Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Grodzisk Wielkopolski
2015, zdjęcie Zdzisław Wasiołka
Miniatura Grodzisk WielkopolskiMiniatura Grodzisk WielkopolskiMiniatura Grodzisk Wielkopolski

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Zdzisław WasiołkaMarek Kujawa

Grodzisk Wielkopolski

Grätz

Województwo:wielkopolskie
Powiat:grodziski (wielkopolski)
Gmina:Grodzisk Wielkopolski
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy
Obiekt:pałac nr rej. 650737 1516/A z 11.04.1974
Park:nr rej. 650738 304/A z 17.10.1968

Stan obecny

Dwór Łubieńskich. Muzealna Izba Pamięci Ziemi Grodziskiej.
Wcześniej: przedszkole.

Historia

Dwór z k. XVIII / poł XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1257 r., kiedy to książę Przemysław I wymienia „Grodisze” wśród wsi nadanych cystersom w Paradyżu. Już w 1303 r. G. otrzymał prawa miejskie, a w latach 1306—14 istniała tu mennica wybijająca monetę zwaną „kwartnik” z napisem „De Grodis”. Od 1383 r. trwała wojna Grzymalitów z Nałeczami, podczas której miasto było wielokrotnie niszczone. Już wówczas w Grodzisku istniał zamek, którego załoga brała udział w walkach wraz z mieszczanami. Jeszcze w 1385 r. miasto zostało złupione przez wojewodę kujawskiego Alberta i Hektora Ostroroga – sędziego z zamku w Pakości. Synem albo bratem tegoż Hektora musiał być Dziersław (Dzierżek) Ostroróg – ojciec kolejnego dziedzica – Sędziwoja Ostroroga. Ród ten pisał się z Ostroroga zaś pieczętował herbem Nałęcz. W Ostrorogu posiadali oni niewielki zamek, który także odegrał swoją rolę podczas wojny. Tam schronił się Dzierżek w czasie ataku Wierzbięty ze Smogulca i Domarata – dowódcy Grzymalitów (w lutym 1383 r.). Sędziwój z Ostroroga (1381-1441) był wybitnym dowódcą wojskowym, brał udział w wielu wyprawach wojennych, głównie przeciwko Krzyżakom. W 1406 r. został wojewodą poznańskim, później także starostą brzesko-kujawskim i starostą generalnym Wielkopolski. Ożeniony był z Barbarą Suczką z którą miał m.in. syna Stanisława (1400-1477), ożenionego z Beatą z Kobylan. W 1406 r. dziedziczką G. była Wichna – żona Sędziwoja Pałuki (której nie potrafimy powiązać z Ostrorogami), pani na Borku i Szubinie, która dała mieszczanom sukiennice i składy soli. Czyli miasto już wtedy musiało posiadać przemysł wydobywczy. W 1421 r. wybudowano kościół parafialny, a w 1460 r. Niemierza Ostroróg dał miastu przywilej pobierania opłat od zboża przywożonego na targ. Z tych opłat remontowano m.in. bruki miejskie i most. Kolejnym dziedzicem G. był Jan Ostroróg h. Nałecz (1436-1501, syn Stanisława), kasztelan, wojewoda, prawnik, dyplomata i pisarz polityczny, ożeniony z Heleną ks. Przemyślida-Raciborską. Miał z nią dwóch synów: Wacława (1470-1527) i Stanisława (1480-1519). Po śmierci księżnej Jan ożenił się ponownie, z niejaką Dorotą z Wrześni, z którą miał jeszcze syna Achillesa i córkę Poliksenę. Kolejnym dziedzicem został syn Stanisław (1519-1568), starosta międzyrzecki, ożeniony z Zofią Tęczyńską z Morawicy h. Topór, który w 1563 r. odebrał kościół katolikom i dał go swoim współwyznawcom luteranom. Sprowadził tu pastora Erazma Glicznera i założył słynne szkoły luterańskie. Z kolei Gliczner był założycielem oficyny wydawniczej, w której później drukował m.in. Melchior Nehring. Przez kolejne 30 lat kościół pozostawał w rękach innowierców, dopiero kolejny dziedzic – Jan Ostroróg (1561-1622), podczaszy koronny, wojewoda poznański... etc., przywrócił kościół katolikom. Tenże Jan był synem Stanisława, zaś ok. 1590 r. ożenił się z Katarzyną Mielecką h. Gryf. Pod koniec XVI w. świątynia się spaliła i została odbudowana przez dziedzica, który w 1594 r. na nowo erygował parafię. Synem Jana i Katarzyny z Mielca był Mikołaj, starosta drohowyski, poseł na sejmy, marszałek sejmu koronacyjnego (1633) ...etc., który w 1626 r. sprzedał miasto i cały klucz dóbr Janowi Piotrowi z Bnina Opalińskiemu, wojewodzie kaliskiemu ...etc., za kwotę 270 tys. złp. W 1. poł. XVII w. Opalińscy (w zapiskach – Opaleńscy!!!) wybudowali nowy kościół, poświęcony w 1648 r. przez sufragana poznańskiego Jana Bajkowskiego. W 1662 r. Jan Leopold Opaliński, kasztelan nakielski (brat Konstantego, obaj – synowie Jana) założył w G. kościół i klasztor bernardynów. Zmarł 5 maja 1672 r. w Poznaniu. Kolejnym dziedzicem pozostawał Adam Antoni Opaliński, syn Piotra – starosty generalnego Wielkopolski. W 1691 r. procesowała się z nim Zofia Przyjemska, wdowa po Janie, wojewodzie brzesko-kujawskim. Miała dostać jakieś pieniądze po śmierci męża, jednak młodociany wówczas Adam wraz z ojcem „wywiedli ją w pole”. Po 2 latach Adam sprzedał cały klucz dóbr grodziskich Janowi Franciszkowi Opalińskiemu, staroście śremskiemu. Ten w 1698 r. miał sprzedać Grodzisk z przyległościami Andrzejowi Mycielskiemu h. Dołega - chorążemu poznańskiemu, jednak do transakcji tej nie doszło. W 1742 r. podczas burzy kilka osób, wg ówczesnego zwyczaju, dzwoniło na kościelnej wieży w celu „rozpędzenia chmur”. Uderzył w nich piorun, który jednego zabił na miejscu. Wypadałoby też wspomnieć, że miasto padało ofiarą licznych pożarów oraz zarazy na pocz. XVIII w. Jego tenutariuszem w poł. XVIII w. był niejaki Tarło. Jan Franciszek Opaliński ożeniony był z Teresą Konarzewską, z której pochodził syn Karol – kolejny dziedzic G. Zmarł on 25 lipca 1755 r. i pochowany został w Grodzisku. Kolejnym właścicielem miasta był ksiądz Adam Opaliński, kanonik katedralny poznański... etc., zmarły 2 grudnia 1766 r., a następnie Wojciech Opaliński, wojewoda sieradzki, ożeniony z Teresą Potocką. Dzierżawcą klucza grodziskiego za jego rządów był Mateusz Neymann. Wojciech był ostatnim z rodu Opalińskich; zmarł na zamku w Grodzisku dnia 24 marca 1775 r. Spadkobiercy hrabiego początkowo chcieli sprzedać majątek Adamowi ks. Czartoryskiemu, lecz ostatecznie nabywcą został Antoni z Lubieńca Niemojewski, kanonik katedralny kujawski, syn Józefa i Katarzyny Dorpowskiej. Ok. 1767 r. ożenił się on z Elżbietą Bojanowską h. Junosza, z którą miał czworo dzieci: Wiktorię zamężną za Ciechomskiego, Elżbietę, Józefa (1769-1939) ożenionego z Julianną Klug i Mariannę (1779-1851) zamężną za Wiktoryna Łempickiego z Łempic h. Junosza (1750-1851), dworzanina królewskiego. Ślub Marianny i Wiktoryna odbył się ok. 1800 r. i zapewne był okazją do wybudowania nowego dworu na miejscu wysłużonego zamku Opaleńskich. Łempiccy mieli trzy córki: Walerię zamężną za Michała Badeni h. Bończa, Izabelę zamężną za Józefa Kalasantego Ciechomskiego h. Wąż oraz Anielę zamężną za Teofila Łazarza Szylkra-Trzebińskiego h. Awdaniec. Niedługo później miasto przeszło w ręce Kazimierza Radońskiego h. Jasieńczyk, generał-majora wojska polskiego. Ten zmarł 28 lutego 1795 r. Po nim majątek przejął Jakub Radoński, podkomorzy gnieźnieński, zmarły 12 stycznia 1799 r. Pierwsza informacja o dworze pochodzi z regestów grodzkich, kiedy to w 1804 r. odbywał się tu chrzest Tadeusza Jana, syna posesora Grodziska – Piotra Radońskiego i Joanny z Kierskich h. Jastrzębiec. Po okresie wojen napoleońskich w Grodzisku wyznaczono burmistrza, którym został Ferdynand Meysner, kapitan wojska polskiego. Dnia 30 lipca 1815 r. zaślubił on Joannę Miszewską z Jeżewa na Pomorzu. W tymże roku Grodzisk znalazł się w rejencji poznańskiej i został właczony do nowo utworzonego powiatu bukowskiego. Prawdopodobnie w latach 30. XIX w. dobra ziemskie przejął rząd Pruski i pozostawały one pod zarządem kolejnych dzierżawców. Z tychże możemy wymienić Józefa Szołdrzyńskiego ożenionego z Elżbietą Okulicz. W 1833 r. przenieśli się oni do folwarku Piaski. Kolejnym posesorem dóbr grodziskich był Józef Micar ożeniony z Melanią Kurtz. W 1863 r. sąd w Grodzisku poszukiwał spadkobierców Onufrego Radońskiego oraz spadkobierców Wojciecha Opaleńskiego. Cały majątek wraz z folwarkiem Piaski; Słociną, Chrustową, Młyniewem, Doktorowem, Kobylnikami, Ujazdką i olędrami Rojewskimi oszacowano na 201156 talarów. Grodzisk oraz pozostałe majątki Opaleńskich nabył kupiec z Hamburga, niejaki Heyder, za kwotę 1.361.000 talarów (nie znamy dokładnej daty tej transakcji). Łącznie dobra wraz z kluczem opalenickim i innymi liczyły 49 tys, mórg, w tym 23 tys, mórg lasów. Zapewne to właśnie dla Heydera dwór został wyremontowany, czy też przebudowany. Wśród jego sukcesorów był gen. Stranz z Berlina. Depozyty po Opalińskim prawdopodobnie nie zostały odebrane przez spadkobierców i przepadły. Jeszcze w 1880 r. sąd kontynuował sprawę spadkową; zgłosił się tylko Bolesław Jabłkowski z Siedlątkowa który nie potrafił udowodnić swoich praw. Sąd z kolei uznał prawa Tomasza von Jabłkowskiego, ten jednak w 1880 r. już nie żył.
W 1885 r. na Grodzisk składało się miasto, dominium i gmina. W skład majątku ziemskiego wchodziły: Chrustowo, Młyniewo, Słocin i Piaski. Na terenie domeny znajdowało się 25 domów z 420 m-cami, w tym 54 ewangelików (reszta katolicy). Miasto w 1871 r. posiadało 360 domów z 3714 m-cami, w tym 1893 katolików, 1019 ewangelików, 793 żydów i 9 tzw. „dysydentów”. Liczba mieszkańców nieco się zmniejszyła, głównie ze wzgl. na oddalenie G. od linii kolejowej. W tamtym czasie posesorem dóbr był Ludwik Mieczkowski, który 30 czerwca 1886 r. zaślubił w Grodzisku Marię Laskowską. Kolejnymi, na przeł. XIX i XX w. byli Leonard i Marianna Kropiwniccy i później Zygmuntowstwo Gładyszowie. Niemieccy właściciele opuścili dobra zapewne już przed 1919 r., gdyż w czasie powstania wielkopolskiego w dworze mieścił się sztab frontu zachodniego. W tym czasie albo później majątek ziemski w Grodzisku nabył Piotr Skórzewski z Mącznik h. Drogosław (1880-1944), syn Pawła i Celiny Żółtowskiej h. Ogończyk. Był on także właścicielem Zdroju leżącego ok. 1 km na zachód od Grodziska. W 1910 r. ożenił się z Teresą Czarnecką h. Prus (III), z którą miał czworo dzieci: Irenę, Celinę, Wandę i Mariana. W 1926 r. dobra Grodzisk – Zamek w skład których wchodziły Piaski i Młyniewo miały łącznie 935,5 ha obszaru, w tym 896 ha ziem uprawnych, 30 ha łąk i pastwisk oraz 9,5 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 6564 talary (łącznie ze Zdrojem). Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Tereny dawnego założenia dworskiego stały się normalnym terenem miejskim i przeznaczone zostały na cele społeczne i oświatowe.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
5950 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3764_Gratz_1911.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi WzN-EzS, parterowy z mezzaninem, podpiwniczony, 14-osiową fasadą skierowany na południe. Po bokach fasady dwa nieznaczne ryzality, zaś pośrodku wejście osłonięte drewnianym gankiem wspartym na filarach, poprzedzone wysokimi schodami. Elewacje zdobione boniowaniem. Układ wnętrz dwutraktowy. Całość nakryta niskimi wielospadowymi dachami krytymi papą.

Park

Park z 2. poł. XVIII w. Park znajduje się w granicach dz. ewid. nr 2312/5 o pow. 5,3427 ha. Z niewiadomego powodu z parku wyodrębniono dz. ewid. nr ... 2318 na której znajduje się staw, o pow. 1,1937. Teren działek sąsiadujących od zach. i południa stanowią łąki i nieużytki i nie wchodziły one w obręb dawnego parku. Tak więc ogólna pow. wynosi 6,54 ha i cały ten teren stanowi park miejski. Park założony został na terenie ogrodów zamkowych, w okresie budowy dworu Opalińskich. Układ przestrzenny jest zniekształcony, aczkolwiek zachowały się dwie aleje grabowo-lipowe: w centralnej i północnej części parku. Na starodrzew składają się: dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, klony pospolite, polne i srebrzyste; graby pospolite, robinie akacjowe i jesiony wyniosłe. W poczet pomników przyrody wpisano dęby szypułkowe o obw. w pierśnicy 338, 448 i 470 cm, lipę szerokolistną o obw. 463 cm oraz buk purpurowy o obw. 386 cm. Na uwagę w parku zasługuje rzeźba, uznawana za pomnik Wojciecha Leona Opalińskiego.

Inne

Oficyna z wozownią z 4 ćw. XIX w., nr rej.65073914/Wlkp/A z 04.10.1999
Stróżówka z 4 ćw. XIX w., nr rej. 65074013/Wlkp/A z 04.10.1999

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Karol Barsolis Turysta Kulturowy 8 lat i 2 miesiące temu
Grodzisk Wielkopolski to wyjatkowo ładne i ciekawe miasteczko z wieloma zabytkami
zabytki sakralne ,pałace , dworki , budynki mieszkalne

Karol Barsolis Turysta Kulturowy

www.turystakulturowy.pl

PS. widze ze zdjecia z PIWOrania 2015 w Grodzisku Wlkp- tez tam bylem