Gozdowo

Stan obecny

Własność prywatna, wcześniej ANR.

Historia

Dwór z 1. poł. /2. poł. XIX w.
Gozdowo to wieś leżąca nad rzeką Wrześnicą (niegdyś Wrześnią), po południowej stronie autostrady A2, w odległości ok. 7,5 km na wschód / płd. wschód od Wrześni. Już w XIII w. należała do arcybiskupów gnieźnieńskich. W tymże stuleciu zbudowano drewniany kościół i powołano parafię p.w. Filipa i Jakuba. Świątynia ta przetrwała aż do połowy XIX w.
Wieś w XIV / XV w. była gniazdem rodowym Gozdowskich herbu Gozdawa, którzy mieszkali tu zaledwie do końca XV stulecia. Później przeszła w ręce Nadarzyckich z sąsiednich Nadarzyc i należała do nich prawie do końca XVI w. W XVII w. we wsi pojawiają się nazwiska: Chwałkowskich (zarządców?), Gorazdowskich, Ulatowskich, Młodziejewskich, Gałczyńskich, etc. "Pojawiają się" dosłownie, bo na pocz. XVII w. w miejscowym kościele rozpoczęto prowadzenie ksiąg parafialnych. O kościele mówi też wzmianka z lat 1562-65, kiedy to miejscowy proboszcz, ksiądz Wojciech Brudziński - pozywał dziedziców Grzybowa, Węgierek i Nadarzyc o dziesięciny, które nie docierały do kościoła.
Na podst. kolejnych zapisek można domniemać, ze dziedzicem ok. 1640 r. był Sebastian Gorazdowski, który dość często występuje jako świadek przy ślubach lub ojciec chrzestny dzieci służby, zarządców czy pracowników majątku. Ożeniony był z Marianną z Węgierek, a w Gozdowie rodziło się kilkoro ich dzieci. W 2. poł. XVII w. najczęściej pojawiają się nazwiska Drachowskich i Młodziejewskich, a także Otuskich i Rożnowskich. Mogły to być osoby związane z majątkiem; zarządcy, dzierżawcy, poddzierżawcy, etc. Wyjątkowo nie pojawia się tu słowo "dziedzic", ani zapisy dokonywanych transakcyj, dopiero na pocz. XVIII w. znajdujemy tenutariuszy (tenuta - rodzaj dzierżawy), czyli Stefana i Elżbietę Strażyców, a od 1706 r. Franciszka Marszewskiego i Józefa Drachowskiego z żoną Wiktorią (poł. XVIII w.). Jedynie w 1690 r. pojawia się Bartłomiej Bieganowski, niestety jako właściciel części wsi, tzw. "bieganowskiej", czyli leżącej nieco na zach. od centrum Gozdowa. Tak więc nie wiemy, kto dokładnie wybudował dwór, wzmiankowany z okazji śmierci Joanny Morawskiej, dnia 14 września 1762 r. Prawdopodobnie to właśnie Morawscy, zarazem właściciele sąsiednich Nadarzyc, którzy w 1755 spisali w Gozdowie układ z Drachowskim i in., dotyczący jakichś kwot zapisanych przez dziedzica Nadarzyc - Krzysztofa Gniazdowskiego.
W 1767 r. w kościele ochrzczony został Urban Tomasz Mateusz, syn Jakuba Dobrowskiego (?) i Anny. Tenutariuszami byli wówczas Wojciech i Justyna Zdzieniccy, następnie od ok. 1773 r. Franciszek Korytowski, rok później nazywany także "posesorem" oraz Piotr Rokosowski z żoną Marianną Smolińską (lata 80-te). Dopiero też wtedy możemy uznać za bardzo prawdopodobne, że "dziedzicami" Gozdowa byli Zygmunt Kamieński z żoną Katarzyną. Okres przed III rozbiorem Polski zamyka w "Regestach" Dworzaczka inf. z 1791 r. o Tomaszu Łukowskim, spadkobiercy ks. Jana Łukowskiego, proboszcza w Gozdowie.
W kolejnych latach wieś przeszła w ręce niemieckie. Podaje się, że dwór wybudowany został w 1. poł. XIX w., a rozbudowany w 2. poł. tegoż stulecia. W 1872 r. właścicielem wsi był Paweł Nehring z Sokolnik. Dobra miały wówczas 1183 morgi, w tym 1112 m. ziemi uprawnej i 68 m. łąk i pastwisk. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 1222 talary tzw. "czystego dochodu". Dobra rok wcześniej były wystawione na tzw. "subhastę", czyli przymusową sprzedaż, jednakowoż sąd we Wrześni 11 listopada 1872 r. ostatecznie odwołał licytację. Wielkość dóbr (folwarku Nehringswald) szacowano wówczas na "302 ha 22 arów". W 1881 r. we wsi położono kamień węgielny pod nowy kościół. Świątynia i parafia podlegały pod dekanat w Miłosławiu. W 1885 r. wieś administracyjnie dzieliła się na gminę oraz dominium, zaś praktycznie oddzielną jednostką był młyn, który posiadał własne 384 morgi ziemi. Domena miała 1184 morgi, zaś obszaru wiejskiego nie podano. Łącznie w G. było 45 domów z 569 m-cami, w tym 544 katolików, 23 ewangelików i 2 żydów; 192 analfabetów.
W 1894 r. Gozdowo nabył Witold Krasicki. Dziedzic zmarł w Krakowie dnia 31 maja 1910 r. Później rodzina prawdopodobnie sprzedała majątek. Księga adresowa z 1913 r. wymienia majętność Gosdau (dobra rycerskie = Rittergut), należącą do Viktora Kunau (302 ha i 3666 m-k dochodu), ponadto Gozdowo należące do kościoła katolickiego w G. (pow. nie podano, 840 m-k doch.) oraz Gozdowo Młyn - Edwarda Grabskiego z Bieganowa z obszarem 138 ha i 1034 m-k dochodu. W takiej też kolejności (z zachodu w kier. wschodnim) usytuowane są poszczególne folwarki patrząc na mapę: Gosdau (nazwa unikalna dot. tylko majętności głównej), Gozdowo - kościół i niewielki folwark młyński. Wszystkie trzy opływane są przez Wrześnicę od północy i ograniczone lokalną drogą od str. południowej
W 1926 r. Gozdowo z 359,8 ha obszaru należało do Włodzimierza Sulerzyskiego. Na pow. tę składało się 324,3 ha ziemi uprawnej, 21,5 ha łąk i pastwisk, 13 ha nieużytków i 1 ha wody. W 1930 r. wieś liczyła 655 m-ców. Dobra znajdowały się już w rękach inż. Tadeusza Wyganowskiego i miały 300 ha. We wsi ponadto znajdowało się Kółko Rolnicze, restauracja S. Nowaczyka, sklep kolonialny E. Kulczaka, wiatrak S. Krzewińskiego; ponadto: szewc I. Kulczak oraz kołodziej I. Frąckowiak. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Gosdau. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W pałacu mieściła się szkoła podstawowa. Został on zniszczony na skutek pożaru.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Plan odnowy miejscowości Gozdowo, Gozdowo Młyn i Nadarzyce na lata 2015-2020;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821621 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3771_Gozdowo_X.1944_uniberk_C056972638.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, fasadą skierowany na płd.-wschód, nakryty dachem dwuspadowym, z ryzalitami umieszczonymi po bolach fasady i z gankiem o dwóch parach kolumn, nakryty czterospadowym dachem. Fasadę akcentował centralnie umieszczony, trójkątny szczyt. Nie wiemy na ile po remontach i pożarze zachowała się substancja zabytkowa budynku. W celu ustalenia stanu faktycznego niezbędne są dalsze badania terenowe.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 2,7 ha (pomiar po granicach drzewostanu), zachowany w granicach sprzed 1945 r.

Inne

Czworaki, 2. poł. XIX w.
Obora (pełniąca funkcję owczarni), przeł. XIX i XX w.
Magazyn zbożowy, 1916 r.
Kuźnia, 1924 r. (wykorzystywana jako warsztat)
We wsi kościół, mur. 1882 r., par. p.w. świętego Jakuba
Grobowiec Kazimierza Grudzielskiego (odrestaurowany), obok kościoła.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011