Lubosina

Stan obecny

Stan własności nieznany.
J.S.T. albo ANR

Historia

Dwór z 2. poł. XVIII w. / 1. poł. XIX w.
Lubosina to wieś leżąca na wschodnim brzegu Jeziora Lubosińskiego, a konkretnie przy jego części zwanej „małą”; znajdująca się w odległości 40 km na zachód od miasta Poznania. W późnym średniowieczu istniała tu osada, a pierwsza wzmianka o wsi szlacheckiej "Lubosyna" pochodzi z 1387 r. Liczne zapiski z przełomu XIV i XV w. podają tę nazwę w różnych postaciach, np. Lubosino, Luboszino, Luboschin, etc..., zaś pierwsi właściciele przyjęli od jej nazwy nazwisko Lubosińskich. Ród ten nie odegrał wielkiej roli w dziejach Wielkopolski, zaś Lubosińscy tradycyjnie zajmowali się sprzedawaniem, wyderkowaniem i zastawianiem swoich dóbr oraz sporami z rodziną i sąsiadami. I tak w 1396 r. niejaki Przybył oskarżał Paszka z Lubosiny, że wraz ze swoimi siostrami Goszką i Junoszką odstąpili bezprawnie dwie części wsi, a on ma "lepsze prawo" do tego dziedzictwa. Z kolei w 1402 r., Piotr "Wilk" z Lubosiny miał sprawę z Tomaszem z Przystanek, gdyż ten zniszczył kopiec węgielny (wyznaczający granicę pomiędzy wsiami). O te kopce spory toczyły się zresztą przez wiele lat, a że w żyłach dziedziców płynęła rycerska krew, waśnie te kończyły się śmiercią sąsiada. Na przykład w 1402 r. Tomasz z Przystanek potrafił zrobić najazd z 20 ludźmi na kościół, wszystkich wystraszył a potem spokojnie siedział i słuchał mszy. Rok później zabił męża Małgorzaty z Podrzewia, o co ta pozywała go w 1403 r. Dziedzice brali też udział w różnych bójkach, które później kończyły się sądami, jak np w 1403 r. sprawa Pietrasza, z kmieciem Marcinem (z Podrzewia) i Mikołajem z Sękowa.
Na pocz. XV w. w zapiskach przewija się wiele postaci z L., oprócz wspomnianych Paszka, Przybyła, Tomasza, Goszki i Junoszki, np Piotr L., Bartosz i jego żona Przechna, Dobiesław L. i Bronisz. W tamtym okresie z ról szlacheckich i kmiecych w L. dawano dziesięcinę snopową plebanowi w Otorowie, co roku płacono też meszne: po dwie miary żyta i owsa z 1. łanu. Przechna po śmierci Bartosza wyszła za Piotra "Wilka" Lubosińskiego, zaś w zapiskach występuje ona do 2. połowy XV w. Dziećmi Przechny i Wilka byli Jan i Dorota. Dalej w "Słowniku Historycznym..." znajdujemy Jaranda, Przecława, Bieniaka zwanego "Zaremba" z żoną Elżbietą i Jana - bratanka Piotra L. W poł. XV w. pojawia się tu Przybysław, a w 1464 r. Władysław z żoną Klarą oraz tychże córka - Barbara - zamężna za Dobrogosta z Soboty.
Mniej więcej na przełomie XV i XVI w. wieś znalazła się wśród dóbr szamotulskich, a w 1512 r. Łukasz z Górki h. Łodzia, właściciel tych dóbr, zapisał je (za zgodą królewską) w dożywocie żonie Katarzynie. Górka był w owym czasie wojewodą poznańskim, a później także biskupem kujawskim. Na pocz. XVI w. okoliczne wsie zaczął skupować Andrzej Jaktorowski, ożeniony z Anną Jankowską (córką Grzegorza). Nabył m.in. Ceradz i Lubosinę, a w 1537 r. przeprowadził podział majątku pomiędzy synami: Łukaszem, Feliksem i Andrzejem. Miał on także córkę Annę...
W 2. poł. XVI w. część wsi nabył Mikołaj Potulicki z Psarskiego. Miał on z Anną Sokołowską synów: Stefana, Piotra, Stanisława i Kaspra (konieczna weryfikacja!). Piotr w 1563 r. płacił pobór od 7 i pół łanu oraz dwóch karczm dorocznych. Kilkanaście lat później druga połowa wsi należała do jego bratanka - Kaspra (syna Kaspra), który w 1580 r. płacił od 8. półłanków, 4. zagrodników i ćwierci łanu karczmarskiego. W 1596 r. Stanisław P. sprzedał swoją część L. oraz Przystanki, miecznikowi poznańskiemu - Aleksandrowi Rozdrażewskiemu z Nowegomiasta. Na dopiero co kupionych dobrach, jeszcze w tym samym roku Rozdrażewski zapisał 2500 złp. posagu i t. wiana żonie - Annie Gogolińskiej. Mieli oni dwóch synów: Krzysztofa i Stanisława, którzy, gdy już osiągnęli pełnoletniość, wyderkowali dobra Stanisławowi Grzymisławskiemu, a także Hieronimowi R. i Krzysztofowi Zaleskiemu. Ostatecznie w 1637 r. Krzysztof R. sprzedał majątek Aleksandrowi Ponińskiemu h. Łodzia, synowi Wojciecha, za kwotę 30 tys. złp. Pięć lat później Poniński zapisywał na L. i Przystankach 3500 złp. posagu swojej przyszłej żonie - Annie Zakrzewskiej. Na wianie albo zaoszczędził albo nie podaje tego zapiska...
Ponińscy przetrwali na swoich dobrach wojny szwedzkie, a nawet powiększyli je o wieś Kunino. W 1687 r. Stefan i Franciszek P. sprzedali te wsi (z połową Kunina), Dobrogostowi z Kosiczyna Belęckiemu, sędziemu ziemskiemu poznańskiemu. Zacny sędzia umarł na pocz. XVIII w., zaś dobra odziedziczyły jego córki: Anna, wdowa po Franciszku Rutkowskim, 2-o v. po Franciszku Urbanowskim oraz Katarzyna - 2-o v. żona Władysława Nieżychowskiego h. Pomian. W latach 20. majątek przeszedł na posesora - Franciszka Rutkowskiego, syna Krzysztofa i Ostaszewskiej, który na dobrach zapisywał 12 tys. złp. żonie - Joannie-Helenie Morawskiej, córce Stanisława Dzierżykraj Morawskiego i Teresy Objezierskiej. Franciszek prawdopodobnie kupił majątek od potomków Belęckich, ale już w 1720 r. sprzedał wszystko "heretykowi" - Kasprowi Henrykowi Konarskiemu. Około 1729 r. nastąpiło oddzielenie Przystanek od Lubosiny, zaś wieś tę wziął Jan z Chomęcic Morawski. W t. roku Jan odkupił od Kaspra także łąki przyległe do dóbr Przystanki. Jako, że wieś należała do innowierców, oficjalnie posługiwano się niemiecką nazwą - Luboschin. Dziedziczka, której nazwiska nie znamy, zmarła we wrześniu 1738 r. Konarscy mieli córkę - Annę Szarlottę - zamężną za Baltazara Unruga, również "heretyka". Po śmierci ojca to oni zostali dziedzicami Lubosiny. W połowie XVIII w. we wsi rodziło się kilkoro dzieci Unrugów, a w tym czasie Przystanki znajdowały się w rękach Jana i Katarzyny Morawskich. Na pocz. lat 60. dziedzic wybudował we wsi nowy dwór. Powołano też nowe służby, np. ekonoma, którym został Ignacy Wiśniewski. Zaufanym sługą dworskim w latach 70. był Wojciech Borowski. Przy chrzcie jego syna Franciszka świadkami byli: Smoleński - posesor Otorowa i Zofia Mańkowska - dziedziczka Rudek, Lipnicy i Buszewka. Dziedzic - Baltazar - zmarł przed 1775 r., zaś dobra odziedziczył jego syn - Aleksander Samuel Unrug. Matka niebawem ponownie wyszła za mąż, za Ernesta barona Zaydlica.
Aleksander Unrug ożenił się z Anną Ludwiką Bukowiecką, z którą mieli troje dzieci: Konstantego Fryderyka, Mariannę Karolinę i Joannę Eleonorę. Karolina po "dojściu do lat" wyszła za Bogusława Unruga. Dziedzic poświęcił się karierze wojskowej, a w 1788 r. był kapitanem wojsk saskich. W t. roku sprzedał Lubosinę swemu synowi Konstantynowi, za kwotę 100 tys. złp. Ten poszedł w ślady ojca i w momencie nabycia majątku był już majorem wojsk koronnych. Eleonora wyszła za Bukowieckiego, z którym miała syna Chryzostoma. W 1792 r. cała rodzina zebrała się, aby dokonać podziału majątku po dziadzie (po kądzieli) - Chryzostomie Bukowieckim. Po (albo pod koniec) okresie Księstwa Warszawskiego dobra od Unrugów nabyła rodzina Goślinowskich. W 1832 r. w Lubosinie młody Józef G., syn Aleksandra i Nepomuceny z Tuszyńskich, zaślubił 25-letnią wdowę po Koronowiczu - Marcjannę Rakowską. Taż M. była wówczas posesorką Buszewka. Oficjalnym dziedzicem L. był w tym czasie Ignacy Goślinowski. Wspomniany Józef był zaś posesorem majątku. W 1833 r. dokonano zasadniczej rozbudowy albo przebudowy dworu. Zapewne jeszcze w 1. poł. XIX w. wieś przeszła w ręce niemieckie. Ok. 1850 r. właścicielem majątku był Carl de Rege, który w 1851 r. kupił sąsiednie Przystanki. Tym sposobem po latach majątki ponownie się połączyły. W 1855 r. dziedzic utworzył na dobrach majorat (ordynację rodową), co potwierdzono notarialnie w Szamotułach.
W 1885 r. Lubosin leżący w pow. szamotulskim składał się z części wiejskiej z 16 domami i 113 m-cami oraz domeny z 18 domami i 193 m-cami. Ilość ewangelików w społeczności wyglądał następująco: 67. w części wiejskiej i 40-tu na terenie dominalnym. Ilość osób, co do których pozostawały wątpliwości co do ich wykształcenia - 15-tu w cz. wiejskiej i 76. na terenie majątku. Obszar majątku wynosił wówczas 2081 mórg. Po 1. wojnie światowej i wyzwoleniu Polski, stan własności majątku się nie zmienił i pozostawał on w rękach rodziny de Rege, a konkretnie - założonej przez nich Fundacji Familijnej. W 1926 r. majątek liczył 519 ha, w tym 425 ha ziemi uprawnej, 50 ha łąk i pastwisk, 12 ha nieużytków i 32 ha wody. Do urzędu skarbowego wykazywano wówczas 2157,57 talarów czystego dochodu gruntowego. W okresie 1939-45 wieś nosiła nazwę Karlshöhe. Po 2. wojnie światowej dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Strona internetowa miasta Pniewy: https://pniewy.bip.net.pl/?a=532
Geoportal;
Mapster:
5530 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3464_Ottorowo_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wybudowany w stylu tzw. "polskim". Budynek wzniesiony na planie prostokąta (na dz. nr 82/1), fasadą skierowany na NNW (płn.-zach. z niewielkim odchyleniem północnym), parterowy, nakryty wysokim, czterospadowym, łamanym dachem, mieszczącym użytkowe poddasze. W siedmioosiowej fasadzie wejście na osi, nad którym góruje dwuosiowa wystawka, zwieńczona trójkątnym frontonem.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego - nie licząc wybudowanych po wojnie dodatkowych zabudowań gospodarczych - jest w dużym stopniu zachowany. Niewielkie zmiany nastąpiły jedynie w części rezydencjonalnej, gdzie zniknął fragment parku (w płd.-zach. narożniku).

Park

Park z 1. poł. XIX w. zachowany w dawnych granicach, zajmujący rozległy półwysep na Jez. Lubosińskim (do 1945 - Lubosiner See). Park "nie miał szczęścia" do powojennych geodetów i został rozczłonkowany na kilka działek ewidencyjnych. Jego łączna pow. wynosi ok. 10,647 ha. Choć zarosły dawne parkowe alejki, wprawne oko nadal dojrzy dawną kompozycję przestrzenną (na mapie sat.), którą odzwierciedlają korony starannie dobranych gatunków drzew.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011