Łagiewniki Kościelne

Stan obecny

Własność J.S.T. Dom nr 41

Historia

Dwór z ok. poł. XIX w.
Przed 2. wojną światową opisywane dobra stanowił Olekszyn, dopiero po wojnie rozszerzono nazwę Łagiewniki na dawną część dworską. Łagiewnikami zwano obszar pomiędzy domeną a linią kolejową; nomen-omen, dworzec również nosił nazwę Olekszyn. Ciekawa jest etymologia słowa łagiewniki. Otóż w dawnych czasach oznaczało ono ludzi zajmujących się wyrobem łagwi - naczyń z drewna lub skóry, służących do przechowywania i przenoszenia napoi. Być może tacy łagiewnicy zamieszkiwali osadę, na miejscu której powstała opisywana wieś. O średniowiecznej osadzie w tym miejscu świadczą wykopaliska których dokonano już w XIX w. Pierwsza wzmianka o Łagiewnikach pojawiła się w zapiskach w 1284 r., zaś jej pierwszych mieszkańców poznajemy dopiero półtora wieku później. Już wtedy wieś była sołectwem w dobrach królewskich, zaś sołtysem w 1450 r. był niejaki Michał. Pierwsi dziedzice pisali się "de Lagewnyky", a ok. 2. poł. XV w. przyjęli oni nazwisko Łagiewnickich. W tamtym czasie znany był niejaki Strzeszko (czy też Strzemek?) oraz jego bracia: Wojciech i Piotr. W 1464 r. tenże Strzeszko ożenił się z Klarą Konotopską, której zapisał 100 grzywien posagu i t. wiana. Oprócz Łagiewnik dzierzyli oni także Olexino oraz Szukowo (pis. oryg.). Dziedzicami wsi byli prawie do k. XV w. Łagiewniccy dość szybko opuścili rodowe dobra, wraz z transakcją zawartą w 1495 r. przez Jana Ł. z Januszem Latalskim, kasztelanem biechowskim, później lędzkim; sędzią kaliskim. Już dwa lata później hrabia zapisał na Ł. 160 grzywien posagu i t. wiana żonie, Zofii Skockiej. Zapewne z inicjatywy łabiszyńskiego komesa we wsi wybudowano pierwszy drewniany kościół. Warto wspomnieć, że sukcesorzy Łagiewnickich jeszcze przez lata procesowali się z Latalskimi o jakieś tam części majątku. Procesowali się także inni pomniejsi szlachcice, jako to Lutomscy i Przesieccy, a sprawy te ciągnęły się prawie do 1520 r. W 1536 r. Janusz Latalski był już wojewodą i starostą inowrocławskim. W tymze roku dał on Łagiewniki i Olekszyn młodszemu bratu Jerzemu, kasztelanowi z Lądu, ożenionemu z Anną de Zaxin (Zaksińską). Ten nie żył już w 1557 r. a dobra odziedziczyli synowie: Mikołaj i Jerzy. Ok. 1580 r. dziedzicem tych dóbr był Jerzy, który w kolejnych latach wielokrotnie wyderkował dobra, a nawet sprzedał je Franciszkowi Szenechowi, po czym ten odsprzedał je hrabiemu z powrotem. Wśród dzierżawców znajdujemy m.in. Wojciecha Zajączkowskiego - surrogata grodzkiego, podstarościego poznańskiego oraz Macieja Baranowskiego. W 1598 r. Jerzy L. przekazał swe liczne dobra, w tym miasto Skoki, synowi Andrzejowi. Ten jeszcze w tym samym roku zapisał na dobrach 11 tys. złp. wiana swej żonie Dorocie Karnkowskiej. Andrzej miał 3 braci, z których Mikołaj i Stanisław postanowili po jego śmierci sprzedać Łagiewniki (i in.) Jerzemu (juniorowi). W zamian, w 1602 r., Jerzy junior zapisał na dobrach tzw. "dożywocie" swemu ojcu. Ożenił się on z Anną Leszczyńską, córką Rafała, kasztelana śremskiego, z którą miał jedynego syna Rafała. Po prawie 120 latach rządów Latalskich, Łagiewniki w latach 1614-1620 stały się własnością Mikołaja Górskiego z Miłosławia, który zapłacił za te dobra 32 tys. złp. W 1621 r. w sklad dóbr wchodziły: Łagiewniki, Olekszyno, osada Niedarzyno, Zołkowo, Wola i pustki Witkowo. Górski ożenił się z Anną Radomicką, której zapisał na tych dobrach 4,5 tys. złp. posagu. Miał braci: Piotra, Łukasza, Adama i Andrzeja, z którymi w 1627 r. dokonali podziału majątku. W wyniku tego Łagiewniki miał odziedziczyć Piotr Górski, jednak sprawy sądowe dot. podziału ciągnęły się do 1636 r. W międzyczasie Adam i Piotr dokonali transakcji sprzedaży Łagiewnik i Olekszyna. Początkowo nabywcą miał być Zygmunt Zawadzki z Zawady h. Korzbok, jednak ostatecznie dobra kupił Jakub z Dzwonowa Rogaliński. Rogalińscy w 1680 r. sprzedali Ł. (i in.) Janowi Cielmowskiemu, synowi Mikołaja, za kwotę 33,5 tys. złp. Tenże Jan ożenił się z Anną Jaworską, z którą miał syna Mikołaja. W 1694 r. Mikołaj sprzedał Ł., Olekszyn i Żełkowo Wojciechowi Chrząstowskiemu, kasztelanowi nakielskiemu, za 40 tys. złp. Wojciech ożenił się z Anną Łążyńską, córką chorążego chełmińskiego, z którą miał syna Antoniego. Tenże Antoni w 1708 r. pożyczył pod zastaw dóbr sporą sumę pieniędzy od Marianny Skoroszewskiej. Ta dostała ową kwotę w posagu, od swojej matki i rodzonego brata Mikołaja, z okazji ślubu ze Stanisławem Dembińskim. Chrząstowski pieniędzy nie oddał, dzięki czemu dziedzicami Ł. zostali Dembińscy. Trzymali oni Łagiewniki przez prawie całą połowę XVIII w. W 1741 r. sfinansowali budowę nowego drewnianego kościoła, o co zabiegał proboszcz Śliwiński. Kolejnym właścicielem Łagiewnik z przyległościami został Adam Chrościcki, syn Jana i Teresy Romockiej - stolnik łomżyński, ożeniony z Barbarą Watta-Kosicką, córką Jakuba i Teresy Wyrzykowskiej. Barbara dostała dobra w dożywocie, zaś po jej śmierci całość odziedziczyła wnuczka, Marianna Chrościcka, która wyszła za Antoniego Dorpowskiego. Ich córkami były: Małgorzata zamężna za Piotra Brzeskiego h. Oksza i Marianna zam. za Grudzińskiego. W 1792 r. siostry podzieliły fortunę po dziadzie stolniku. Łagiewniki wybrała Grudzińska, spłacając siostrę kwotą 120 tys. złp. Po III rozbiorze Polski jeszcze do lat 20. XIX w. wieś miała polskich posesorów, m.in. Teresę Kurczewską. Później na prawie 100 lat dobra przeszły w ręce niemieckie.
W 1885 r. na Łagiewniki Kościelne składały się trzy miejsca: wieś - siedziba gminy, dominium oraz majątek kościelny czyli "probostwo". Było tu łącznie 21 domów z 288 m-cami, w tym 265 katolików i 23 ewangelików; 128 analfabetów. Do domeny należało 1737 mórg, a do kościoła 421. Łagiewniki stanowiły parafię podlegającą dekanatowi gnieźnieńskiemu. W okresie do końca XIX w. majątek nadal znajdował się w rękach niemieckich, ponieważ nie znajdujemy o nim żadnych zapisek w aktach ziemskich, grodzkich, czy też metrykalnych. Zapewne też wtedy wybudowany został obecny dwór. Na pocz. XX w. dobra zostały rozparcelowane, a z ich gruntów utworzono gospodarstwa, na których osadzono rolników niemieckich. W tamtym czasie oprócz polskiej szkoły we wsi powstała szkoła niemiecka. Na potrzeby oświatowe przeznaczono dwór, do którego dobudowano część piętrową. Budynek dworu i park przetrwały bez większego uszczerbku zarówno okres międzywojenny, jak i 2. wojny światowej. W 1930 r. wieś liczyła 154 m-ców. Po wojnie Łagiewniki stały się typową wsią chłopską.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster: 13473 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
Plan Odnowy Miejscowości Łagiewniki Kościelne (zdjęcie);
Geoportal
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowo - piętrowy, podpiwniczony, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na północ. Od zachodu wyższa, późniejsza część, nakryta łagodnym dachem czterospadowym. Część wschodnia parterowa, nakryta dachem dwuspadowym z naczółkiem od str. wschodniej. Na elewacjach pozostałosci detalu architektonicznego, gzymsy, boniowanie i ozdobne obramienia okien. Wejście poprzedzone niewielkim tarasem i schodami. Nad nim w dachu świetlik w postaci lukarny.

Park

Park krajobrazowy z ok. poł. XIX w. Park wraz z dworem zajmuje dz. ewid. nr ...292/1 o pow. 3,1099 ha (Geoportal, 27.06.2017 r.). Śródparkowy staw znajduje się w płn.-wschodnim narożniku parku. Wśród cennego starodrzewu trzy okazy zostały uznane jako pomniki przyrody.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011