Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Konarzewo

Zerbonisruh (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:rawicki
Gmina:Rawicz
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:zespół dworski i folwarczny, nr rej.: 397/Wlkp/A z 29.10.1968 i z 15.07.1996

Stan obecny

Stan własności nieznany, prawdopodobnie JST.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Konarzewo to wieś (osada) leżąca 5,5 km na płn. od Rawicza. W źródłach pisanych jej nazwa pojawiła się prawdopodobnie już w 1377 r. Kronikarze odnotowali ją jako Conarzewo, Konarzew, etc. Zgodnie z panującym zwyczajem, pierwsi dziedzice nazwali się Konarzewskimi, a pieczętowali herbem Wręby. Pisze o nim Niesiecki: "...Nadany tym kształtem herb ten rycerzowi, za heroiczne dzieło jakieś, do którego mu ani rzek głębokość, ani ciemna noc, nieprzeszkodziły. Domyśla się Okolski, że od Króla nadany, który oraz był Węgierskim i Polskim Panem. Tym się pieczętują Konarzewscy w Wielkopolsce, z tego Konarzewa imienia nabywszy, co jest pod Rawiczem: bo jako się wyżej mówiło, są tamże inni Konarzewscy Porajczykowie, z tego Konarzewa, co jest pod Poznaniem..." W K. pierwszymi znanymi dziedzicami byli (przykładowo) Jakusz z K., występujący w latach 1393-1404, czy Janusz "Abstacz" Konarzewski.
Historia wsi nierozłącznie związana była z pobliską Goliną Wielką i Gierłachowem, zaś pomiędzy ich dziedzicami zachodziły liczne związki, a także zatargi i sprawy sądowe. Na przykład w 1412 r. Dzierżek Goliński wraz z Gniewoszem z Czarnkowa procesowali się o połowę dziedziny Konarzewo i folwark w Golinie. Z kolei w 1429 r. córka Mikołaja Gila z Konarzewa - Jadwiga - toczyła proces z Sobkiem Żytowieckim (o długi ojca), a rok później Anna - wdowa po tymż Mikołaju, wraz z córkami i pełnomocnikiem - zawarły ugodę z Gniewoszem z Czarnkowa i Janem Diakiem z Goliny. Panowie z Czarnkowa, czyli Mikołaj, Jan Diak i Gniewosz, byli najwyraźniej współposiadaczami wsi K., mniej więcej w okresie: lata 20. - 2. poł. XV w. Następnie dziedzicem K. został Maciej Konarzewski. Oczywiście nie całej, gdyż jej cząstki nadal należały do Golińskich i Gierłachowskich. Szczegółowo jest to wszystko opisane w "Słowniku Historyczno-Geograficznym" PAN, do którego odsyłamy zainteresowanych.
Nowa postać nie należąca do w.w. rodzin pojawia się w 1485 r., jest to mianowicie Marcin Poniecki, który kupił części wsi od Michała Gierłachowskiego i Jana Golińskiego. Inna część w tym czasie należała do Witka i Bernarda z Poduchowa, kuzynów Jadwigi Golińskiej - żony znanego z licznych zapisek Oty (w mian. "Otha") Golińskiego. Kolejną cząstkę dóbr dzierżyła Małgorzata Konarzewska (wdowa po Michale), która w 1496 r. dała ją swoim synom: Andrzejowi i Bartłomiejowi. Dwa lata później Andrzej K. zapisywał na 2 łanach po 50 florenów węgierskich posagu i wiana swej żonie - Reginie Kawieckiej. Równolegle w zapiskach pojawia się Bartłomiej Konarzewski, który na przestrzeni kilkunastu lat nabył sporo ziemi, lasu, karczmę, wiatrak, etc. w pobliskim Szurkowie. Gdy w 1498 r. na wyprawę przeciw Turkom wyruszał Andrzej Konarzewski, wdowa po Janie Kawieckim wysłała w swoim zastępstwie łucznika. W tym samym roku część wsi K. otrzymał Ambroży Pampowski, właściciel miasta Poniec i wsi przyległych.
W 1510 r. regesta poborowe odnotowały w K. 2 dziedziców; Andrzej i Bartłomiej K-scy mieli po 9 łanów osiadłych i 3 kwarty; wspomniany Pampowski miał w tym swoje 2 i pół łanu. Ponadto 1 łan należał do Jana i Wojciecha Dzierżków z Szurkowa (obrabiał go Wojtek Pisko), a półtora łanu do niejakiego Sleschowskiego (obrabiał tę ziemię Bartosz Szepiolak). Daniny dla plebana w Łaszczynie wyglądały następująco: Konarzewscy dawali po 6 korcy pszenicy i owsa mesznego, ich kmiecie po 3 korce; Pampowski nic nie płacił, zaś Dzierżkowie i Sleschowski płacili po 9 groszy z łanu - biskupowi w Krobi.
W 1514 r. Marcin Poniecki sprzedał dobra ponieckie wraz z częścią Konarzewa Janowi Pampowskiemu, Tak więc do 2. poł. XVI w. wieś podzielona była na 3 zasadnicze części i należała do: Golińskich, Konarzewskich i Pampowskich. Wieś należała do parafii w Łaszczynie, zaś dziesięciny z 5 łanów w K. płacono biskupowi. Niewielkie zmiany zaczęły następować w latach 70. XVI w. Barbara Pampowska sprzedała dobra ponieckie i część K. Jadwidze Karchowskiej, wdowie po Stanisławie Konarzewskim, do dóbr tych w 1578 r. intromitowała (in. pretendowała) Katarzyna Marszewska. Część K. przeszła w ręce Jana Roszkowskiego, kasztelana przemęckiego, a następnie Andrzeja Staręskiego, następnie (w 1594) Zaleskiego. Wdowa Zaleska na pocz. XVII w. wyszła za Andrzeja Lipskiego h. Grabie.
W latach 90. Melchior Konarzewski odkupił części wsi od Andrzeja Karchowskiego i Rydzyńskich, którzy w międzyczasie weszli w ich posiadanie. Jego potomek - Hieronim - w 1646 r. odkupił od Jana Golińskiego część wsi Dąbrówka i wolne pastwiska w Golinie. W Konarzewie przetrwał "potop" szwedzki, a z żoną Jadwigą mieli syna Floriana. We wsi mieszkali też Lipscy h. Grabie, którzy jako dzierżawcy pojawili się tu już w 1. poł. XVII w. Adam Lipski ożenił się z Ewą Konarzewską, córką Andrzeja. Dodajmy tu, że pod koniec stulecia do Konarzewskich należały Konarzewo, Dambrówka, Kawcze, Kokoszki, Ziemlino, Sarbinowo i Żołędnica. Drugą córką Andrzeja K. była Teresa, która wyszła za Jana Olbrachta Dzierżanowskiego h. Gozdawa. W 1697 r. w K. urodził się ich syn Andrzej Krzysztof, w 1709 r. Karol Wawrzyniec Roch. Dzierżanowscy mieli ponadto co najmniej 4 córki: Barbarę, Teofilę, Katarzynę Elżbietę (ur. 1712) i Antoninę Franciszkę (ur. 1714).
Barbara wyszła za Malczewskiego h. Abdank. Teofila w 1718 r. wyszła za Franciszka Nieświastowskiego h. Nałęcz (w 1722 w K. urodziła się ich córka Zofia). Dziesięć lat później dziedziczka Teresa Ewa sprzedała dobra zięciowi, za kwotę 181 tys. ówczesnych złotych. Były to wówczas: Konarzewo, Dąbrówka, Gierłachowo i cz. Gierłachówka w pow. kościańskim. W 1736 r. córka Nieświastowskich - Teresa, wyszła za Andrzeja Wyssogota-Zakrzewskiego h. Wyskota. Z kolei Zofia wyszła za Aleksandra Bojanowskiego h. Junosza. W roku 1741 obu tym paniom urodzili się synowie; u Bojanowskich - Franciszek Jan Nepomucen, a u Zakrzewskich - Krzysztof.
Po kolejnych 8 latach za mąż wyszła Salomea Nieświastowska; jej wybrankiem został Józef Gorzeński h. Nałęcz. Ten zdążył począć potomka - Mariana (sześciu imion, darujmy je sobie...), po czym zmarł. Rok później niepocieszona Salomea wyszła za Bogusława Koszutskiego h. Leszczyc, łowczyca podlaskiego. W latach 1753-57 urodziło się troje ich dzieci: Franciszek Jan Kanty, Higin Xawery i Ludwika Teofila. Dodajmy, że w 1756 r. dziedzicem nadal był Franciszek Nieświastowski.
Dziewięć lat później oficjalną dziedziczką K. była Salomea Koszutska, która dokonała zamiany z siostrą na jej Dąbrówkę. Tym sposobem właścicielami dóbr zostali Zofia z mężem Aleksandrem Bojanowskim. Po kolejnych 10 latach (w 1777 r.) doszło do podziału majątku po Wojciechu i Teresie Dzierżanowskich. Oprócz znanych nam już dziedziców, z całej Wielkopolski licznie przybyli Malczewscy, Zakrzewscy, a nawet Skórzewscy - na skutek licznych koligacji spokrewnieni z Dzierżanowskimi. Zapis sprawy zajmuje cała stronę A4 i pozostawmy go pasjonatom, zaś w efekcie Konarzewo pozostało przy Bojanowskich.
Pod koniec XVIII w. posesorem K. był Bogusław Bojanowski, ożeniony z Magdaleną Kęszycką. Po nim dobra odziedziczył Franciszek Ksawery B., ożeniony z Kordulą Sczaniecką h. Ossoria, który wybudował we wsi opisywany dwór. W Konarzewie rodziły się ich dzieci: Tadeusz Antoni (1830-31), Jadwiga Kornelia (ur. 1831), Teofil Teodor (ur. 1832), Albertyna Klaudyna (ur. 1833), Antonina Taida Katarzyna (ur. 1835), Klaudyna Barbara (ur. 1836), Stefania Zofia (ur. 1838). W zapiskach dot. chrztów dzieci, Bojanowscy określani są zamiennie posesorami albo dziedzicami, jednakowoż żadnych innych nazwisk (dziedziców) tu nie znajdujemy. Zapewne już w latach 40. XIX w. sprzedali oni majątek w ręce niemieckie. W 1872 r. właścicielem 1808-morgowych dóbr był niejaki Rothe. Na obszar ten składało się 1185 mórg ziemi uprawnej, 95 m. łąk i pastwisk, 527 m. lasów i 2 m. wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1648 talarów.
W 1885 r. Konarzewo leżało w pow. krobskim i dzieliło się na część wiejską oraz dominium z 1809 morgami obszaru. We wsi znajdowało się 9 domów z 53 m-cami, w tym 11 katolików, 42 ewangelików; 4 analfabetów. Na terenie domeny było 7 domów ze 102 m-cami, w tym 67 katolików i 35 ewangelików; 19 analfabetów.
W 1913 r. dobra rycerskie Konarzewo należały do Ewana Homberga i miały 474 ha, w tym 307 ha ziemi uprawnej, 21 ha łąk i pastwisk, 134 ha lasów, 11 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 4943 marki. Zarządcą majątku był Ludwig Jänisch. Po wyzwoleniu Polski niemieccy właściciele opuścili wieś. W 1926 r. właścicielem majątku był Tadeusz Adamczewski. Na 461,8 ha obszaru składało się 290,7 ha ziemi uprawnej, 24,3 ha łąk i pastwisk, 134,6 ha lasów, 11,2 ha nieużytków i 1 ha wody. Majątek posiadał własną gorzelnię, a do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 1748 talarów tzw. "czystego dochodu".
W 1930 r. wieś liczyła 138 m-ców. W latach 1943-45 nosiła nazwę Zerbonisruh. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Po wojnie w dworze prawdopodobnie mieściły się mieszkania. W 1963 r. we wschodnim skrzydle urządzono Izbę Pamięci poświęconą Adamowi Mickiewiczowi (obecnie nieczynna).
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
K. Niesiecki "Herbarz Polski" opracowany przez M.J. Minakowskiego;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6821 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4367_Rawitsch_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór z elementami neogotyku i klasycyzmu. Budynek wzniesiony na planie zbliżonym do odwróconej litery "T", przy czym parterowy korpus, nakryty dachem naczółkowym, dłuższą osią usytuowany w kier. W-E, a wschodnia, prostopadła, wyższa część - N-S. Ta część bryły prawdopodobnie jest nowsza (z poł. XIX w.) i przypomina neogotycki dwór obronny.
Dwór fasadą skierowany na płd. z minimalnym odchyleniem zachodnim. Wejście umieszczono w nieznacznym ryzalicie, zwieńczonym trójkątnym frontonem, poprzedzone jest schodami ujętymi murkami. Wejście do piwnic usytuowane tradycyjnie, w lewej (zachodniej) ścianie szczytowej. Na frontonie inicjały ostatniego właściciela - Tadeusza Adamczewskiego.
Układ przestrzenny zespołu jest bardzo dobrze zachowany, wliczając w to drogi dojazdowe, budynki i staw w obrębie podwórza gospodarczego.

Park

Park krajobrazowy z XIX w., o powierzchni 2,36 ha, zajmujący współczesną dz. ewid. nr ... 7/3. Park zachowany jest w dawnych granicach, z wyjątkiem części zachodniej, do której przylegał niewielki sad owocowy (ok. 0,2 ha).

Inne

Oficyna z XIX w.
Zabudowania gospodarcze, neogotyckie, XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Konarzewo – zespół dworsko- parkowy z folwarkiem Bojanowskich --pow rawicki
W zespole znajduje sie póżnoklasycystyczny dwór z pocz .XIX w , w chwili obecnej zespół dworsko- parkowy z folwarkiem jest zaniedbany ..
Konarzewo - wieś w pow. rawickim-Wielkopolska ok 100 km od Poznania ....dodaje (ponownie ) aktualne zdjecia.