Ignacy Stanisław Kostka, zaś niedługo później Maciej Mycielski umarł. Dość prędko, bo już 6 września 1763 r. wdowa Weronika zaslubiła Stefana Garczyńskiego, wojewodzica poznańskiego, generała w Koronie. Po śmierci męża, w 1792 r. sprzedała N. Janowi Klugowi. W skład dóbr wchodziły także: folwark Dębina s. Dąbrowa i wieś Gogolew w pow. kościańskim. Kwota transakcji opiewała na 805 tys. złp. W tym samym roku Klug przekazał Niepart w posesję Ignacemu Kołaczkowskiemu, rotmistrzowi kawalerii narodowej. Niebawem (ok. 1798 r.) Kołaczkowski stał się właścicielem majątku, zaś jego posesorem został Antoni z Łagiewnik Sczaniecki. Dwa lata później dziedzicem N. i Gostkowa był już Józef Dramiński h. Suchekomnaty, ożeniony z Salomeą z Koczorowskich. Mieli oni syna Wiktora, a 17 sierpnia 1800 r. w Gostkowie urodziła się ich córka Klara Ludwika Marianna. Zaledwie rok później 36-letni dziedzic zmarł i pochowany został u reformatów w Rawiczu. Majątek przeszedł w ręce niemieckie, z których wykupił go Antoni Czarnecki (1756-1845) - dziedzic Błociszewa, krajczy koronny, syn Jana - kasztelana bracławskiego, hrabiego na Lubieszowie i Pilawie. W latach 20. XIX w. posesorem dóbr był Telesfor Woźnicki ożeniony z Teofilą z Rynarzewskich, zaś dziedzicem syn Antoniego - Marceli Czarnecki (1793-1868). W 1820 r. Marceli ożenił się z Florentyną Chłapowską h. Dryja. Mieli oni sześcioro dzieci: Zygmunta Stanisława (1825-1908), Antoniego (1821-1886), ożenionego z Anielą hr. Ponińską h. Łodzia, Celinę (1826-1896), Józefa (1830-1854), Stanisława (1830-1905) oraz Helenę (1840-1867). Kolejnym włascicielem Niepartu został Zygmunt, który w 1840 r. we Wrocławiu zaślubił Marię Giżycką h. Gozdawa (1827-1914). Ci z kolei mieli ośmioro dzieci: Wiktora (1850-1916), Marcelinę (1853-1853), Wacława (1854-1855), Józefa (1857-1922), Ludwikę (1859-1943), Michała Stefana (1861-1947), Stefana (1863-1932) i Zygmunta (1866-1940). Choć nie ma o tym wzmianek w materiałach źródłowych, Czarneccy zapewne rozbudowali dwór lub też wystawili go od nowa w miejscu poprzedniego. Wybudowano także nowe zabudowania gospodarcze, w tym okazały spichlerz i cegielnię. W zw. z faktem, że reprezentacyjną siedzibą Czarneckich było Gogolewo, we wsi nie założono ozdobnego parku.
W 1885 r. na Niepart składała się wieś oraz dobra o pow. 3698 mórg w pow. krobskim. Było tu łącznie 29 domów i 202 m-ców wyznania katolickiego. Osób co do których podejrzewano brak wykształcenia naliczono 24. We wsi wznosił się kościół parafialny, zaś parafia liczyła 2194 dusze. Dobra stanowiły domeną rządową, w skład której wchodziły także folwarki Florynki i Dębina. Na terenie domenalnym znajdowało się 14 domów z 277 m-cami, w tym 10 ewangelików; 73 analfabetów. Folwark oprócz typowych upraw specjalizował się w hodowli bydła rasy holenderskiej, owiec Leicester, trzody chlewnej Yorkshire oraz koni rasy Clydesdale. Właścicielem dóbr od 1881 r. był syn Zygmunta - Wiktor Czarnecki. Był on prawnikiem, historykiem i trzecim z kolei ordynatem na dobrach Gogolewo. W dniu 11 lipca 1876 r. w Odessie zaślubił Eufrozynę Marię Sobańską h. Junosza (1852-1918) z którą miał czworo dzieci: Stanisława (1877-1942) ożenionego z Eleonorą Komierowską h. Pomian; Marię Teklę (1878-1932) zamężną za Romana Piotra hr. Bnińskiego h. Łodzia; Marcelego Kazimierza (1881-1949) ożenionego z Seweryną Żółtowską h. Ogończyk a następnie z Jadwigą Zagórską h. Ostoja oraz Edwarda (1885-1940) ożenionego z Felicją Ireną Marią Szwedzicką. W 1916 r. po śmierci ojca dobra odziedziczył Stanisław Czarnecki. Z jego związku z Eleonorą pochodziło troje dzieci: Marceli (1919-1939), Roman (1920-2002) ożeniony z Josette Marueritte Giner oraz Maria Bernardetta zamężna za Jana Gołaszewskiego, która uczestniczyła w powstaniu warszawskim pod ps. "Storczyk". W 1926 r. dobra wraz z folwarkami Dębina i Florynki liczyły 942 ha, na co składało się 774 ha ziem uprawnych, 73 ha łąk i pastwisk, 65 ha lasów, 27 ha nieużytków i 3 ha wody. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 4956 talarów. W 1930 r. na Niepart składała się wieś oraz majątek z 774 ha; łącznie mieszkało tu 617 osób. W okresie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Neipe. Po wojnie dobra znacjonalizowano a na terenie gospodarstwa znajdowała się m.in. stadnina koni, obecnie stacja koni Niepart podlegająca pod Pępowo Sp. z o.o. Stadnina Koni.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Złota Księga Ziemiaństwa Polskiego..., 1929 (zdjęcie archiwalne);
Mapster;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Zamek: budowla gotycka, w ruinie.
Dwór: Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany w kier. podwórza gospodarczego, czyli na płn. Parterowy, nakryty dachem naczółkowym krytym dachówką.

Park

Brak.

Inne

Zespół folwarczny, 2 poł. XIX w., nr rej.: 1227/A z 25.08.1991

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Kujawa6 lat i 5 miesięcy temu
Dębina s. Dąbrowa znaczy Dębina albo Dąbrowa. Tzn, że w opisywanym okresie nazwy te używane były zamiennie. Skrót "s" pochodzi od słowa "seu", czyli po łacinie "lub", "albo".