Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Gorzyce
2018, zdjęcie Jacek Koszalik
Miniatura Gorzyce

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Jacek KoszalikMarek Kujawa

Gorzyce

Bittersdorf (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wrzesiński
Gmina:Miłosław
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Stan techniczny - dobry.
Stan własności nieznany, prawdopodobnie JST.

Historia

Dwór z przeł. XIX i XX w.
Gorzyce to wieś leżąca 5,5 km na wschód od Miłosławia. W XV w. należała do dziedziców z Gowarzewa, braci: Jana, Mirosława i Adama Gowarzewskich. Tworzyła wówczas niewielki klucz z pobliskimi Rudkami i Lipiem. W 1465 r. Adam sprzedał połowę tych dóbr Marcinowi Miłosławskiemu, miecznikowi kaliskiemu. Dodajmy, że dziedzice Miłosławia posługiwali się wówczas przydomkiem "Milay" (Mylay, etc...). W 2. poł. XV w. miejscowymi dziedzicami (Gorzyckimi) byli bracia Jan, Wojciech i Jan junior. W 1470 r. Wojciech zapisywał po 25 grzywien posagu i wiana swej żonie Małgorzacie. Z czasem wszystkie części wsi znalazły się w rękach właścicieli Miłosławia. W skład niewielkiego klucza dóbr pod k. XV w. wchodziły także Rudki, Lipie, Kozubiec, Piątkowo, Starkowiec i in. W latach 80. wdowa po Mikołaju Miłosławskim - Dorota - zamieniła je na miasto Jarocin od Wojciecha Górskiego, kasztelana z Lądu. W 1486 r. Jan i Tomasz Miłosławscy potwierdzili przekazanie dóbr Górskiemu. Ten w 1491 r. sprzedał Gorzyce wyderkafem Piotrowi Giłowieckiemu. Mniej więcej na pocz. XVI w. przeszła ona w ręce Kambłowskich (Kębłowskich z obecnej wsi Kębłowo) i pozostawała w nich do 2. poł. XVI w. W okresie tym zanikły wzmianki dot. dziedziców Miłosławia, czyli najprawdopodobniej cała wieś znalazła się w rękach Kambłowskich.
Kembłowscy chronologicznie: Stanisław (do 1511 r.), Paweł, Mikołaj z żoną Katarzyną, tegoż bracia: Jerzy żonaty z Agnieszką Pawłowską, Jakub żonaty z Agnieszką Słopanowską, Wawrzyniec i Maciej zwany "Pszonka", żonaty z Barbarą Wilczyńską (lata 1523-33). W 1534 r. Mikołaj zapisywał czynsz roczny 6 wierteli dla mansjonarzy we Wrześni, od sumy łącznej 24 grzywien. W 1542 r. wdowa po Macieju sprzedała swą część Wawrzyńcowi K. (synowi Jerzego, czy kolejnemu bratu?). Z kolei główną część dzierżył Mikołaj, wówczas już burgrabia ziemski w Pyzdrach. Synami Jerzego na pewno byli Stanisław, Jan i Piotr, którzy w 1547 r. wraz z matką sprzedali swoją część zacnemu stryjowi. Ten zmarł ok. 1558 r., a dobra odziedziczyli po nim synowie: Marcin, Andrzej i Stanisław. Dodajmy, że na przestrzeni lat Kembłowscy posługiwali się zamiennie nazwiskiem Gorzyckich. To chyba zależało od tego, gdzie aktualnie siedzieli, czy w swoim Kembłowie, czy w Gorzycach.
Jakub K. żył jeszcze w 1566 r., kiedy to zapisywał po 500 złp. posagu i wiana swej przyszłej synowej Reginie Kamieniewskiej (żonie Wojciecha K.). Rok później jego brat Jan na swojej części zapisywał po 300 złp. żonie Agnieszce Kucharskiej, a Paweł (syn Piotra) po 100 grzywien Annie Zachorzewskiej. Wojciech z żoną Reginą mieli ośmioro dzieci; synom (Piotrowi, Walentemu, Stanisławowi, Sewerynowi i Wawrzyńcowi) zapisali dobra, a córkom po 30 grzywien posagu. Część dóbr w 1574 r. dostał od siostry Andrzej G. seu (albo) K.
W latach 70. miało miejsce sporo spraw spadkowych i innych transakcyj, ponadto żenili się młodzi panowie Gorzyccy, zapisują oczywiście zacne posagi swym przyszłym żonom, dlatego wspomnimy tylko, że pod koniec XVI w. część wsi trzymał Wacław G. s. K., syn Andrzeja. Jego bracia przyrodni to: Jakub, Wojciech, Stanisław i Maciej. Ich siostra Róża obrała drogę duchowną i została klaryską w Gnieźnie. W 1596 r. w tow. ksieni Anny Dembickiej zrzekła się swoich praw do majątku na rzecz tychże braci.
Kembłowscy siedzieli we wsi do 2. poł. XVII w. Dalej w kolejności byli to: syn Macieja - Łukasz z żoną Skrzetuską (1605), tegoż siostry: Jadwiga żona Marcina Bielickiego i Katarzyna, żona Jana Godurowskiego (1620); córka Wojciecha - Bogumiła, żona Stanisława Wilkońskiego (1631); dzieci Wojciecha K.: Elżbieta, Piotr i Władysław (lata 30-te); Maciej i tegoż syn Stanisław.
Stanisław Kembłowski w 1676 r. sprzedał swe części po stryju - Kazimierzowi Żegockiemu.
Żegocki wraz z żoną Marią Ulanowską w latach 70. i 80. puszczali wieś w dzierżawę, m. innymi Świerczyńskim i Drachowskim. Kolejnym właścicielem G. został Jan Skaławski, syn Wojciecha, który w 1684 r. sprzedał swe części dziedziczne Antoniemu Malczewskiemu h. Abdank. Ten zaledwie raz puścił dobra w dzierżawę, a w roku 1695 sprzedał Gorzyce Stanisławowi Swinarskiemu h. Poraj, synowi Wojciecha. Po kolejnych trzech latach Stanisław sprzedał wieś swojemu bratankowi, Maciejowi Swinarskiemu (synowi Jana). W 1700 r. Maciej Swinarski sprzedał wieś G. - Łukaszowi Dobrzyckiemu.
Rodzina Dobrzyckich h. Leszczyc siedziała w Gorzycach prawie pół wieku. Żoną Łukasza była Katarzyna Kierska h. Jastrzębiec; mieli oni synów: Michała i Andrzeja. Ciż bracia w 1749 r. sprzedali wieś Janowi Przespolewskiemu, synowi Stefana Dominika i Ludwiki Jaraczewskiej h. Zaremba. Zaledwie trzy lata później ten sprzedał dobra swojej siostrze Jadwidze, zamężnej za Józefa Będkowskiego. Ciż Będkowscy mieli córki: Teresę, Jadwigę, która w 1763 r. w Gorzycach wyszła za Jana Poleskiego oraz synów Ludwika i Karola. Jakoś tak w tym okresie Będkowscy wybudowali w G. nowy dwór, ponieważ zapiska z 1772 r. mówi o chrzcie bliźniaków - dzieci ekonomów dworskich - Krzemińskich.
W 1775 r. Ludwik i Karol Będkowscy dali zobowiązanie Józefowi Pierzchlińskiemu, synowi Mikołaja i Marianny Chybińskiej, skarbnikowi gnieźnieńskiemu, że sprzedadzą mu Gorzyce za kwotę 55 tys. złp. Tak też się stało i Pierzchliński rok później był już oficjalnym właścicielem wsi, po czym natychmiast ją sprzedał, zarabiając 3500 złp. (na nową bryczkę?) Nabywcą został Walenty Zbyszewski, ożeniony z Elżbietą Trąmpczyńską. Ciż Zbyszewscy mieli czterech synów: Aleksandra - księdza, Wojciecha, Andrzeja i Józefa. Bracia po śmierci ojca w 1780 r. najpierw dokonali ugody z matką, a następnie sprzedali Gorzyce - Ignacemu Ostenowi (prawidłową postacią tego nazwiska jest Osten-Sakin), za kwotę 61500 złp. Ignacy pojawił się we wsi wraz z matką, wtedy już wdową po Janie Ostenie, chorążym chełmińskim. Młody dziedzic był w tym czasie najwyraźniej mało zasobny w gotówkę, bo jeszcze w tym samym roku dał majątek w zastaw matce, za kwotę 40 tys. złp. Nie znaleźliśmy stosownej zapiski dot. sprzedaży dóbr, ale prawdopodobnie już od roku 1789 Gorzyce weszły w skład majętności w Miłosławiu. W 1789 r. we wsi G. urodziła się Teresa Helena, córka Fryzów Miklaszewskich, zapewne zarządców majątku. Dziecko niósł do chrztu Maciej Mielżyński h. Nowina i Helena z Lipskich Skórzewska. W Gorzycach utworzono domenę, która od tego momentu pracowała na pomnażanie majątku dziedziców Miłosławia. Zainteresowanych losami Mielżyńskich i tym jak to się stało, że właścicielami majątku zostali pod koniec stulecia Kościelscy - odsyłamy do opisu Miłosławia w naszym katalogu.
W 1885 r. Gorzyce dzieliły się na wieś z 9 domami i 77 m-cami, w tym 70 katolików; 20 analfabetów oraz dominium z 13 domami i 249 m-cami wyznania katolickiego. W 1913 r. zarządcą Gorzyc był niejaki Wendland. Dobra miały wówczas 774 ha obszaru, w tym 433 ha ziemi uprawnej, 37 ha łąk i pastwisk. Na inwentarz składało się: 44 konie, 150 szt. bydła dorosłego, 90 szt. cielaków, 549 owiec i 64 szt. trzody chlewnej. W 1926 r. Gorzyce wchodziły w skład dóbr Miłosław - zamek i miały wraz z Chrustowem 1029 ha, w tym 712,75 ha ziemi uprawnej, 110 ha łąk i pastwisk, 202,5 ha lasów oraz 3,75 ha wody. Czysty dochód z tych majątków szacowano na 2675 talarów. Właścicielem był wówczas Władysław Kościelski h. Ogończyk. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Bittersdorf. Po 2. wojnie światowej, dawne dobra Kościelskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811870 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3771_(2068)_Gozdowo_1911_APP_Sygn._M.top.25-1560-1.jpg
11821621 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3771_Gozdowo_X.1944_uniberk_C056972638.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony w formie willi, piętrowy i nakryty czterospadowym dachem, mieszczącym użytkowe poddasze, wybudowany na rzucie kwadratu. Od str. północnej parterowa przybudówka, nakryta dachem dwuspadowym. Budynek fasadą skierowany jest na wschód, z lekkim odchyleniem południowym. Pośrodku korpusu ryzalit zawierający główne wejście, zwieńczony trójkątnie.
Układ przestrzenny zespołu zniekształcony, głównie w obrębie podwórza gospodarczego, gdzie wyburzono część starych zabudowań i wzniesiono nowe.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 2,16 ha, zachowany w dawnych granicach.

Inne

2 oficyny.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.