Starężyn

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w., pocz. XX w.
Starężyn to stara wieś; być może to "Oserene" wzmiankowane w 1259 r., kiedy to klasztor łekneński odstapił je synom Sławnika. Kolejna wzmianka o wsi Starazyno pochodzi dopiero z 1397 r., gdy pisał się stąd Zbilut, a rok później Trojan. Inne nazwy wsi jakie znajdujemy w zapiskach to Starosino (1398), Sztharazyno (1521) i Starezino (1577). W 1391 r. wzmiankowany jest Świetosław Starski, który mógł pochodzić ze Starężyna. W kolejnych latach właściciele wsi nazwali się Staręskimi. W XV w. wieś była podzielona na S. Wielki i Mały, w późniejszym okresie (do końca XVIII w.) ten podział zanikł. Ok. 1446 r. ze S. pisał się niejaki Mikołaj. W XVI w. wieś płaciła daniny na przemian, kościołowi w Juncewie albo w Kozielsku. W 2. poł. tego stulecia wieś dzieliła się na dwie części: Wyszkowy i Wdowiny. Obie części miały prawie 5 śladów osiadłych i stan ten utrzymywał się co najmniej przez kolejne 50 lat. W 1618 r. było tu 4 zagrodników, 2 komorników i wiatrak. Staręscy byli także właścicielami pobliskiego Damasławka. Ostatnim dziedzicem z tego rodu w S. był Andrzej Staręski, syn Jana, nabywca praw od Bartłomieja S., który w 1616 r. sprzedał wieś Andrzejowi Morawskiemu. Po nim odziedziczył syn Mikołaj, ożeniony z Elżbietą Wierzbińską. Przypomnijmy, że trzymali oni jedną część wsi. Druga w tym czasie należała do Aleksandra Białośliwskiego, ożenionego z Dorotą Rozdrażewską. W poł. XVII w. dobra odziedziczyli po nich synowie Władysław i Andrzej. Po śmierci Aleksandra wdowa wyszła ponownie za mąż, za Jana Cucharskiego. Mieli oni syna Franciszka i tym sposobem w Starężynie rozpoczął się okres panowania Cucharskich. W 1681 r. dziedzicem był ksiądz Wojciech Cucharski, następnie pojawili się tu Wyganowscy i Baranowscy, którzy poprzez koligacje rodzinne z Cucharskimi dziedziczyli części wsi do 1. poł. XVIII w. W 1727 r. dziedziczką była już Anna Zdziechowska, z która procesowała się Dorota Baranowska, córka Łukasza i Katarzyny Cucharskiej. W 1742 r. dziedzicem był już syn biskupa Macieja Swiniarskiego i Teresy Ostowskiej - Stefan, ożeniony z Marianną Rutkowską. Ta w 1763 r. była już wdową; w tymże roku dokupiła za 80 tys. złp. Międzylesie od Anny Zdziechowskiej (Zdzychowskiej?). Miała ze Stefanem syna Ludwika, który w 1771 r. był dziedzicem Międzylesia oraz posesorem Starężyna. W 1777 r. sprzedał oba te majątki Antoniemu Dorpowskiemu, chorążemu gnieźnieńskiemu. Zmarł przed 1790 r., kiedy to przeprowadzono działy po nim oraz po zmarłym księdzu Józefie Dorpowskim, stryju. Sąd polubowny na dworze w Popowie, w dn. 27 kwietnia 1790 r. ustalił dwie schedy, pierwsza to Popowo z przyległościami, zaś druga: Jabłkówek, Kiszewo, Pomarzanki, Dziadkowo, Międzylesie, Starężyn, Czerlin i Lęgniszewo. Po rozliczeniu długów, schedę pierwszą otrzymał Antoni Grudziński z żoną Marianną Dorpowską, a drugą Małgorzata z Dorpowskich Brzeska, wdowa po Piotrze Brzeskim. Później dobra przejął syn Brzeskich Józef, który mieszkał w Międzylesiu, zaś do zarządzaniem Starężynem wyznaczono posesora - Jana Markiewicza. W 1808 r. w S., 30-letni Markiewicz zaślubił 26-letnią Mariannę Raciąską. Dwa lata później urodził im się syn Wojciech, następnie syn Ignacy (w 1813 r.), Józef Wincenty (w 1818 r.), Wojciech (w 1820 r.) i Franciszek Jan Ewangelista (w 1823 r.). Z całej piątki co najmniej dwoje dzieci zmarło, nie osiągnąwszy wieku dorosłego. W 1842 r. młody dziedzic, Józef Wincenty Markiewicz ożenił się z Konstancją Gozimirską z Popowa Podleśnego z parafii Kołdrąb. Prawdopodobnie przeprowadził się do majątku żony, zaś dziedzicem Starężyna został Aleksander Markiewicz z żoną Marianną. Potomkowie Markiewiczów siedzieli tu do lat 60. XIX w., następnie wieś nabył Bolesław Moszczeński h. Nałęcz. Był on właścicielem Wapna, gdzie uruchomił kopalnię gipsu, a później soli kamiennej. W 1881 r. sprzedał dobra rycerskie Starężyn (przeszło 1600 mórg magdeburskich) Wiktorowi Radońskiemu, synowi Anastazego z Krześlic. W 1885 r. Starężyn dzielił się na wieś i majątek, leżące przy trakcie z Łekna do Żnina. Oficjalną nazwą w tym okresie był Starenzyn. Wieś miała 4 domy z 36 m-cami i 38 ha gruntów, natomiast dobra posiadały 5 domów i 112 m-ców oraz 413 ha obszaru, w tym 364 ha ziemi uprawnej i 14 ha łąk. W 1888 r. na skutek podziału majątku Moszczeńskich wieś przeszła wraz z budynkami i inwentarzem na Teodorę Moszczeńską (1866-1922) córkę Bolesława. Ta wyszła za Gustawa Raszewskiego h. Grzymała, z którym miała ośmioro dzieci. Żadne z nich jednak nie pozostało w Starężynie, a kolejnym właścicielem dóbr został na pocz. XX w. Tomasz Bułakowski (zm. w 1910 r.). Prawdopodobnie za rządów Bułakowskich dwór został przebudowany i powiększony o skrzydło. Po Tomaszu dobra odziedziczył Zbigniew Bułakowski, który gospodarzył tu do wybuchu 2. wojny światowej. W 1926 r. pod jego zarządem dobra liczyły 373,3 ha, na co składało się 338,2 ha ziem uprawnych, 25,9 ha łąk i pastwisk i 9,2 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1788 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 191 m-ców. Po wojnie dawny majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal, Mapster.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór bezstylowy, wzniesiony na nierównomiernym planie zbliżonym do prostokąta w dłuższej osi N-S, podpiwniczony, nakryty dwuspadowym dachem naczółkowym. Fasadą zwrócony w kierunku wschodnim. Nowsza część dwukondygnacyjna, z poddaszem, usytuowana prostopadle do starszej, w osi wschód-zachód. W części parterowej wystawki w obu elewacjach, zwieńczone trójkątnie, z naczółkami. Na tynkach skromne pozostałości detalu architektonicznego.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. 1,36 ha. Park zajmuje częściowo 3 różne działki ew., z których największa o nr. ...590/2 ma pow. 1,0769 ha (Geoportal, 28.02.2017 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011