Górka Duchowna

Stan obecny

Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Górce Duchownej im. bł. Edmunda Bojanowskiego. Po rezygnacji z utrzymania szkoły przez gminę Lipno budynek dzierżawiony przez fundację.

Historia

Pałac z pocz. XIX /2. poł. XIX/ pocz. XX w.
Zapewne już pod koniec XI w. nadał Górkę benedyktynom z Lubinia książę Mieszko Stary. Około połowy / końca XIV w., jeden z opatów wybudował kościół w Górce i erygował tu parafię, przy której tradycyjnie powstało sołectwo z folwarkiem. Miejscowość nazywano także Górką Mniszą albo Lubińską. Pierwsza wzmianka o proboszczu pochodzi z 1400 r. zaś wzmianka z 1411 r. mówi o cudownym obrazie Matki Bożej Pocieszenia, przywiezionym przez benedyktynów w czasie zarazy. W 1467 r. dowiadujemy się o Jakubie z Górki, wuju braci: Jana, Tomasza i Marcina - sołtysów w Górce. Na przestrzeni kolejnych stuleci folwark pozostawał w dzierżawie, zaś kościół stał się miejscem kultu, licznie odwiedzanym przez pielgrzymów z całej Polski. Stosunkowo nieliczne są zapiski n. t. dzierżawców Górki w księgach parafialnych. Na pocz. XVIII w. byli to zapewne Bartochowscy, a później Starzeńscy. W miejscowym kościele ochrzczone zostały dzieci Eufemii i Józefa Starzeńskich: Anna Krystyna Prakseda w 1736 r. i Jakób Ignacy w 1737 r. W poł. XVIII w. tenutariuszami folwarku byli Łęccy, zaś pod koniec t. stulecia Kurowscy. W 2. poł. XVIII w. ojciec Ganowicz wydał książkę, w której opisał 150 uzdrowień, dokonanych za pośrednictwem Matki Bożej Pocieszenia. Sekularyzacja zakonu benedyktynów, nie nastąpiła zaraz po III rozbiorze Polski (jak błędnie podają to różne strony internetowe) tylko dopiero w połowie XIX w.
W 1812 r. dzierżawcą (tenutariuszem) Górki D. został Franciszek Skarżyński h. Bończa, ożeniony z Antoniną Cieślińską. W marcu t. r. w kościele ochrzczono ich córkę Kordulę Katarzynę. Trzy lata później tenutę dóbr Górki przejął Józef Rzepecki z Rzepek h. Grzymała, ożeniony z Marianną Rembowską. Przed 1820 r. Rzepecki wybudował we wsi nowy dwór. W Górce rodziły się dzieci Rzepeckich: Florentyna, Weronika (zm. 1815), Wiktor Ludwik i Józef Wojciech Antoni. Prawdopodobnie synem Józefa i Marianny był także Telesfor Rzepecki, sukcesor i kolejny posesor dzierżawny dóbr Górki. W 1836 r. we dworze w Górkach urodził się syn Telesfora i Henrietty de Schichfass - Witold Ernest. Ostatnim znanym nam dzierżawcą folwarku był Wilhelm Ksawery Boijn, lejtnant wojsk pruskich, ożeniony z Albertyną von Żychlińską, którym 20 grudnia 1849 r. urodziła się córka Maria Luiza. W późniejszym okresie dobra zostały zapewne znacjonalizowane i przeszły w ręce prywatne. Dawny dwór Rzepeckich przebudowano (albo od nowa wystawiono kolejny budynek) w 1873 r. W Górce przez rok mieszkał i pracował Edmund Wojciech Stanisław Bojanowski h. Junosza (1814-1871), syn Walentego i Teresy Umińskiej h. Cholewa. Był on twórcą ochronek wiejskich, założycielem zgromadzenia sióstr służebniczek NMP, etc... Współcześnie uznany za błogosławionego Kościoła Katolickiego. Zmarł w Górce Duchownej dnia 7 sierpnia 1871 r.
W 1885 r. na Górkę D. składała się wieś oraz dominium. We wsi znajdowało się 20 domów ze 142 m-cami wyznania katolickiego; 6 analfabetów. Był tu kościół parafialny należący do dekanatu śmigielskiego. W skład 2068-morgowej domeny wchodził także folwark Ludwipole. Na terenie dominalnym należącym do Reinholda von Gustorfa znajdowało się 8 domów ze 139 m-cami, w tym 67 katolików i 72 ewangelików; 31 analfabetów. Dwór po raz kolejny przebudowany został już przez Gustorfów, w 1906 r. Po 1920 r. w Górce D. utworzono gminę wiejską. W 1926 r. leżała ona w pow. śmigielskim i miała 343 m-ców. W 1927 r. częściowo spłonęła kaplica wraz z cudownym obrazem, którego kopię na miedzianej blasze wykonał po mistrzowsku uczeń Jana Matejki, Marian Szczurkowski. W 1928 r. obraz został uroczyście poświęcony.
Dobra ziemskie których właścicielem był Max Gustorf, znajdowały się w dzierżawie Jana Telffera i posiadały mączkarnię. Wraz z folwarkiem Ludwipole miały 513,08 ha obszaru, na co składało się 425 ha ziem uprawnych, 30 ha łąk i pastwisk, 31 ha lasu, 26,07 ha nieużytków i 1 ha wody. Do urzędu skarbowego wykazywano 2061 talarów czystego dochodu gruntowego. Dziedzic zmarł przed 1939 r., a do końca wojny majątek pozostawał w rękach wdowy – Margareth v. Gustorf. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Gustorf, a w latach 1943-45 – Bergort. Po wojnie dawne dobra zostały rozparcelowane, zaś pałac przeznaczono na cele oświatowe. W ostatnich latach MEN próbowało zlikwidować szkołę, jednak wobec zdecydowanego protestu rodziców placówkę (prawdopodobnie) udało się uratować.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996;
Jan Glapiak „Górka Duchowna, Sanktuarium Maryjne Wielkopolski”;
Geoportal;
Mapster:
5338 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4065_Leipe_mz_1940.jpg
6705 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4065_Leipe_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wzniesiony na planie nierównomiernego prostokąta, w dłuższej osi W/SW-E/NE, fasadą skierowany na N/NW, podpiwniczony, piętrowy, nakryty dwuspadowym dachem. Po bokach korpusu znajdują się dwa skrzydła różnej wielkości. Od strony wschodniej podwyższone o mezzanino, wysunięte mocno przed fasadę (od str. płn.), a w elewacji płd. wysunięte tylko nieznacznie. Do tego skrzydła od wschodu dostawiona jest mniejsza, parterowa przybudówka.
Zachodnie skrzydło od południa licuje z korpusem, zaś w fasadzie jest nieco cofnięte. Sam korpus posiada tu centralnie umieszczony nieznaczny ryzalit zwieńczony półkolistym przyczółkiem, poprzedzony parterowym gankiem i schodami. W elewacji południowej znajduje się szeroki taras z filarami – pozostałościami ozdobnego trejażu. Nad tarasem w dachu umieszczono wystawkę zwieńczoną trójkątnie, z dodatkową kondygnacją mieszkalną.

Park

Park z XIX w. o pow. 6,135 ha. Do 2. wojny św. park miał 7,7 ha, zaś w okresie powojennym „wyrwano” z niego płn.-zachodni narożnik, gdzie powstało kilka prywatnych działek. Park jest zaniedbany, zaś jego dawna kompozycja przestrzenna zatarta, pomimo tego da się tu dostrzec zarys kilku dawnych alei spacerowych.

Inne

Spichlerz z 1867 r.
Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011