Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Kąkolewo
Zdjęcie Grzegorz Gąsior 2005
Miniatura KąkolewoMiniatura Kąkolewo

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Tadeusz Hieronim ( tedesse ) RzepkaMarek Kujawa

Kąkolewo

Kankel

Województwo:wielkopolskie
Powiat:leszczyński
Gmina:Osieczna
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:dworski z XIX w., nr rej.: 1677 z 3.04.1975

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi szlacheckiej „Kankolewo” pochodzi z 1391 r. Kolejne, z okresu 1406-1408, dotyczą Mikołaja Kotarby Kąkolewskiego, toczącego spór z Piechnem i jego żoną z Goliny. Wprawdzie autorzy „Słownika Hist.-Geograficznego...” nie identyfikują wsi z opisywanym K., jednakowoż jest to jedyna wieś o tej nazwie leżąca w pobliżu Goliny. Idąc dalej tym tropem znajdujemy informację o „Kakowskim”, który w 1400 r. kupił konia od tegoż Koterby. Inne nazwy wsi spotykane w zapiskach to: Konkolewo (1400), Kocolewo (1405), Cancolewo (1407) i po raz pierwszy w postaci Kąkolewo – w 1424 r. Co ciekawe, jest mnóstwo zapisek o K. pochodzących z pocz. XV w., my jednak ograniczymy się do podania kilku ciekawszych informacji. Pierwszymi którzy pisali się z Kąkolewa byli bracia Piotr i Hanlin. W latach 1413-24, Janusz z K. - syn Piotra, zeznawał że jest zawołania Krakwicz i „ma herb wyobrażający trzy karpie o jednej głowie”. W tamtym czasie we wsi stał już kościół parafialny. Janusz miał brata Szczepana, występującego w zapiskach w okresie 1421-38, który w 1432 r. potwierdził swoją pieczęcią dokument, w którym panowie wielkopolscy zobowiązywali się po śmierci Władysława Jagiełły, obrać królem jednego z jego synów. W 1434 r. Szczepan kupił Lubonie od Janusza z Czerwonego Kościoła. Trzeci syn Piotra – Andrzej – był jeńcem w niewoli krzyżackiej. W 1445 r. kupił on Lipno od Macieja Borka Osieckiego, za kwotę 300 grzywien. Z tej okazji brał też udział w sporze o dziesięcinę, jaki toczył tamtejszy pleban z kmieciami. Jeszcze w 1457 r. Andrzej Kąkolewski kupił za 310 grzywien Sienno od Tomasza z Karmina, a w 1465 r. części w Tworzanicach od Mikołaja Tworzyjańskiego.
Prawdopodobnie inny już Andrzej był bratem Pawła i Franciszka Kąkolewskich. Tenże Franciszek miał syna Stefana, zaś Andrzej: Kaspra, Baltazara i Mikołaja. W 1471 r. Andrzej K. zapisał żonie syna Mikołaja – Katarzynie - 200 grzywien posagu i t. wiana. Sam ożeniony był z Jadwigą z Kuranowa, której rok wcześniej zapisał 100 kop posagu i t. wiana. Z tej racji zwał się (zamiennie) Kuranowskim. W 1476 r. sprzedał Kuranowo i Wielkie Żakowo Mikołajowi Goniębickiemu za 630 grzywien. Pod koniec XV w. we wsi pojawili się kolejni Kąkolewscy – Bartosz i Wojciech, zapewne synowie któregoś z wcześniej wymienionych. W 1493 r. odkupili oni część wsi od Jana Kopaszewskiego, a w 1499 r. dokonali podziału majątku. Bartłomiej wziął połowę folwarku z połową inwentarza koło roli Jana Dworaka, ponadto bór, łąki, 2 stawy koło wzgórza Lutomierza, zagrodnika zwanego „Staniek”, zagrodniczkę zw. „Szczeblewa”, 46,5 złotych węgierskich z Czerwonego Kościoła i 4 kmieci. W zapisce poznajemy nawet imiona tychże kmieci: Jan Dworak na 1 łanie (plus 1,5 łanu pustego), Golthman na ćwierci łanu, Nycz Celdar na poł. łanu i Matys Krawiec na ćwierci łanu, który uprawiał także pół łanu pustego, zwanego „półłankiem karczmarza”. Brat Wojciech wziął dwór w Kąkolewie, drugą połowę folwarku i inwentarza, role przy granicy z działem Balcera, bór, wiatrak, karczmę koło granicy z Nową Wsią, zagrodnika zwanego „Marzlik”, zagrodniczkę zw. „Gunterka” i trzech kmieci. Byli to Bartosz na 1 łanie oraz Kasper Maj i Gerhard, każdy na ¾ łanu.
W 1501 r. Stanisław Krakwicz Kąkolewski (brat Bartłomieja i Wojciecha?) wybudował nowy murowany kościół na miejscu starej świątyni. W 1510 r. kościół ten należał do dekanatu w Kościanie. W 1505 r. Bartłomiej sprzedał bratu wyderkafem części w Czerwonym Kościele, a w 1509 r. nie stawił się na pospolite ruszenie, za co został pozbawiony swojej części Kąkolewa i części w Cz. K., czyli folwarku, młyna na Obrze i łanu ziemi, na którym siedział Maciej Kościelny. We wsi w tym czasie były 3 folwarki, należące do 4 panów Kąkolewskich: „Bartłomieja, Andrzeja Większego, Andrzeja Mniejszego i Macieja”. Ciż bracia mieli także siostrę Małgorzatę, zamężną za Jana Sepieńskiego. Kąkolewo było dużą wsią i w 1510 r. miało 24 łany, w tym 5 pustych (uprawianych przez kmieci), karczmę plebańską i wiatrak. W 1514 r. bracia Bartłomiej i Wojciech sprzedali braciom Miaskowskim Czerwony Kościół na wyderkaf, za 700 grzywien. W 1520 r. pleban z K. toczył spór z witrykiem (witryk – przedstawiciel parafian, zarządca, człowiek zajmujący się utrzymaniem i potrzebami kościoła) z Włościejewek, o 1500 dachówek, które zostały stamtąd wypożyczone w celu pokrycia dachu. Dachówek wprawdzie nie zwrócono, ale wyrok oficjała nakazywał za nie zapłacić. Dziedzicem Kąkolewa i Lipna był w owym czasie Andrzej Kąkolewski ożeniony z Heleną. Ich syn Jan ożenił się z córką Andrzeja Smigielskiego – Anną, której w 1546 r. zapisał 1400 złp. posagu i t. wiana na wsi Broszczewo (kupionej wyderkafem od Mikołaja Smigielskiego). Kolejnym Kąkolewskim na tych dobrach był Maciej, a nast. tegoż Macieja synowie – Jan, Adam, Piotr i Stanisław oraz dwie córki o których dalej. Maciej pozostawił dobra: Kąkolewo, Klonowiec i Brzuszczewo, Jan i Adam wzięli Klonowiec z Brzuszczewem, a Piotr i Stanisław Kąkolewo. Z czasem Stanisław odkupił część Piotra za 8 tys. złp.
W zapiskach o Kąkolewie równolegle znajdujemy Sapieńskich – krewnych Kąkolewskich po kądzieli, właścicieli także Mchów i Niedźwiadów. Wujem 4 braci „z linii ojczystej” był Jan Tworzyjański. W 1600 r. Piotr i Stanisław K. puścili Kąkolewo na wyderkaf Wolfgangowi Schlichtingowi. Siostra tychże – Anna – w 1604 r. zaślubiła w Kąkolewie Jana Robaczyńskiego, a niedługo później wyszła za Jana Hersztopskiego, syna Łukasza i Anny Pogorzelskiej. W 1615 r. Robaczyński zapisywał żonie 4 tys. złp. na połowie Masłowa, które posiadali Hersztopscy. Druga siostra Agnieszka wyszła za Chełmińskiego i dostała pieniądze od matki. Annę mieli „wyposażyć” na życie jej bracia. Po śmierci Hersztopskiego wyszła ona za mąż trzeci raz, za Mikołaja Przybińskiego. Agnieszka po śmierci Chełmińskiego wyszła za Jana Wilkowskiego, który zmarł przed 1628 r.
W tymże roku dziedzic Stanisław K. wybudował we wsi szpital dla ubogich. Miał on córkę Annę, która w 1631 r. wyszła za Jana z Konar Małachowskiego, syna Wojciecha. Ciotka Wilkowska zapewne też mieszkała w Kąkolewie. W 1634 r. Stanisław oddawał jej dług w wys. 500 zł. Z zapiski z tego roku wynika, że dziedzic miał tych długów znacznie więcej, np względem swej nepotki, Barbary Pudliszkowskiej. Po śmierci Mikołaja Sapieńskiego do wsi K. pojawili się liczni pretendenci, ale ze wzgl. na objętość tekstu, nie będziemy opisywać wszystkich transakcji i zależności pomiędzy nimi. Byli to m.in.: Jakub Bukowski, Stanisław Karśnicki h. Jastrzębiec, Mikołaj z Osieka Zakrzewski, Krzysztof Rozdrażewski h. Leliwa, Błociszewscy h. Ostoja i w końcu (ok. 1639 r.) Stanisław Przyjemski, marszałek koronny. Większość wspomnianego wyżej towarzystwa posprzedawała swoje części wsi Przyjemskiemu, jednak i tak jej część nadal pozostawała w rękach Stanisława, a potem Andrzeja Kąkolewskich oraz Stanisława Zakrzewskiego.
Wdowa po Stanisławie Kąkolewskim (z d. Pudliszkowska), w 1652 r. robiła spis dóbr Kąkolewskich. Oprócz dworu było tu 8 kmieci osiadłych, 4 zagrodników, gościniec, owczarz osiadły, 4 chałupników i borowy z chałupą. W 1655 r. dziedziczka przekazywała 2 tys. złp. Andrzejowi Ossowskiemu, staroście wschowskiemu, na utrzymanie muzyków w kościele parafialnym w Kąkolewie, które zapisał im ś.p. Stanisław. W testamencie dziedzica z 19 lutego 1655 r. stoi, że chce być on pochowany w miejscowym kościele, dobra daje synowi Andrzejowi, zaś wnuczce wychowywanej „przy sobie” od dziecka – Annie Małachowskiej – daje 2000 złp. Ponadto wiernej służącej (może tylko przyjaciółce?), Katarzynie Cerekwickiej zam. Mycielskiej – 100 twardych talarów. Po Małachowskiej „z automatu” część wsi odziedziczył jej syn Jan. W 1660 r. wyderkował on tęże część Władysławowi Rogalińskiemu.
W międzyczasie zmarł Stanisław Zakrzewski, pozostawiając wdowę Dorotę Przyborowską wraz z licznym potomstwem. W 1676 r. próbowali oni sprzedać K. Andrzejowi Gorzyckiemu, jednakowoż do transakcji tej nie doszło, a Gorzycki i tak wszedł w posiadanie części Kąkolewa i Pawłowic poprzez ożenek z Katarzyną Mielęcką. Po jego śmierci, w 1684 r., Katarzyna „oblatywała” inwentarz (robiła spis) w tych dobrach. Rok później Kazimierz Zakrzewski (syn Doroty i St.) sprzedał swoją część K. Maciejowi Mielżyńskiemu h. Nowina. Tenże Maciej w 1693 r. dał te dobra swojej żonie Katarzynie Mycielskiej h. Dołęga. Miał z nią córkę Annę, która z kolei wyszła za jednego z synów Stanisława Zakrzewskiego – Marcina. Tenże Marcin był właścicielem 1/5 Kąkolewa, porówno ze swoimi braćmi: Mikołajem, Janem, Andrzejem i Wojciechem Zakrzewskimi.
Piszący się z Rydzyny, Rydzyńscy h. Wierzbna, mogli pojawić się w Kąkolewie na różne sposoby. Raz, że Karol, syn Łukasza ożenił się z Jadwigą Rogalińską (a jak pamiętamy, jej ojciec Wł. Rogaliński trzymał część kupioną od Jana Małachowskiego), a być może znacznie wcześniej kupili część tej wsi od Rafała Leszczyńskiego. Na spotkaniu w 1671 r. (w spr. starostwa wschowskiego) u Leszczyńskiego byli także inni współwłaściciele Kąkolewa: Andrzej Zakrzewski i Maciej Mielżyński. Łukasz Rydzyński oprócz wspomnianego Karola, miał z żoną Miączyńską jeszcze dwoje dzieci: Zofię i Wojciecha. Z pierwszej żony zacnego łowczego wschowskiego (nie znamy jej nazwiska) pochodził syn Stanisław. Ten ożeniony był z Teresą Kwilecką, z którą mieli córki: Teofilę i Teresę. Po śmierci pierwszej żony, Stanisław zaślubił Konstancję Korycińską h. Topór, z którą miał jeszcze dwóch synów: Gabriela i Łukasza. W 1699 r. Karol i Wojciech Rydzyńscy, a także ich przybrani bratankowie i bratanice, sprzedali cz. Kąkolewa Krzysztofowi z Brudzewa Mielżyńskiemu (synowi Macieja i Baranowskiej), za kwotę 80 tys. złp. Mielżyński w 1682 r. ożenił się z Anną Gorzycką h. Doliwa. Pełnił on funkcję starosty kcyńskiego, a później kasztelana przemęckiego. Mieli z Anną czworo dzieci: Andrzeja (1698-1771), Teofilę, Teresę i Stanisława. Dziedzic zmarł w wieku 51 lat, w 1721 r. Niedługo później Anna ponownie wyszła za mąż, za Jana Władysława Kretkowskiego h. Dołęga. W 1730 r. była ona właścicielką obu połówek Kąkolewa oraz licznych dóbr po mężach, m.in. Pawłowic, Robczyska, Rąbinia, Dąbrowy, Błocha, etc.
Kąkolewo z czasem dostał Andrzej Mielżyński ożeniony z Anną Petronelą Bnińską, a następnie ich syn Maksymilian Antoni Jan, pisarz wielki koronny, pierwszy Mielżyński - posiadacz tytułu hrabiowskiego. W 1771 r. w Mierzyszynie hrabia ożenił się z Konstancją Hutten-Czapską h. Leliwa (1749-1813), z którą mieli sześcioro dzieci: Józefę, Helenę, Katarzynę, Stanisława Kostkę, Mikołaja Gorgoniego i Tomasza. W 1779 r. w Pawłowicach przeprowadzono podział spadku po Andrzeju M. i Annie Bnińskiej. Oprócz Maksymiliana wzięła w nim udział córka Franciszka Czapskiego i Zofii M. (wnuczka Andrzeja i Anny) – Franciszka Czapska. Otrzymała ona dość sporą kwotę w gotówce – 125.475 złp. Dziedzicem K. po ojcu został Stanisław Kostka hr. Mielżyński, późniejszy generał, dziedzic Pawłowic, Ponieca, Gołańczy, Kąkolewa i in. Zmarł on na febrę mając 48 lat, w dniu 29 czerwca 1826 r. Z żoną Prowidencją Zarembianką z Kalinowy miał on pięcioro dzieci, z których dobra odziedziczył syn Leon Tomasz Mak (1809-1900), ożeniony z Felicją Elżbietą Potocką z Potoka h. Pilawa (1811-1870). Ze związku tego pochodziły dzieci: Anna Józefa Elżbieta (1842-1908), Maksymilian (1844-1916), Maciej Eliasz (1846-1907) oraz Maria Łucja (1851-1937). Dzieci te rodziły się w Pawłowicach, zaś chrzczone były w kościele w Kąkolewie. W lutym 1877 r. Maciej Eliasz Mielżyński, bawiąc w Dreźnie, zaślubił Teresę hr. Mycielską h. Dołęga, córkę Teodora – członka pruskiej Izby Panów i Ludwiki Bisping (dziedziców Chocieszewic). Z tego związku urodziło się troje dzieci: Felicja, Helena i Krzysztof Leon (1888-1927). Felicja i Krzysztof Leon urodzili się w Wielkiej Łęce, jednym z licznych majątków Mielżyńskich, zaś Helena w 1887 r. w Poznaniu.
W 1885 r. Kankel (niem.) dzieliło się na wieś oraz dominium w pow. wschowskim. We wsi znajdowało się 55 domów z 487 m-cami, w tym 467 katolików; 66 analfabetów. Domena wchodziła w skład majętności w Pawłowicach, miała 11 domów i 230 m-ców, w tym 220 katolików; 93 analfabetów. Majątek prosperował świetnie i przez cały czas pozostawał w rękach Mielżyńskich. Pod koniec XIX w. wybudowali oni w Kąkolewie obecny pałac. W dniu 22 lutego w Bonikowie Krzysztof M. ożenił się z Krystyną Marią hr. Tyszkiewicz-Łochojską h. Leliwa (1897-1932), z którą mieli dwóch synów: Andrzeja Krzysztofa (1920-1988) i Feliksa Krzysztofa Marię (1922-2006). W 1926 r. na ogólny obszar Kąkolewa - 1495 ha - składało się 530 ha ziem uprawnych, 964 ha lasów i 1 ha nieużytków. Majątek posiadał własną cegielnię i tartak. Gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji uznanych nasion zbóż oraz nasion buraczanych. W celu oszacowania podatku, do urzędu skarbowego wykazywano 3848 talarów czystego dochodu gruntowego. Niestety nie wiemy, kto opiekował się braćmi (w Pawłowicach) po śmierci rodziców. Ich rodzina była dość liczna i być może trzymała Kąkolewo do 1939 r. Po 2. wojnie światowej dawne dobra Mielżyńskich przejął Skarb Państwa Polskiego. W pałacu przez wiele lat mieściła się szkoła podstawowa, zlikwidowana (pomimo protestów mieszkańców) w 2001 r. Przez cztery lata J.S.T. w Osiecznej próbowała sprzedać obiekt, co ostatecznie nastąpiło w 2005 r., gdy znalazł się prywatny nabywca (za kwotę 355 tys. złotych).
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Strona „Bankier.pl”: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Transakcja-po-latach-Osieczna-sprzedaje-zabytkowy-palac-1365507.html
Geoportal;
Mapster:
16393 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4166_(2341)_Garzyn_1892_UPKrak.jpg
1755914 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S23-F_OSIECZNA_2_1933.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny, nawiązujący do klasycyzmu oraz renesansu włoskiego. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany na północ, podpiwniczony, parterowy z mezzaninem w formie poddasza, nakryty dwuspadowym dachem. Pośrodku korpusu znajduje się piętrowy ryzalit zwieńczony trójkątnym frontonem, zaś po jego bokach dwa piętrowe skrzydła.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 2,9 ha wraz z zabudowaniami. Niegdyś na osi pałacu znajdował się okrągły podjazd (częściowo zachowany), a po drugiej stronie drogi dzielącej założenie (aż do rowu) rozciągał się sad owocowy o pow. 1,24 ha. Część ozdobna parku zachowana jest w dawnych granicach.

Inne

Kościół p.w. Wszystkich Swiętych
Figura, kamienna, św. Jana Nepomucena, 1. poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.