Niemieczkowo

Stan obecny

Dwór Niemieczkowo. Pokoje gościnne, piękne miejsce na spotkania i kameralne imprezy.

Historia

Dwór z 1. poł. XVIII w.
Niemieczkowo to wieś leżąca nad rzeczką Samica (która 3,5 km dalej na płn. zachód wpada do Warty), w odległości 10 km na zachód od rynku w Obornikach. Powstała na miejscu średniowiecznej osady, ale znajdowane do dzisiaj relikty pochodzą z jeszcze starszego okresu, kultury wielbarskiej i łużyckiej. W XIV w. była to wieś szlachecka, a pierwsza wzmianka pisana w której odnotowano "Nemeczkowo" pochodzi z 1361 r., kiedy to dziedzicem był niejaki Jarota. W zapiskach, szczególnie XV-wiecznych, znajdujemy liczne mutacje tej nazwy, np. Nemyeczkowo, Nemeczkowo, etc, najczęściej spowodowane błędami w przekazie ustnym i błędami w zapisie. W 1387 r. komandor Joannitów z Poznania toczył spór z dziedzicami Wielżyna o rozgraniczenie tej wsi od Niemieczkowa. W latach 1386-88 znany był Mścigniew z N., który w 1386 r. przegrał proces z sędzią kaliskim Mikołajem z Wenecji (tzw. "krwawym diabłem weneckim") o "12 sztuk bydła, połcie słoniny (mięsa?) i pieniądze". Już pod koniec XIV w. właściciele wsi przezwali się Niemieczkowskimi. W 1384 r. Adam i Jan N-scy wraz z braćmi Mścigniewem i Mikołajem toczyli spór z Mikołajem z Popowa. Już w tamtych czasach Adam N. posiadał pobliskie Ossowo. W 1418 r. toczył on spór z Hanką z Więckowic, która dowodziła, że pożyczyła dożywotnio swojej córce Małgorzacie 15 grzywien. Wśród ciekawszych spraw sądowych Adama była ta z 1438 r., gdy toczył spór z Mikołajem i Małgorzata z Ostrowa. Ci dowodzili, że "Mikołaj dał temuż Janowi w ramach posagu swej siostry płaszcz podbity popielicami wartości 20 grzywien, 2 konie pociągowe i wóz wartości 7 grzywien, pocięte drewno, pościel oraz 10 grzywien. W 1436 r. Adam zapisywał po na N. i Ossowie po 100 grzywien posagu i wiana żonie Małgorzacie.
Jan Niemieczkowski w 1426 r. toczył spór z Dołęgą z Ossowa, który zwał się także Gotardem. Tenże Gotard (mąż Katarzyny?) okazywał Janowi jakiś list rezygnacyjny na 100 grzywien oraz na 3 łany w Osowie i 4 zagrodników. Jan z żoną Beatą mieli syna Stanisława, który w 1448 r. toczył spór z Janem Otorowskim, a w latach 1459-70 występował w wielu zapiskach jako wuj, np. Piotra i Katarzyny z Grzebieniska. Stanisław miał 4 dzieci: Dorotę zamężną za Jakuba Złotnickiego, Jakuba księdza, Stanisława i Jana. Zmarł w 1494 r.
Jakub Niemieczkowski w 1489 r. był plebanem w Sławnie, w latach 1503-19 plebanem w Brodach i w latach 1518-21 plebanem w Lwówku. Jego brat Stanisław w 1510 r. ożenił się z Elżbietą Zieleńską, której zapisywał po 100 grzywien posagu i wiana na swoich częściach N., Osowa, młyna, stawu i stawu rybnego obok dworu w N.
W 1527 r. Jan i Stanisław N. za zgodą króla Zygmunta dokonali zamiany gruntów z komandorem Joannitów w Poznaniu, Janem Mierzewskim. Dali mu całe ziemie wzdłuż brzegu Samicy, leżące koło Chrostowa, w zamian za inne ziemie leżące k. Niemieczkowa. Ze względu na oryginalne nazwy własne z XVI w. warto zacytować tę część zapiski (ze Sł. Hist.-Geograficznego PAN) w całości: "...w zamian za brzeg rzeki i ziemię k. N., poczynając od miejsca zw. Wierzchowiska Przestań, dalej wzgórzem przez błoto zw. Oparzysko Małe aż do drugiego wzgórza przy polach wsi Chrostowo i do błota zw. Oparzysko Wielkie w kierunku drogi z N. do Obornik, dalej prosto do końca zarośli zw. Zapowiedź, w końcu przez wzgórze do lasku zw. Goły Borek i dalej aż do wzgórza naprzeciw N., a stamtąd prosto do strumienia dzielącego wsie N. i Chrostowo."
Drugą żoną Stanisława została w 1533 r. Agnieszka Iłowiecka, której również zapisywał on posag i wiano z adnotacją, że jeżeli umrze pierwszy, to Agnieszka ma prawo do zachowania wszystkich rzeczy które miała przed ślubem, a także do 1/3 sprzętów domowych z dworu. Stanisław N. zmarł w 1558 r. Miał w sumie ośmioro dzieci: Barbarę zamężną za Jana Wargowskiego, Dorotę, Katarzynę, Elżbietę, Annę, Małgorzatę, Bartłomieja oraz Krzysztofa. W 1563 r. wieś płaciła pobór od 4 łanów, karczmy dorocznej i 1 "człowieka luźnego". Płatnikiem poboru w 1566 r. był Krzysztof Niemieczkowski h. Przosna. Niestety nie wiadomo, od kiedy Niemieczkowscy używali tego herbu.
W latach 1577 i 80 płatnikiem poboru był Bartłomiej N. W 1580 r. płacił on od: 5 półłanków, 4 zagrodników, młyna dorocznego o 2 kołach i 4 grosze od niewielkiej roli karczmarskiej. Z żoną Barbarą Nowowiejską miał córki: Annę, Elżbietę i Zofię oraz syna Stanisława, który w 1602 r. zapisywał 5 grz. rocznego czynszu od sumy głównej 64 grz. na wyderkaf - kościołowi świętego Stanisława w Szamotułach. Dziedzic Stanisław N. ożenił się z Anną Czarlińską. W 1608 r. wydzierżawił wieś Janowi Rogalińskiemu. Rok później jedyną jego córkę - Mariannę - pozywały ciotki o nie wypłacanie im pensji. Pierwszym mężem Marianny był Konrad Golcz, zaś drugim Stanisław Bieliński. Jedna z ciotek, Elżbieta w końcu wyszła za mąż - za Mikołaja Skrzetuskiego, który w 1639 r. zapisał jej 2300 złp. posagu.
W latach 40. XVII w. tenutariuszem (dzierżawcą) N. został Maciej Rosnowski, ożeniony z Katarzyną Cielęcką. W Niemieczkowie urodziło się troje ich dzieci: Anna (w 1643), Stanisław i Zofia (oboje ur. w czerwcu 1644).
W 1645 r. Maciej R. odkupił część dziedziczną wsi od Marianny Niemieczkowskiej, za kwotę 15400 złp. W 1648 r. Rosnowski sprzedał wieś wyderkafem (z prawem odkupu) Piotrowi Boboleckiemu, synowi Stanisława. Rok później zapisywał przyszłej żonie Ewie Milewskiej sumę 3 tys. złp. posagu. Dodajmy, że Milewska była wdową po Janie Choińskim i miała już swoich czterech synów.
W czasie szwedzkiego "potopu" ze wsi zniknęli zarówno potomkowie Rosnowskiego, jak i panowie Choińscy. W 1670 r. dziedzicem N. był Wojciech Tomicki, syn Macieja. W 1676 r. sprzedał wieś synowi Maciejowi, który dopiero co zapisał 15 tys. złp. posagu przyszłej żonie - Konstancji z Łęgu Tańskiej. Mieli oni córkę Ludwikę, które wyszła później za Chryzostoma Turboyskiego, a następnie za Jana Orzelskiego. W 1701 r. Maciej T. ożenił się ponownie, z Konstancją Zebrzydowską, której zapisał kwotę 20 tys. złp. posagu. W tym samym roku sprzedał on swoje Objezierze Zygmuntowi Objezierskiemu. Zmarł około 1715 r. Mieli z Zebrzydowską sześcioro dzieci: Dominika, Melchiora, Franciszkę, żonę Melchiora Kalksteina; Zofię, Mariannę oraz Helenę. Za czasów ich "panowania" w N. posesorami byli Ludwika T. z mężem Turboyskim. Po śmierci Macieja Tomickiego, Konstancja Z. wyszła za Józefa Rosnowskiego. Jeszcze w 1717 r. posesorką u Ludwiki Tomickiej była Marianna Trzcińska. Po śmierci dziedziczki we wsi zapanował spory bałagan. Próbował tu rządzić Jan Orzelski, drugi mąż Ludwiki, wraz z córką Anną, których pozywał w 1725 r. Stanisław Swinarski, jakiś dalszy potomek Rosnowskich. Około 1731 r. Konstancja Zebrzydowska wyszła trzeci raz za mąż, za Macieja Ossowskiego. W tymże roku zawarli oni ugodę "o wygnanie z dóbr Niemieczkowo" z Józefem Gąsiorowskim. Niestety nie wiadomo, kto kogo wygnał i dlaczego. W każdym razie Gąsiorowski został kolejnym dziedzicem wsi i to zapewne on był inicjatorem budowy nowego dworu na pocz. lat 30. XVIII w. W 1735 r. urodził się syn jego i n.n. Heleny - Antoni Tomasz. Kolejną żoną dziedzica została Elżbieta Orzelska, a w 1738 r. urodziła się ich córka Teresa Franciszka. W 1743 r. dziedzic zastawił majątek (na 1 rok) generałowi wojsk koronnych Leonowi Raczyńskiemu.
W 1744 r. we dworze miał miejsce ślub służących Gąsiorowskiego: Józefa Przemyskiego i Urszuli Łochockiej. Rok później ich córeczkę Mariannę niosła do chrztu siostra dziedzica Krystyna i dworzanin Marcin Żegota. W kolejnych latach urodziły się jeszcze 3 córki tychże służących: Agnieszka Justyna (1747), Franciszka (1748) i Katarzyna Cecylia (1753). W 1750 r. Krystyna Gąsiorowska wyszła w N. za Józefa Raczyńskiego h. Nałęcz, podczaszyca wieluńskiego.
Druga połowa XVIII w. to okres w którym dobra zostały rozdrobnione pomiędzy różnych spadkobierców. Żyły wówczas jeszcze córki Macieja Tomickiego, które posiadały jakieś swoje części, np. Marianna, wdowa po Józefie Plichcie i 2-o voto po Wojciechu Dębińskim, która zapisała tę część siostrzeńcowi Aleksandrowi Trzebińskiemu (synowi Zofii T.). Z kolei Franciszka z mężem Andrzejem Kalksteinem mieli syna Adama, współwłaściciela N. w 1762 r., który zapisał na tej części 10 tys. złp. posagu żonie Agnieszce Kurczewskiej.
Swoją część sprzedała Adamowi także ciotka Marianna.
Na połowie Niemieczkowa należącej do Gąsiorowskich siedziała w 1763 r. wdowa po Józefie G. - Elżbieta Orzelska. W tymże roku sprzedała ona dobra Wojciechowi Sławińskiemu h. Nałęcz, chorążemu dobrzyńskiemu. Ten w latach 1769 i 1784 spłacał jeszcze dzieci Józefa i Elżbiety: Franciszka i Józefatę Gąsiorowskich. W 1785 r. Sławiński sprzedał N., Wielżyn i Sławin - Filipowi Nereuszowi Raczyńskiemu (1747-1804), generał-majorowi wojsk koronnych, za kwotę 150 tys. złp. Pierwszą żoną generała była Urszula Objezierska; miał z nią córkę Zofię, zamężną za Józefa Koskowskiego (podajemy za Dworzaczkiem, w bazie WGM nie ma po tych osobach śladu). Druga żona, Michalina z Raczyńskich (ur. 1768), zmarła mając 22 lata, dnia 15 marca 1790 r. w Niemieczkowie i pochowana została u reformatów w Woźnikach. Filip miał z nią pięcioro dzieci: Edwarda (1786-1845), Atanazego (1788-1874), Konstancję, Aleksandra i Matyldę.
W 1872 r. właścicielem wsi był Atanazy Raczyński, zamieszkały na stałe w Berlinie. N. obejmowało wówczas 6921 mórg ziemi, w tym 3453 morgi roli i 208 mórg łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy szacowano na 3398 talarów. Żoną Atanazego była Anna Elżbieta ks. Radziwiłł h. Trąby (1785-1879), z którą mieli troje dzieci: Karola Edwarda (1817-1899), Wandę Izabelę Klarę oraz Teresę (1820-1909). Dziedzic był znanym politykiem, dyplomatą, historykiem sztuki, znanym kolekcjonerem, a przede wszystkim I ordynatem na Obrzycku, w skład której to ordynacji włączone zostało Niemieczkowo. Zmarł dnia 21 sierpnia 1874 r. w Berlinie. Po więcej informacji o Raczyńskich odsyłamy do opisu Obrzycka w naszym katalogu, link:
http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/6173/Zielonagora_-_Obrzycko/
W 1885 r. wieś nosiła niemiecką nazwę Niemitschkowo. Były to dobra i młyn w pow. obornickim. W osadzie młyńskiej był 1 dom z 12 m-cami, zaś samo N. miało 10 domów i 107 m-ców, w tym 45 ewangelików i 61 katolików; 45 analfabetów. Wraz z Ossowem i Przeciwnicą dobra należały do Karola hr. Raczyńskiego i miały 6926 mórg. Żoną Karola - II ordynata na Obrzycku - była Karolina Wilhelmina Oettingen-Wallerstein (1831-1898). Nie posiadali potomstwa, tak więc na pocz. XX w., III ordynatem na Obrzycku został dalszy kuzyn Karola - Zygmunt Edward Kazimierz Atanazy, syn Wilhelma Leopolda Raczyńskiego.
W 1913 r. Niemietschkowo jako "dobra rycerskie" - Rittergut, miało 270 ha obszaru, w tym 245 ha ziemi uprawnej, 23 ha łąk i pastwisk, 1 ha lasu i 1 ha nieużytków. W gospodarstwie doliczono się 36 koni, 120 szt. bydła dorosłego i 60 cielaków, 100 owiec i 190 szt. trzody chlewnej. Specjalizowało się ono w uprawie buraków cukrowych. Zarządcą folwarku w N. był wówczas Edmund Thiem.
W 1926 r. właścicielem majątku został syn Zygmunta Edwarda - Zygmunt Emeryk Raczyński (IV ordynat na Obrzycku). Dzierżawcą Niemieczkowa o pow. 270,54 ha był Stanisław Tomaszewski. Na ogólny obszar składało się 237 ha ziemi uprawnej, 28 ha łąk i pastwisk, 1 ha lasu i 4,54 ha nieużytków. czysty dochód gruntowy wynosił 771 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 261 mieszkańców. We wsi ponadto znajdował się młyn oraz olejarnia, których właścicielem był A. Magdanz. Jako, że Raczyńscy z Obrzycka od 1874 r. uważani byli za Niemców, tak więc siedzieli na swojej ordynacji do zakończenia 2. wojny światowej. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Deutschendorf. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Dwór pomimo swego wieku nie popadł w ruinę, wręcz przeciwnie - był remontowany i stał się miejscem promieniowania wysokiej kultury, m. in. scenerią do sztuki teatru TV "Pensjonat Paryż" z Krystyną Feldmann. Obecnie znajduje się w rękach prywatnych, został przystosowany do celów turystycznych i rekreacyjnych. Jest tu nawet niewielka sala bankietowa, w której można urządzić uroczystość rodzinną, etc.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł internetowych i badań terenowych, także dzięki pomocy właścicieli dworu.
Pomiary na podst. map Geoportalu.
Mapa archiwalna:
5452 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3366_Obornik_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek parterowy, wysoko podpiwniczony, murowany z cegły i otynkowany, nakryty dachem naczółkowym. Fasadą skierowany jest na południe, z niewielkim odchyleniem zachodnim. Wejście poprzedzone portykiem kolumnowym (kolumny wykonane są z drewna!) i schodami. W prawie 300-letnim dworku w znacznej mierze zachowana jest oryginalna stolarka drzwiowa i okienna.

Park

Park z XVIII / XIX w. o pow. ok. 4,32 ha (pomiar po granicach drzewostanu), z czego ok. 3/4 zajmują współczesną dz. ewid. nr ...31, o pow. ok. 3,215 ha.

Inne

Zabytkowa zabudowa gospodarcza

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011