Łaszczyn

Stan obecny

Placówka Opiekuńczo - Wychowawcza "Mały Dworek" w Łaszczynie.
Łaszczyn 63, 63-900 Rawicz

Historia

Dwór z poł. XVIII w.
Łaszczyn to wieś leżąca 3,5 km na płn. od Rawicza. Pierwsza wzmianka, w której nazwę wsi zapisano w postaci "Lasczino", pochodzi z 1240 r. W 1310 r. książę śląski i wielkopolski Henryk II włączył wieś w skład nowo utworzonego Dystryktu Ponieckiego. Na pocz. XV w. (albo wcześniej) we wsi wybudowano kościół, który stał się siedzibą parafii. Dziedzice miejscowi już wtedy posługiwali się nazwiskiem Łaszczyńskich, ponadto używając przydomka "Chorągwicz". Tak więc pierwszymi znanymi posiadaczami Ł. byli Wojciech (Wojtek) i Mikołaj Chorągwiczowie wraz z matką, której imienia nie podano (Sł. Hist.-Geogr. PAN) a zwana była "panią Chorągwiczyną." Łaszczyńscy wyszli ze swojej wsi rodowej w poł. XVI w. i dopiero później przyjęli herb Wierzbna. Pierwszym z tego rodu (już po opuszczeniu Ł.) był Jan, syn Macieja.
W międzyczasie współposiadaczami Ł. byli Szurkowscy z pobliskiego Szurkowa (w 1448 r. Mikołaj Ł. sprzedał część dóbr Sędziwojowi z Szurkowa), następnie Piotr Iłowiecki (2. poł. XV w.), tegoż synowie Jan i Andrzej, Jan Górecki vel. Sarnowski (1488 - pocz. XVI w.), Mikołaj Mieszkowski h. Odrowąż i Wojciech Zakrzewski h. Wyskota (poł. XVI w.). Tak więc w XVI w. wieś definitywnie znalazła się w rękach panów z Sarnowy i od tego czasu wchodziła w skład sarnowskich dóbr. W 1563 r. miała 14 łanów, 2 komorników, karczmę i wiatrak; w 1581 r.: 13 łanów, 1 łan karczmarza, 10 zagrodników i wiatrak.
W 1564 r. Piotr Mieszkowski sprzedał połowę wsi Maciejowi Chojnackiemu - posiadaczowi poł. Sarnowy, tak więc pod k. XVI w. dziedzicami byli ex-equo Mikołaj Zakrzewski i Chojnacki. Zakrzewscy posiadali ponadto swoje Zakrzewo i Żołędnicę. W 1591 r. miał miejsce podział lasów w Ł., dzięki czemu poznajemy ówczesne nazwy obiektów topograficznych, dróg, etc., na przykład "Bór Mniejszy nad Konotoplą, Bór Wielgi, Boreczek Okrągły przy drodze do Góry, Las Kołodziejski w Dąbrowie; Chochoły (wzgórze k. strumienia Chochelnego) i Klateczne" (Sł. Hist.-Geogr. PAN).
Na pocz. XVII w. większą część dóbr skupił w swoich rękach Mikołaj Zakrzewski, syn Jakuba, ożeniony z Katarzyną Krzyżanowską. Dziedziczka była inicjatorką i sponsorką budowy nowego kościoła we wsi. Ok. 1620 r. wieś odziedziczył po nich syn, również Jakub. Ten w 1625 r. ożenił się z Jadwigą Słupską, której zapisywał 6 tys. złp. posagu. W 1642 r. dziedzic powiększył dobra o Wilkonice, Wilkoniczki, Pasierbice i Szarpatki, nabyte od Melchiora Konarzewskiego. Odsprzedał je 7 lat później synowi Melchiora - Hieronimowi K. W poł. XVII w. wybudował on w Łaszczynie dwór; zmarł w 1651 r., pozostawiając 5 synów: Andrzeja, Ignacego, Franciszka, Mikołaja i Pantaleona. Dziedzicem Ł. został Andrzej, który ożenił się z Zofią Zdzarowską; w 1658 r. urodziła się ich córka Anna. Po nim wieś odziedziczył brat - Pantaleon, zaś po tegoż śmierci wdowa - Teresa Zdzarowska. Wspomniana Anna, córka Andrzeja, wyszła za Andrzeja Czackiego, wojskiego kaliskiego; w 1692 r. w Czarkowie urodziła się ich córka Teresa Magdalena. Zamieszkała ona w dobrach męża, zaś Łaszczyn odziedziczyli synowie Pantaleona: Stefan i Franciszek Zakrzewscy, którzy w 1700 r. sprzedali wieś Stanisławowi Wierusz-Walknowskiemu h. Wieruszowa, wojskiemu wieluńskiemu, etc. Na pocz. XVIII w. tenutariuszami majątku zostali Jan Bronikowski z żoną Barbarą Rogowską; dziedzicem po Stanisławie został Antoni Wierusz-Walknowski.
W latach 30. XVIII w. Łaszczyn stał się własnością Andrzeja Mielżyńskiego h. Nowina, z Brudzewa, starosty kcyńskiego, ożenionego z Anną Petronellą Bnińską h. Łodzia. Oprócz Łaszczyna byli oni wówczas dziedzicami Ponieca, Pawłowic i Konar. We wsi Ł. rodziły się ich dzieci: Krystyna Barbara Róża (1736), Maksymilian Jan Antoni (1738), Florian Władysław Ignacy (1739) i Joanna Katarzyna (1743). W poł. XVIII w. A. Mielżyński wybudował we wsi nowy dwór, w modnym wówczas stylu, tzw. "polskim", z wysokim łamanym dachem.
W 1788 r. runęła wieża kościoła. Świątynię odbudował ówczesny dziedzic - Maksymilian Mielżyński, ożeniony z Krystyną Konstancją Hutten-Czapską h. Leliwa (1749-1813). Hrabia Mielżyński w międzyczasie znacznie powiększył swoje dobra, a także jako pisarz wielki koronny otrzymał ordery: świętego Stanisława i Orła Białego. Był oficjalnym posiadaczem dóbr: Pawłowice, Poniec, Trzciel, Pniewy, Gołańcza, Smogulec, Kobylin, Baszkowo, Zduny, Konary, Żytowiecko oraz Łaszczyn. Zmarł w pałacu w Pawłowicach, dnia 1 stycznia 1799 r. Mieli z Konstancją sześcioro dzieci: Józefę, Helenę, Katarzynę, Stanisława Kostkę (1778-1826), Mikołaja Gorgoniego (1780-1842) oraz Tomasza. Z tychże dzieci nas interesuje Stanisław Mielżyński, ożeniony z Prowidencją Honoratą Zaremba, których córka Filipina (1807-1857) przeniosła Łaszczyn w wianie (ślub miał miejsce w 1826 r.) na Ignacego Sczanieckiego h. Ossoria (1801-1864). Mieli oni łącznie ośmioro dzieci: Józefa, Ignacego, Stanisława (1831-1884), Ludwika (1833-1915), Konstantego (1836-1900), Michała Leona (1838-1920), Elżbietę i Marię. Sczanieccy zalożyli w dworze bibliotekę, ponadto zgromadzili tu ciekawe kolekcje broni, zegarow, monet, etc... Gdy w 1857 r. zmarła matka - Filipina Mielżyńska - z ośmiorga dzieci pozostali: Stanisław 25 l., Ludwik 24 l., Konst. 21, Michał 19, Marja i Elżbieta (bliźniaczki) po 15 lat.
Dnia 21 listopada 1858 r. Ludwik Sczaniecki zaślubił Mariannę hr. Hutten-Czapską z Bukowca, córką Franciszka, a 2 tyg. później Stanisław ożenił się z hrabianką Marią de Szembek, córką Aleksandra i Elżbiety Objezierskiej. Obydwaj byli aresztowani ze względów politycznych, podobnie jak ojciec, który zmarł 19 marca 1864 r. We wspomnieniu pośmiertnym Ignacego Sczanieckiego czytamy, że był on m. innymi radcą Ziemstwa, prezesem Towarzystwa Rolniczego w Gostyniu a swoje majątki podniósł "na wyższy stopień kultury".
W 1872 r. Łaszczyn po starszych braciach przejął Michał Sczaniecki. Dobra miały wówczas 1661 mórg obszaru, w tym 1572 m. ziemi uprawnej, 45 m. łąk i pastwisk, i 44 morgi lasu. Czysty dochód gruntowy wynosił 1858 talarów. Michał w 1860 r. ożenił się z Bogusławą Stefanią Kruszyńską h. Prawdzic, z którą mieli czworo dzieci: Izabellę, Władysława Józefa Marię (1869-1942), Jana Mieczysława (1873-1952) oraz Marię Felicję.
W 1885 r. Łaszczyn zwany z niem. "Laschine" leżał w pow. krobskim; dzielił się na część wiejską z 29 domami i 175 m-cami oraz dominium, na którego terenie znajdowało się 15 domów z 247 m-cami, w tym 217 katolików. W skład domeny wchodziły także folwarki Biały Orzeł i Stanisławowo oraz domena Izbice. Łączny obszar tych dóbr wynosił 5455 mórg. W 1903 r. syn Michała - Władysław Sczaniecki zaślubił w Poznaniu Jadwigę Plucińską. Dziedzic uznawany był za pioniera nowoczesnego mleczarstwa w Wielkopolsce. Był też wybitnym działaczem społecznym i rolniczym. W 1910 r. zorganizował w Łaszczynie Kółko Rolnicze, a w kolejnych latach był wicepatronem Kółek Rolniczych w rejonie rawickim (wschodnim). W 1920 r. przy pomocy znanego architekta Stanisława Mieczkowskiego rozbudował dwór, m. innymi dodając dwa parterowe alkierze, a zarazem przebudowując jego wnętrza
Władysław Sczaniecki miał z Jadwigą pięcioro dzieci: Marię, Ludwika, Józefa Marię Macieja, Andrzeja Marię Antoniego (1908-1996) i Michała (1910-1977. W 1926 r. ich majątek wraz z folwarkami Orzeł Biały, Izbice i Stanisławowo liczył 1364 ha (413 plus 136, plus 815), na co składało się 581 ha ziemi uprawnej, 262 ha łąk i pastwisk, 493 ha lasów oraz 28 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił: Ł. i O.B. - 1855 talarów; Izbice 534 talary i Stanisławowo 1299 tal, czyli razem 3688 tal., t.j. równowartość 11,064 tys. marek. Majątek posiadał własną gorzelnię i kolejkę polną; specjalizował się ponadto w reprodukcji uznanych nasion zbóż i nasion buraczanych. W 1930 r. wieś liczyła 550 m-ców. W latach 1939-45 nosiła nazwę Gutfeld. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6821 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4367_Rawitsch_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnobarokowy. Budynek wzniesiony na nierównomiernym rzucie, który przed przebudową stanowił odwróconą literę "L". Korpus główny zorientowany jest w kier. W-E, a fasada skierowana na południe. W 1920 r. północną prostopadłą część dworu poszerzono w kier. wschodnim, tworząc z niej drugą bryłę o rozmiarach korpusu. Cały dwór jest parterowy, nakryty mansardowymi dachami z lukarnami oraz okienkami powiekowymi i dobudowanymi alkierzami wysuniętymi nieco przed linię fasady. Pośrodku fasady ryzalit zwieńczony wystawką z łukowatym, falistym szczytem, ujętym spływami. Drzwi wejściowe do dworu zostały ujęte w dwie półkolumny. We wnętrzu zachował się oryginalny kominek w stylu empire oraz sala kolumnowa.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest w znacznej mierze zachowany.

Park

Park z XIX w. o pow. 5,86 ha, zachowany w dawnych granicach, z bogatym drzewostanem. Fragmenty dwóch alejek: topolowej i grabowej. Przed 1945 r. aleje rozchodziły się promieniście od dworu, w kier. wschodnim, dochodząc do alei obwodowej obiegającej park. W okresie powojennym park został pomniejszony jedynie o sad owocowy, który rozciągał się w jego północnej części. Obecnie teren ten stanowią prywatne działki mieszkańców. Cały park przed 1945 r. miał 7,328 ha obszaru.

Inne

Zabudowania dworskie.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011