Węglewo

Stan obecny

Szkoła Podstawowa im. prof. Józefa Kostrzewskiego, stan budynku bardzo dobry.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Węglewo to wieś leżąca 4 km na płn. wschód od Pobiedzisk. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1405 r. Przy kościele parafialnym p.w. świętej Katarzyny, w 1418 r. powstała kanonia fundi Węglewo (mieszkanie kanonika, a zarazem patrona kościoła). W 1422 r. nazwę wsi zapisano także w postaci Wenglewo i Wanglewo, następnie Vaglyewo (1523) i Vaglewo. Były to dobra królewskie, zarządzane przez starostów z Pobiedzisk, zaś wiejskim ośrodkiem zarządu dóbr (folwarku) było sołectwo. Kościół miejscowy wchodził w skład archidiakonatu gnieźnieńskiego. Do parafii należały wsie: Bodzeporowice (nieistniejąca obecnie), Lednogóra, Gwiazdowo, Latalice, Podarzewo, Rybitwy i Sroczyn. W XIX w. doszły: Adamowo, Kopanina, Moraczewo i Węglewskie Holendry.
Na pocz. XVI w. probostwo posiadało wieś Świątkowice (Poświętne). Przy kościele wybudowano szkołę, zaś wikarego i nauczyciela utrzymywał miejscowy pleban. Z kolei pleban utrzymywał się z dziesięciny składanej przez sołtysa i kmieci, po 2 korce żyta i tyleż owsa. Ponadto dziesięcinę dawały wsie: Głebokie i Skrzetuszewo z par. w Sławnie oraz Imiołki z par. w Waliszewie. Łączny dochód plebana w W. szacowany był na 2 grzywny srebra, natomiast płacił on tzw. "świętopietrze" (opłata na rzecz papiestwa) w wys. 10 groszy.
W latach 30. XVI w. zanosiło się na to, że wieś przejdzie w ręce prywatne, jednak Piotrowi Opalińskiemu zamiar ten się nie udał. W 1580 r. wieś miała 9 łanów osiadłych, 5 ł. pustych i 2 komorników. W 1691 r. król Jan III Sobieski zezwolił na objęcie sołectwa przez "dziedzica" Jana Gizę. Dopiero w 1720 r. rozpoczęto prowadzenie ksiąg parafialnych w W. Pierwszymi odnotowanymi posesorami sołectwa byli Andrzej i Marianna Mietliccy. W 1729 r. Marianna Luboradzka, żona Krzysztofa Makowieckiego, scedowała sołectwo na Michała Załuskowskiego. W poł. XVIII w. dziedziczką została Marianna Chorzewska. Jej pierwszego męża nie znamy, natomiast w 1765 r. wyszła w Węglewie za Jakuba Gutowskiego. Później, aż do III rozbioru Polski, w zapiskach kościelnych przewija się mnóstwo nazwisk, jednak zazwyczaj bez określenia ich funkcji w folwarku. I tak w 1767 r. zmarł 95-letni Mikołaj Wirszycki, dalej znajdujemy tu Baranowskich (ich groby znajdowały się w miejscowym kościele), Wróblewskich, Iłowieckich, Szermetów, Stefana Dobrogojskiego, który w 1773 r. zaślubił w W. Katarzynę Miaskowską. Dalej: Lubońskich, Radorzewskich, Rychterów, Żbikowskich, posesorów Przędzyńskich (1784), Krzesińskich, Szeliskich, ekonomów Rakowskich (1792), Świderskich i Pomorskich. Przy licznych chrztach i ślubach w. wymienionych osób, często występowali dziedzice okolicznych wsi, na przykład rodzina Brzechwów.
Po przejęciu wsi przez zaborców, Prusacy ustanowili tu domenę rządową. Kanonia Węglewo istniała do 1819 r., a ostatnim zarządzającym nią księdzem - fundatorem był Antoni Lewiński. Do ok. 1852 r. zarządcami folwarku mogli być Johann Julius Kunkel (1826-1892), z żoną Julianne Hoffmann. Juliusz był synem Christopha Kunkela, który w latach 20. osiedlił się w Wąglewie i tu zmarł w 1836 r. Dwór wybudowano dla kolejnego zarządcy, którym około 1870 r. był Robert Burghardt.
W 1888 r. na Węglewo składała się wieś kościelna Wenglewo (część wschodnia) i dobra, czyli dominium Wanglau (cz. zachodnia), o pow. 350 ha, w tym 311 ha ziemi uprawnej, 15 ha łąk, 17 ha pastwisk i 5 ha nieużytków. Ponadto 2 km na wschód znajdowały się Węglewskie Holendry (Wenglewo Hauland). Wieś miała 212 ha obszaru, w tym 196 ha ziemi uprawnej. Na terenie domeny znajdowało się 5 domów ze 113 m-cami, w tym 48 katolików i 65 protestantów, z kolei wieś miała 12 domów i 89 m-ców, w tym 61 katolików i 28 protestantów. W 1885 r. urodził się tu późniejszy profesor, odkrywca Biskupina - Józef Władysław Kostrzewski (zm. w 1969 r.).
Majątek do wyliczenia podatku gruntowego wykazywał 3900 marek "czystego dochodu". Specjalizował się w produkcji nabiału, hodowli bydła oraz owiec rasy Negretti. Węglewska parafia w 1888 r. liczyła 750 "dusz". Folwark pruski istniał w W. do 1919 r. Pod zarządem dzierżawcy (Königlich Amtsrat - radcy królewskiego) Roberta Burghardta miał w 1913 r. 350 ha, z 3767 markami cz. dochodu. W 1920 r. dobra te przeszły w ręce państwa polskiego. Dzierżawcą majątku został Sylwester Degler, pod zarządem którego w 1926 r. dobra miały 350 ha, w tym 280 ha ziemi uprawnej, 23 ha łąk i pastwisk, 5 ha nieużytków i 42 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1256 talarów. Wsi nie odnotowały księgi adresowe z lat 1928-30. W latach 1943-45 część wiejska nosiła nazwę Köhlersfelde, zaś nazwę domeny pozostawiono bez zmian. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskim, Berlin, 1872;
Güter=Adreßbuch für die Provinz Posen, wyd. II, Lipsk, 1913;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal;
Mapster:
11811827 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3469_(1860)_Welnau_1911_APP_Sygn._M.top.25-1516.jpg
11821572 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3469_Welnau_IX.1944_uniberk_C056970694.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Węglewie wznosił się pośrodku zespołu dworskiego i wybudowany był na planie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany ma południe. Niestety nie wiemy, w jakim stopniu zachowała się substancja zabytkowa budynku, który mógł utracić część swoich cech stylowych w trakcie adaptacji na szkołę. Obecnie składa się on z dłuższego korpusu z lekko podwyższoną, poprzeczną częścią wschodnią oraz dostawionej od zachodu, trójkondygnacyjnej części poprzecznej, lekko zryzalitowanej w elewacji płd. Do tej części dobudowany jest ganek z wejściem głównym do budynku.

Park

Pozostałości parku z 2. poł. XIX w. mają obecnie nie więcej niż 0,55 ha i jest to wschodnia połowa dz. ewid. nr ...68/21, leżąca na płd. od szkoły, przy drodze dzielącej wieś w osi N-S (łączącej wsi Główna i Latalice). Pozostałe drzewa (ew. większe skupienia drzew) mogące zostać błędnie uznane za relikty parku, to głownie powojenne nasadzenia lub samosiewy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011