Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Szurkowo

Schurren (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gostyński
Gmina:Poniec
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Teren J.S.T, ANR lub prywatny.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi „Surcow” pochodzi z 1310 r., kiedy to znalazła się ona w utworzonym przez księcia Henryka II powiecie ponieckim. Pierwszym znanym nam właścicielem tej wsi był Stanisław z Szurkowa, podsędek poznański, opiekun klasztoru lubińskiego wymieniony później w „księdze zmarłych” tego klasztoru, wymieniony też w akcie rozgraniczenia Nowej Marchii od dzierżaw polskich. W 1425 r. zacny podsędek został także wymieniony w zapisce wraz z Januszem - kasztelanem z Lądu, Sędziwojem z Ostroroga, Wincentym z Szamotuł – kasztelanem międzyrzeckim i kilkoma innymi możnymi z tego okresu. Dość wcześnie dziedzice Sz. zaczęli nazywać się Szurkowskimi; w 1449 r. Klemens Szurkowski zapisywał żonie Małgorzacie 70 grzywien posagu i tyleż wiana. Ich synami byli: Jan, Wojciech oraz Wawrzyniec, który z kolei w 1463 r. zapisywał na Sz. 50 grzywien p. i t. wiana żonie Barbarze. Zaledwie kilka lat później wśród współwłaścicieli wsi pojawił się Jan Żytowiecki. Wojciech Sz. w międzyczasie został księdzem, a także „magistrem”. Po jego śmierci w 1480 r. brat Jan sprzedał 1 łan osiadły Żytowieckiemu. Pod koniec XV w. w zapiskach pojawia się jeszcze Maciej Pijanowski, czyli już wtedy wieś miała 3 albo 4 działy. Dalej w zapiskach Szurkowskich jest wielu, a dochodzenie ich genealogii wymagałoby odrębnego opracowania. W niniejszym opisie poprzestaniemy na stwierdzeniu, że dziedzicami Sz. byli oni do 1. ćw. XVII w. a ostatnim w linii męskiej był Maciej ożeniony z Katarzyną Bartuchowską. Od ok. 1526 r. w zapiskach pojawili się Kawieccy, którzy siedzieli tu co najmniej do połowy XVII w., czyli nieznacznie dłużej niż Szurkowscy. W 1564 r. wieś miała 5 i pół łanu, z których płacono po 12 gr. fertonów biskupowi poznańskiemu. Niedługo później grunta te znacznie się powiększyły. Oprócz co najmniej 2 działów Kawieckich zajmujących ogółem 7 łanów, część wsi (4 łany) była w rękach Macieja Szurkowskiego. W 1580 r. miał on także 3 zagrodników, 5 komorników, rzemieślnika, krawca i 26 owiec. W 1645 r. synowie Piotra Kawieckiego: Tomasz, Jan, Mikołaj, Stanisław, Adam i Maciej sprzedali swe części dziedziczne Szurkowa Mikołajowi Zakrzewskiemu. Inny dział tej wsi był już wtedy własnością Stanisława Gostkowskiego. W latach 60. XVII w. dziedzicami byli ex equo Władysław i Olbracht Zakrzewscy – synowie Mikołaja oraz Władysław Gostkowski – syn Stanisława. Ten ożenił się z Ewą Lipską, której w 1668 r. dał 8 tys, florenów posagu i t. wiana. Mieli oni córkę Annę Mariannę i synów: Stanisława i Jana. Tak więc na pocz. XVIII w. dziedzicami Sz. byli: Jan Zakrzewski wnuk Mikołaja oraz Jan Gostkowski ożeniony z Julianną Kierską h. Jastrzębiec. Tym ostatnim w 1705 r. urodziła się córka Wiktoria Antonina. Od pocz. XVIII w. w zapiskach pojawia się cała rzesza dzierżawców, poddzierżawców i posesorów, których pomimo najszczerszych chęci nie potrafimy przypisać do konkretnego majątku. Są to: Peszyńscy, Leszczyńscy, Strachowscy, Szołdrscy (dziedzice Małachowa), Kołomyjscy, Kaszyńscy i Kurowscy. Do 2. poł. stulecia stan własności dóbr nie uległ większym zmianom i dziedzicami odpowiednio byli: Cyrjak Glaubicz Gostkowski (zm. w 1772 r.) oraz Piotr Zakrzewski. Na skutek małżeństwa Piotra z Ludwiką Gostkowską (lata 80.) dobra zostały połączone. Połowę dóbr Zakrzewscy puścili na wyderkaf i tym sposobem w ich posiadanie wszedł Tomasz Kobyliński, ożeniony z Justyną Skórzewską. Mieli oni synów: Józefa Anzelma i Kajetana. W latach 90. toczyły się liczne sprawy sądowe o spadek i podział dóbr. Nie znamy dokładnie ich przebiegu; wieś zapewne została ostatecznie sprzedana, gdyż jako kolejnego właściciela znajdujemy Michała Krzyżanowskiego, kasztelana międzyrzeckiego, kawalera orderów Orła Białego i Świetego Stanisława (zm. w 1810 r.). Kolejnym właścicielem Sz. został Napomucen Wilczyński h. Poraj, ożeniony z Karoliną Raczyńską. Następnie dobra odziedziczył Palemon Wilczyński ożeniony z Anną Cielecką, córką Michała, dla których w latach 70. XIX w. wybudowany został nowy dwór w otoczeniu parku. Po nich dobra odziedziczył syn Władysław, ożeniony z Jadwigą Zakrzewską. W dniu 16 lipca 1878 r. w Osieku urodził im się syn Mieczysław Marian Wilczyński. Zmarł on mając zaledwie 9 lat, 6 marca 1887 r. Dziedzice mieli oprócz niego jeszcze pięcioro dzieci: Zofię (1879-1939), Czesławę, Józefę, Annę (1880-1965) i Stanisława Bolesława (1885-1959). Władysław Wilczyński w 1887 r. sprzedał majątek Szurkowo księżnej Elżbiecie Czartoryskiej z Sarbinowa za 400 tys. marek.
W tamtym czasie na Szurkowo składała się wieś oraz dobra. Wieś miała 29 domów i 207 m-ców, w tym 2 ewangelików, reszta katolicy. Majątek oprócz dworu z folwarkiem, posiadał 8 dymów ze 133 m-cami (wszyscy katolicy). Posiadłość liczyła 496,86 ha, w tym 348,51 ha ziemi uprawnej, 64,85 ha łąk, 39,29 ha pastwisk, 21,31 ha lasu, 11,36 ha nieużytków i 1,54 ha wody. Poza tym część wiejska miała swoje 282 ha, w tym 218 ha pól uprawnych, 35 ha łąk i 1 ha lasu. Mężem księżnej Elżbiety z d. Działyńskiej h. Ogończyk był Adam Konstanty ks. Czartoryski na Klewaniu i Żukowie h. Pogoń Ruska (1804-1880). Mieli oni pięcioro dzieci, spośród których majątek, w tym Szurkowo odziedziczył Zygmunt Konstanty Ksawery (1853-1920), ożeniony z Zofią Lubomirską h. Drużyna. Ci z kolei mieli siedmioro potomstwa, z których Szurkowo dostał Adam Tadeusz Zdzisław (1906-2006). W okresie międzywojennym na Szurkowo leżące w pow. gostyńskim składała się wieś oraz 496-hektarowy majątek należący do Adama ks. Czartoryskiego. W 1926 r. wieś liczyła 397 m-ców. Na ogólny areał składało się 496,8 ha, w tym 348,5 ha ziem uprawnych, 114,1 ha łąk i pastwisk, 21,3 ha lasu, 11,4 ha nieużytków i 1,5 ha wody. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 2354 talary. W 1933 r. w Bychawie młody hrabia zaślubił Zofię Eleonorę Wysocką-Wyszkiewicz h. Godziemba (1912-2014), z którą miał pięciu synów: Zygmunta (ur. 1934), Adama Krzysztofa (1935-2017), Juliusza Klemensa (ur. 1941), Tytusa (ur. 1945) oraz Gustawa Marię Piusa (ur. 1954). Po 2. wojnie światowej dobra Czartoryskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Ziemie rozdzielono pomiędzy rolników, zaś na części dawnego folwarku istniała baza OMT (Ośrodek Maszynowo Transportowy).
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
11798657 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P42-S24-A_NIEPART_1933_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony w płn. części parku, na rzucie prostokąta, w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na zachód. Od strony wschodniej znajduje się jeden z pięciu parkowych stawów. Budynek piętrowy, nakryty wielospadowymi dachami krytymi gontem.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 2,9 ha. Trudno zdefiniować w tym przypadku, jakie obszary stanowią „park”, np czy jest nim pole na dz. nr ...210/7, stanowiące niegdyś sad owocowy. Parkowy drzewostan zajmuje głównie dz ewid. nr ...210/6 o pow. 3,0958 ha plus kilka działek przyległych, które wyodrębniono z jego obszaru w celu sprzedaży na dz. mieszkalne lub rekreacyjne. (Geoportal, 30.01.2018 r.) Uwzględniając połacie wykarczowanego drzewostanu, łąki i stawy park mógł mieć nawet 6 ha. powierzchni.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.