Łękno

Stan obecny

Zespół Szkół Ekonomicznych im. Jana Wójkiewicza w Łęknie.
Ul. Poznańska 12, Łękno, 63-020 Zaniemyśl

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Łękno to wieś leżąca w odległości 12,5 km na płd. zachód od Środy Wielkopolskiej i ponad 90 km na południe od słynnego Łekna, w którym już w XII w. istniał klasztor cystersów. Wieś powstała oficjalnie dopiero w 1920 (1921?) r. Wcześniej od ponad 800 lat były to Jeziora Małe. Nazwa "Łekno", czy też "Łękno" znajdujemy w zapiskach jedynie w odniesieniu do Łekna k. Wągrowca.
W czasach staropolskich tereny opisywanej tu wsi należały do Żerkowskich, Rozdrażewskich, a przez cały wiek XVI do Jezierskich z Jezior. Dawni skrybowie odnotowali wszystkie okoliczne małe dziury, takie jak Luciny, Kaleje, Winną, (Vynna), Miechcin (Miechcino) itd.., oprócz Łękna. A skoro w XVI w. do Jezierskich należał Niezamyśl i Jeziory Małe, to powinno być i Łękno, leżące dokładnie pośrodku pomiędzy nimi. Gdy w 1796 r. rodzina Ponińskich dokonywała podziału majątku, w kontrakcie zapisano "... maj. Jeziorska cała tj. wsie: Jeziora W. i M., mczko Zaniemyśl, wś. Chamer, Maydany, cz. Wielkiej Kempy, M. Kempy, Luboniec, Pulwica, Winna i Jaszkowo w p. pyzdr." Zainteresowanych historią wsi Wielkie Jeziory odsyłamy do opisu w naszym katalogu.
Na pocz. XIX w. dziedzicem Jezior W. i M. był Jaraczewski i z całą pewnością on również nie był inicjatorem powstania "Łękna". Na mapie Gilly'ego z 1802 r. jest już folwark Hamer, znajdujący się pomiędzy Wielkimi a Małymi Jeziorami, jak też i liczne osady olęderskie zarówno po wschodniej, jak i zachodniej stronie ciągu jezior.
Po okresie Księstwa Warszawskiego cały trójkąt Jeziory - Polwica - Zaniemyśl znajdował się pod zarządem komisarycznym i wtedy także jeszcze takowej wsi nie było. W latach 40. w M. Jeziorach pojawili się Skórzewscy, następnie Józef Kazimierz Maciej Potulicki h. Grzymała (1828-1870), który w 1849 r. w Zaniemyślu ożenił się z Ofelią Skórzewską (1827-1906). Mieli oni siedmioro dzieci: Zygmunta Antoniego (1851-1911), Stanisława (1855-1908), Antoniego Gabriela (1856-1919), Mieczysława (1858-1910), Karola Wincentego Heliodora (1861-1931), Zdzisława (1864-1865) oraz Jadwigę Marię Emilię (1866-1943). Według niektórych źródeł internetowych dwór został zbudowany ok. 1859 r. dla Stanisława Potulickiego, wg projektu Stanisława Hebanowskiego. Nie jest to informacja zbyt precyzyjna, bo należałoby dodać, że przede wszystkim nie syna Skórzewskich – Stanisława, który miał 4 latka, tylko brata dziedzica - Stanisława (1822-1893), bezpotomnego kawalera. Poza tym nie w „Łęknie”, tylko w Jeziorach Małych. Łękna nadal nie odnotowuje bardzo dokładna, niemiecka księga adresowa z 1872 r. Jest jedynie Niezamyśl z folwarkami Gross Kempen II (Wielka Kępa) i Klein Jesziory (Małe Jeziory), a ich oficjalnym włascicielem nie był Stanisław, lecz matka dziedziczki Ofelii – Emilia Goetzendorf-Grabowska h. Zbiświcz (1807-1875), żona Heliodora Jana Józefa Skórzewskiego (1792-1858). Niezamyskie dobra obejmowały wówczas 6343 morgi, a czysty doch. gruntowy wynosił 3356 talarów. Po Potulickich dobra kupił Zygmunt Antoni Adam Grudziński h. Grzymała (1824-1908), ożeniony z Marią Działyńską h. Łodzia (ur. 1832) i w końcu (1880) Zygmunt Stanisław Czarnecki h. Prus (III), (1823-1908), ożeniony z Marią Giżycką h. Gozdawa (1827-1914). Małe i Wielkie Jeziory Czarnecki nabył za kwotę 1 miliona i 350 tys. marek.
Około 1883 r. Jeziory Małe stanowiły wieś i gminę w pow. średzkim. Do wsi zaliczany był folwark Polesie, z którym miała ona 26 domów i 225 m-ców, w tym 221 katolików i 4 ewangelików; 100 analfabetów. Gmina, a zarazem domena wraz z folwarkiem Kępa Wielka, miała na swoim obszarze 17 domów i 261 m-ców, w tym 247 katolików i 14 ewangelików; 102 analfabetów. Dobra Zygmunta Czarneckiego obejmowały wówczas 6328 mórg.
Spośród sześciu synów Marii i Zygmunta majątek otrzymał Józef (1857-1922), ożeniony w 1883 r. (w Lewkowie) ze Stanisławą Lipską h. Grabie (1863-1948). Mieli oni aż jedenascioro dzieci, których nie wymienimy z racji na objętość tekstu. Warto jedynie zauważyć, że dwoje z nich urodziło się jeszcze w Jeziorach Małych. W księgach parafialnych par. Zaniemyśl odnotowano: Małe Jeziora (a nie "Łękno"), Józef Antoni Marian Wojciech, ur. 9 października 1884, chrzest 17.04.1885 oraz Antonina Maria Ludwika Stanisława, ur. 6 maja 1885, chrzest 11.05. Niedługo później Czarnecki sprzedał jeziorskie dobra - Hermannowi Kennemannowi (1815-1910). Po ślubie córki Kennemanna – Jadwigi, z Maksem von Jouanne, to oni dostali Jeziory Małe i w 1887 r. dokonali rozbudowy pałacu, nadając mu formę eklektyczną (eklektyzm to nie styl, to z definicji mieszanka różnych stylów - przyp.). Więcej o Kennemannie i organizacji HAKATA zainteresowani znajdą w naszym opisie wsi Klęka na stronie PZ.
W 1913 r. Jeziory Małe wchodziły w skład dóbr rycerskich Seeburg (przyszłego Łękna), będącej częścią większego klucza dóbr - Wetterau. Oprócz J.M. w skład dóbr Seeburg wchodziły: Deutsch Kempe (Niemiecka Kępa), Tanneck, Grenzhof, Gross Kempa (Wielka Kępa), Santomischel (Zaniemyśl), Moldau (Majdany) oraz Polwica. Nie podano danych statystycznych dot. poszczególnych folwarków (wyjątek - Polwica z 437 ha), są jedynie dane łączne. Obszar całości wynosił 1750 ha, w tym 707 ha ziemi uprawnej, 84 ha łąk, 136 ha pastwisk, 597 ha lasów, 99 ha nieużytków i 127 ha wody. Jeszcze w tym czasie nazwa "Łekno" występuje jedynie jako nazwa jeziora obok posiadłości Jeziory Małe. Jako oddzielna jednostka administracyjna, Łękno pojawiło się dopiero po wyzwoleniu Polski w 1920 r. Jadwiga v. Jouanne mieszkała w Łęknie aż do swojej śmierci i tutaj razem z mężem zostali pochowani.
W 1926 r. wieś wchodziła w skład klucza dóbr Jeziory Wielkie i miała (wraz z Polesiem, Kępą, Józefowem i Konstantynowem) 2337 ha, w tym 937 ha ziemi uprawnej, 276 ha łąk i pastwisk, 907 ha lasów, 111 ha nieużytków i 206 ha wody. Gospodarstwo posiadało własną gorzelnię, mleczarnię, suszarnię płatków ziemniaczanych i cegielnię. Ponadto specjalizowało się w hodowli bydła czarno-białego rasy nizinnej i konia szlach. półkrwi. Czysty dochód z ziemi, wykazywany w celu wyliczenia podatku gruntowego, wynosił 3448 talarów (10344 marek).
W 1930 r. Łękno leżące w pow. średzkim miało 390 mieszkańców. Oprócz zakładów wymienionych wcześniej, do majątku Jadwigi Jouanne należał też tartak i handel nabiałem. Ponadto we wsi był kołodziej K. Krause i kowal S. Wojtczak. Po reformie administracyjnej III Rzeszy dobra Seeburg w odróżnieniu od okolicznych wsi nie otrzymały nowej nazwy. Niemieccy kartografowie zignorowali też zupełnie nazwę Łękno, natomiast jezioro przemianowano na Lekno See.
Po 2. wojnie światowej dawne dobra rodz. Jouanne zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Jesienią 1945 r. w pałacu uruchomiono Uniwersytet Ludowy, a w 1950 r. utworzono tu ośrodek szkolenia kadr spółdzielczości produkcyjnej. W okresie 1951-53 w całym kraju lawinowo powstawały kolejne spółdzielnie rolnicze i w zw. z tym gwałtownie potrzebowano specjalistów, brygadzistów, bilansistów i księgowych, w zw. z czym szkoła okazała się za mała i podjęto decyzję o jej rozbudowie. W nowym skrzydle powstały sale wykładowe oraz internat. Z czasem nastąpił upadek wielu spółdzielni i szkoła przestała być potrzebna. W 1881 r. powstał w Łeknie Zespół Szkół Rolniczych, który funkcjonował do 1998 r. Później w pałacu utworzono Zespół Szkół Ekonomicznych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811879 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3868_(2133)_Santomischel_1911_APP_Sygn._M.top.25-91-1.jpg
6610 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3868_Santomischel_1944.jpg
17068 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_325_Schrimm_ca1893_DRMC5820325.jpg
1763404 @ Gilly: Special Karte von Südpreussen 1:150 000
- plik mapy: Gilly_Spezialkarte_von_Suedpreussen_150k_BCUL_05_B2.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny z przewagą cech klasycystycznych. Budynek o dość urozmaiconej bryle, jedno i dwupiętrowy, z kwadratową wieżą w północnej elewacji. Zasadniczo przebudowany pod koniec XIX w., wcześniej był na rzucie równomiernego prostokąta z ryzalitem od zachodu, w którym mieściło się główne wejście. Nowsza (powojenna) część południowa nakryta jest czterospadowym dachem.

Park

Park z 2. poł. / k. XIX w. o pow. 12,5 ha, przy czym jest to powierzchnia jedynie dawnej części ozdobnej – obecnie na dz. ewid. nr ...182 (ok. 75% parku) oraz nr ...324 i ...326 w części południowej. Z parku w kier. płn.-zachodnim wychodziła aleja prowadząca do sadu położonego na północnym brzegu zatoki jez. Małe Jeziory. Pośrodku sadu o pow. 5,5 ha znajdowały się dwa stawy, a na zach. od nich szkółka drzew i krzewów; obecnie są to 2 duże dz. ewid., plus kilkanaście małych na półwyspie w miejscu szkółki.
Jez. Łękno leży dalej na płd. i oddzielone jest od Małych Jezior groblą porośnietą drzewami. Przesmyk pomiędzy jeziorami znajduje się w zach. części grobli.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011