Murzynowo Kościelne

Stan obecny

Prawdopodobnie własność prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Murzynowo Kościelne to wieś leżąca 6 km na północ od Miłosławia. Niegdyś M. było królewszczyzną i należało do starostwa średzkiego. Przez wiele stuleci było to po prostu Murzynowo, a drugi człon nazwy "kościelne" doszedł dopiero na pocz. XIX w. Wieś już w 1231 r. była lokowana na prawie niemieckim, a kościół istniał tu co najmniej na pocz. XV w. Król Zygmunt I w 1538 r. wcielił go do kapituły kolegiaty średzkiej. W 1739 r. świątynia ta spłonęła, a dopiero w 1784 r. odbudował ją ks. Sebastian Jankiewicz, kanonik średzki. Pod koniec XIX w. kościół był filią parafii w Środzie.
Dobra królewskie zarządzane były przez tenutariuszy (dzierżawców). Pod koniec XV w. w Murzynowie siedział Stanisław Ciświcki, który w 1491 r. odkupił kamienicę w Pyzdrach od tamtejszego wójta Wojciecha. Z żoną Dorotą Lubstowską miał on córki Katarzynę (zakonnicę) i Dorotę, żonę Jana Droszewskiego; Barbarę, żonę Jana Jaworowskiego i Małgorzatę, żonę Jana Gajewskiego. Dorota miała dzieci: Wojciecha, Agnieszkę i Annę, zaś Małgorzata: Erazma i Annę. Ciż wnukowie w 1514 r. pozywani byli przez Bartłomieja i Jana Lubstowskich. W 1554 r. dzierżawcą wsi był prawdopodobnie Krzysztof Rolka.
W 1578 r. M. Kościelne miało 12 łanów, 3 łany puste i 2 zagrodników. Musimy tu zaznaczyć, że opis jest znacznie utrudniony na bliskość dwóch pozostałych wsi o nazwie Murzynowo i w tej sytuacji ciężko nam uniknąć ew. błędów, gdyż co gorsza, dziedzice tych wsi posiadali z reguły po kilka wiosek okolicznych, na stosunkowo niewielkim obszarze, co utrudnia przypisanie tych ludzi do konkretnego Murzynowa. Pół biedy, jeżeli skryba w swej łaskawości dopisał do słowa Murzynowo przymiotnik "Leśne", lub "Borowe". Tak więc siłą rzeczy mamy dość długi okres, w którym zapiski dotyczą jedynie tych dwóch wsi. Do Murzynowa możemy przypisać ew. Jana Wolskiego, komornika wojskiego kaliskiego, którego znajdujemy tu w 1626 r. Kolejne nazwiska, które można powiązać z opisywaną wsią to Marcin Ulanowski, Chryzostom i Jan Baranowscy (1634), Walenty Wilkoński (1702) i Marianna Mietlicka (1705).
Dobrami królewskimi w M. zarządzali zasadniczo starostowie średzcy: na pocz. XVIII w. Franciszek Golcz, chorąży nadworny koronny (zm. 30 sierpnia 1717), a następnie Mikołaj Korybut ze Zbaraża Woroniecki, miecznik wołyński, ożeniony z Teresą Rydzyńską. W latach 30. starosta był już chorążym wołoskim i pułkownikiem królewskim. W 1742 r. został mianowany kasztelanem czernichowskim i w zw. z tym postanowił opuścić Środę. Sprzedał swoją kamienicę w Środzie, zaś funkcję starosty przekazał za zgodą króla (w 1746 r.) Józefowi Sczanieckiemu h. Ossoria. Rok później swoje Rzadkowo w pow. nakielskim wydzierżawił Andrzejowi Lubstowskiemu.
Józef Sczaniecki w 1754 r. ożenił się z Krystyną Mielżyńską h. Nowina. Niestety nie wiemy, kto zarządzał wówczas folwarkiem w Murzynowie, zapiski dot. posesorów, czy dzierżawców tej wsi są stosunkowo nieliczne. Na pewno nie robił tego osobiście starosta, tym bardziej że posiadał własne majątki - w przyp. Sczanieckiego były to Miechorzewo i Miechorzewko. W latach 70. XVIII w. przekazał on starostwo średzkie swemu synowi Sylwestrowi. Żoną tegoż była Anastazja Skórzewska; mieli syna Łukasza. S. Sczaniecki był dziedzicem Nietrzanowa, gdzie zmarł 3 sierpnia 1785 r.
Kolejnym starostą średzkim został Ignacy Bniński, rotmistrz wojsk królewskich, posesor wsi Gułtowy. Zmarł on dnia 22 września 1804 r. Na pocz. XIX w. wieś przeszła pod zarząd państwa pruskiego, a w 1807 r. cesarz Napoleon dał ją Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu. Po okresie Księstwa Warszawskiego, M.K. prawdopodobnie wróciło w ręce niemieckie, zaś posesorami byli Józef Szmitkowski z żoną Klementyną Gościmską. W latach 1826-27 we wsi dokonano uwłaszczenia chłopów. W 2. poł. XIX w. folwark przeszedł w ręce prywatne, a właścicielem został Niemiec - Alfons von Materne, który siedział tu najpóźniej do pocz. lat 70. gdyż w 1872 r. jako właścicieli "Kirchlich Murzinowo" odnotowano Józefa Ozdowskiego (1838-1911) i Antoniego Jachimowicza (1835-1910). Dobra miały wówczas 2444 morgi, w tym 2189 m. ziemi uprawnej i 230 m. łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy wynosił 2804 talary.
Rodzicami dziedzica byli Ignacy Ozdowski h. Bończa (1819-1881), ożeniony z Wiktorią Kąsinowską h. Nałęcz. Oprócz Józefa (pełne imię - Józef z Cupertino) mieli jeszcze sześcioro dzieci, spośród których Maria Magdalena (1841-1923) była żoną w. wspomnianego Jachimowicza. Zapewne to właśnie Ozdowscy wybudowali w M.K. opisywany dwór, aczkolwiek nie możemy wykluczyć, że dokonał tego poprzedni właściciel.
Józef Ozdowski w 1867 r. ożenił się z Józefą Golską (z Połajewa) i miał z nią sześcioro dzieci, w tym syna Kazimierza Antoniego (1872-1915). Józefa zmarła 22 grudnia 1874 r. Pięć lat później, dnia 26 listopada 1879 r. dziedzic ożenił się z Pelagią Salomeą Bieńkowską h. Ślepowron (Korwin) (1849-1914) i miał z nią jeszcze czworo dzieci: Felicjana Eustachego (1880-1886), Seweryna Lucjana (1882-1948), Stanisława Józefa (1883-1962), Zofię Nepomucenę (1884-1961) oraz Floriana Jana (1885-1952). W międzyczasie (1880) rozbudował dwór w Murzynowie. W 1881 r. w Sabaszczewie zmarł jego 72-letni ojciec Ignacy Ozdowski.
W 1885 r. Murzynowo Kościelne dzieliło się na wieś oraz dominium z folwarkiem Sabaszczewo. Było tu łącznie 18 domów z 287 m-cami, w tym 283 katolików i 4 ewangelików. Spośród nich tylko jedna osoba była niepiśmienna. Kościół parafialny we wsi należał do dekanatu średzkiego; w 1900 r. został rozbudowany.
Szwagier dziedzica miał z Marią O. troje dzieci, w tym Stanisławę, żonę Kazimierza Tadrzyńskiego i Jana (1884-1945), który 5 kwietnia 1910 r. ożenił się z Anielą Osowicką. Ci ostatni byli bezpotomni. Antoni Jachimowicz zmarł mając 74 lata, dnia 5 lutego 1910 r. i pochowany został w Murzynowie. Z kolei Józef Ozdowski umarł mając 72 lata, dnia 19 kwietnia 1911 r. Rok później jego syn Florian kupił dobra Charbin od Amrogowicza, więc dziedzicem w Murzynowie został oficjalnie jego przyrodni brat - Kazimierz Ozdowski. Majątek stanowił wówczas dobra rycerskie - Rittergut, a w 1913 r. obejmował 360 ha, w tym 288 ha ziemi uprawnej, 40 ha łąk i 11 ha pastwisk. Czysty dochód gruntowy wynosił 4901 marek. W gospodarstwie hodowano 75 koni, 150 szt. bydła dorosłego i 79 cielaków, 1030 owiec oraz 99 szt. trzody chlewnej. Dziedzic zmarł w Poznaniu, dnia 10 grudnia 1915 r., tak więc dziedziczką została wdowa - Józefa Ozdowska z d. Miaskowska. W 1926 r. pod jej zarządem dobra miały 345 ha, w tym 293 ha ziemi uprawnej, 40 ha łąk i pastwisk, 7 ha lasu, 12 ha nieużytków i 3 ha wody. Na terenach gospodarstwa zajmowano się także eksploatacją torfu. Majątek musiał być w wysokiej kulturze rolnej, bo przy tak niewielkim areale wykazywano aż 5887 talarów "czystego dochodu gruntowego", czyli 17661 marek. W 1930 r. wieś miała 372 mieszkańców. Było tu Kółko Rolnicze, kołodziej Markiewicz oraz wynajem pługów parowych M. Olsztyńskiego. Dobra Józefy Orzechowskiej obejmowały 624 ha obszaru. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Schwarzendorf. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811868 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_(2067)_Miloslaw_1911_APP_Sygn._M.top.25-1559-1.jpg
5962 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_Miloslaw_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, fasadą skierowany na południe, gdzie nad wejściem góruje trójkątna wystawka. W elewacji północnej przeszklona weranda z ozdobnym szczycikiem. Od strony południowej niższa przybudówka.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego, nie licząc niewielkich zmian, zachowany jest dość dobrze.

Park

Pozostałości parku z XIX w. o pow. 2,8 ha - pomiar z obszarem wokół dworu i stawem, z czego sam drzewostan ma 1,43 ha powierzchni. Przed 1945 r. park obejmował ok. 4,5 ha, rozciągając się także wzdłuż zachodniej granicy podwórza gospodarczego, plus sad na płd. od ostatniego dużego budynku folwarku.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011