Kobylniki

Stan obecny

Pałac Kobylniki. Hotel, restauracja.
Kobylniki. 64-520 Obrzycko

Historia

Pałac z k. XIX w.
Kobylniki to jedna z czterech miejscowości o tej nazwie, leżących w okolicach Poznania. Interesujący nas obiekt znajduje się w odległości 8 km na północ od miasta Szamotuły, przy drodze do Wronek. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z XIII w. (1218), kiedy to należała do zakonu cystersów w Łeknie. W 1. połowie XVI w. wieś przeszła w ręce miejscowej szlachty wywodzącej się z rycerskiego rodu Przosnów, która przyjęła od nazwy wsi nazwisko Kobylnickich. W księgach grodzkich nazwisko to pojawia się dopiero w 1545 r. i początkowo dotyczy sprzedaży części pobliskiego Słopanowa, którą to wieś Hieronim Kobylnicki kupił od Anny Buszewskiej. Ponadto ów Hieronim posiadał część Pierwoszewa. Zapewne jego wnuczką była Anna de Kobelniki, która w 1599 r. wyszła za Jana Kąsinowskiego h. Nałęcz, syna Jakuba. Zapewne - ponieważ zapiski dotyczące tej rodziny są wyjątkowo skąpe. Jan zmarł w 1616 r. pozostawiając wdowę i dzieci: Jakuba, Pawła, Katarzynę, Krystynę i Dorotę. Tąż Dorotę wydano za Łukasza Karczewskiego, a po ślubie zamieszkała ona w majątku męża, swoje części K. i Słopanowa sprzedając braciom. Ci dzielili majątek po połowie, a w 1626 r. Jakub zapisywał na swojej części posag i wiano przyszłej żonie - Dorocie Gorzeńskiej. Rok później męża znalazła też Katarzyna, wychodząc za Aleksandra Twardowskiego. Podobnie jak siostra, sprzedała swoją część braciom za 4 tys. złp. W 1636 r. uczyniła to także Krystyna, zamężna za Mikołaja Ostrowskiego.
Synem Jakuba był Jan, późniejszy sędzia wałecki, który ożenił się z Barbarą Żychlińską h. Szeliga. Ciż mieli synów: Piotra i Władysława Konstantego oraz córkę Dorotę Jadwigę. Piotr ożenił się z Marianną Anną Gorzeńską i miał z nią synów: Jana, Władysława, Ludwika, Chryzostoma, Piotra i Adama. W 1713 r. miało miejsce przykre zdarzenie, gdy 14-letni Władysław zmarł podczas pobytu w szkole, u jezuitów w Poznaniu. W 1729 r. dokonano podziału dóbr, do którego stanęło już tylko 3 braci: Jan, Chryzostom i Piotr. Kobelniki z folwarkiem Pęckowo, młynem, etc... dostał Piotr, Szczuczyn dostał Chryzostom, a Słopanowo - Jan. Ich siostra Zofia, zamężna Dziembowska, w tym czasie już nie żyła. Niestety nie wiadomo, w jaki sposób wieś stała się ok. 1748 r. własnością Chryzostoma Kalkreutera, ożenionego z Krystyną Barbarą Unrug. Juz w 1750 r., w czwartek po św. Wawrzyńcu męczenniku, Kalkreuter sprzedał K. z przyległościami Wojciechowi Obarzankowskiemu. Warunkiem postawionym nowemu dziedzicowi było wypłacanie kolegiacie szamotulskiej 150 złp. rocznie. Po Wojciechu dobra odziedziczył Michał Obarzankowski, syn Kazimierza i Gawłowskiej, który w 1787 r. sprzedał Kobylniki majorowi artylerii koronnej, Ignacemu Żelisławskiemu (zapewne szwagrowi, gdyż żoną majora była Marianna O.). W tym samym roku swojej części K. zrzekł się kuzyn Michała - Maciej O., za kwotę 50 tys. złp., którą Żelisławski wypłacił mu jeszcze w lutym 1787 r. Był jeszcze trzeci posiadacz Kobylnik - brat Macieja - Adam Obarzankowski, kanonik łęczycki, który swoją część K. odsprzedał Ignacemu i Mariannie w kwietniu 1788 r. W opisie musimy pominąć rozliczne koligacje Obarzankowskich i ich dzieci, albowiem do podziału majątku w 1790 r. stanęło aż kilkanaście osób. W zw. z tym dobra podzielono na cztery schedy, zaś cały majątek oszacowany został na 248300 złp. Do aktu dodano cały szerego warunków, dot. grobli, pracy cegielni i in., z których jako ciekawostkę zacytujemy jeden: "... Podwody dla wojska każda scheda wydawać będzie w 1/4. W razie nie wydania i zastąpienia jej przez inne schedy, zapłaci za milę i konia tam i napowrót po zł. 1. - chłopu zaś z podwodą wyprawionemu za dzień jeden także jednego złotego".
Pod koniec XVIII w. Żelisławscy sprzedali majątek Wojciechowi I Marii Żeromskim (Żuromskim?), Na przełomie XVIII i XIX w. stan własności w K. był dosyć dziwny, albowiem wieś podzielona była aż na 8 części. Część była w posesji Jana Kierskiego z żoną Joanną z Kieserów, inna Józefa Dąbrowskiego i Konstancji Żychlińskich, jeszcze inna należała do Twardowskich ze Skrzypny h. Ogończyk. Tam też Dobrogost Twardowski (1789-1859) wybudował dwór, na którym ekonomem był Wojciech Zdzierski, zmarły w 1812 r. u chirurga w Obrzycku. Podział na 8 części utrzymywał się co najmniej do 1824 r., kiedy właścicielką jednej z tychże części była Felicjanna Drwęska, dziedziczka Baborówka. Ich scalenia dokonali zapewne Twardowscy, którzy utworzyli tu także ordynację rodową (w 1859 r.). Żoną wspomnianego Dobrogosta była Zofia Gromadzińska (1798-1829), zaś ich synem Teodor Paweł (1820-1869), ożeniony z Walentyną Franciszką Nepomuceną Żychlińską h. Szeliga. Teodor zmarł 13 maja 1869 i pochowany został w grobowcu rodzinnym w Kobylnikach, Dobra w K. odziedziczył syn Tadeusz Dobrogost Franciszek (1854-1914), ożeniony z Ludwiką Fundament-Karśnicką z Wielkich i Małych Karsznic, h. Jastrzębiec.
W 1885 r. Kobylniki stanowiły domenę w pow. szamotulskim o pow. 3614 mórg. We wsi znajdowało się 12 domów z 250 m-cami, w tym 229 katolików i 21 ewangelików; 99 analfabetów. W dworze w K. rodziły się dzieci Tadeusza i Ludwiki: Teodor (1882-1924), Maria (1883-1934), Ludwik Teodor Dobrogost (1884-1905), Stefan (1888-1956) oraz Jan Tadeusz Dobrogost (1891-1916). W latach 1886-87 Tadeusz wybudował w K. nowy pałac, zaś do prac budowlanych zatrudniono architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Prawdopodobnie to Gorgolewski wybudował również kaplicę w parku. Jednym z ważniejszych wydarzeń na pocz. XX w. był ślub Marii z dr. Tadeuszem Moszczeńskim ze Stępuchowa, no i śmierć 24-letniego Jana Twardowskiego, który miał ponoć wadę serca. W 1926 r. majątek w K. obejmował 904 ha, na co składało się 462 ha ziemi uprawnej, 59 ha łąk i pastwisk, 360 ha lasów, 22 ha nieużytków i 1 ha wody. Oficjalnie właścicielami pozostawali spadkobiercy Teodora Twardowskiego. Majątek posiadał także kolejkę polną, tartak i elektrownię, a specjalizował się w hodowli bydła czarno-białego rasy nizinnej i konia szlachetnego półkrwi. W celu oszacowania podatku gruntowego, z dóbr wykazywano do urzędu skarbowego 2775 talarów czystego dochodu. Po 2. wojnie światowej dobra Twardowskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na pocz. XXI w. w pałacu znajdował się "Rotary Club", zaś obecnie jest to 2 gwiazdkowy hotel z restauracją.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Geoportal;
Mapster:
11812080 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3365_Samter_1940_APP_Sygn._M.top.25-980.jpg
5450 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3365_Samter_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac w stylu renesansu północnoeuropejskiego. Trudno powiedzieć co spowodowało, że w rejestrze zabytków obiekt figuruje jako "dwór", niemniej w naszym opisie trzymamy się realiów. Budynek spełnia wszystkie warunki definicji "pałacu" wiejskiego, zaś przede wszystkim jest dwukondygnacyjny. Dwory wprawdzie rozbudowywano o piętro, lecz pisał Zygmunt Czartoryski: 'dwory wiejskie zatem nie w górę i na dół, lecz poziomo, wzdłuż i wszerz rozpościerać się mają. A jeżeli zdarzy się, że nie wszystko na jednym piętrze się zmieści, wtenczas lepiej jest, zamiast drugiego piętra dawać z czasem, wedle potrzeby skrzydła lub oficyny...". W Kobylnikach mamy nie tylko dwie, ale czasami i trzy kondygnacje, liczne wieże z kopułkami, ryzality i wysokie strome dachy. Pałac wzniesiony jest na planie prostokąta, fasadą skierowany na zachód (nieznacznie obrócony w kier. NW), o dość mocno zróżnicowanej bryle, murowany z cegły i nieotynkowany, z detalami tynkowanymi albo z piaskowca, wizualnie bardzo podobny do pałacu w Kobylnikach k. Kruszwicy.
W przyziemiu środkowej wieży znajduje się tablica z datą budowy i herbem Twardowskich. We wnętrzu pałacu zachowały się częściowo dawne sztukaterie oraz kominki. W przyziemiu okrągłej wieży od strony podjazdu, wmurowana jest tablica z herbem Twardowskich i datą budowy. We wnętrzach zachowały się oryginalne sztukaterie i kominki. Przed pałacem znajduje się duży okrągły podjazd, podobnie jak w K. na Kujawach.
Układ zespołu pałacowego w Kobylnikach jest bardzo dobrze zachowany. W okresie powojennym doszły jedynie zabudowania po wschodniej i zach. stronie założenia, zasadniczo nie zakłócające dawnej kompozycji przestrzennej.

Park

Park z XIX w. o powierzchni 6,456 ha. Przy pomiarze uwzględniamy faktyczny obszar parku, a nie w obrębie współczesnych działek ewidencyjnych. Park zachowany jest w dawnych granicach z wyj. niewielkiego fragmentu w płn.-wschodnim narożniku, gdzie niegdyś znajdował się sad owocowy. Pod koniec XIX w. w parku znajdowały się trzy stawy, w tym jeden duży na osi pałacu. Park założony był na planie kwadratu, podzielonego na cztery kwatery otaczające środkową - z pałacem - wyznaczone alejkami, pośrodku których znajdowały się boskiety z drzew. Całość łączyła aleja obiegająca cały park.

Inne

Zespół folwarczny, nr rej.: 2138/A z 28.10.1987
Kaplica, neogotycka, z sygnaturką
Cmentarz rodowy Twardowskich

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011