Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Gołanice
2013, zdjęcie Zdzisław Wasiołka
Miniatura GołaniceMiniatura GołaniceMiniatura Gołanice

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Zdzisław WasiołkaMarek Kujawa

Gołanice

Gollmitz

Województwo:wielkopolskie
Powiat:leszczyński
Gmina:Święciechowa
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski z 1 poł. XIX w.
Obiekt:dwór, nr rej.: 323 z 21.10.1968
Park:nr rej.: 1012/A z 22.04.1987

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Gołanycze, Golnicz, Golynycze, Golanycze i Golinicze to odmiany nazwy tej wsi, jakie znajdujemy w zapiskach z okresu XV-XVI wieku. W XV w. była to wieś szlachecka i leżała w pow. wschowskim. Już na pocz. stulecia Kotwicze wybudowali we wsi pierwszy drewniany kościół, który od 1419 r. był parafialnym. Pierwszym plebanem był Piotr, następnie Jan (1421), Jędrzych (1423) i kolejny Jan (1427). Pierwszym znanym dziedzicem wsi był Jędrzych (Henryk) Kotwicz, który w 1421 r. nakazywał plebanowi, by ten raz w tygodniu odprawiał nabożeństwa w Piotrowicach, a ludzie z P. płacili temuż plebanowi meszne. W 1444 r. Jan Kotwicz sprzedawał „Machczino” za 600 grzywien Rafałowi z Leszna, kasztelanowi przemęckiemu. Po Henryku dziedzicem był syn jego Jan, piszący się również z Machcina i Olbrachcic, starosta wschowski, ożeniony z Małgorzatą Bnińską. Taż po śmierci Jana wyszła za Piotra Pasikonia. Synem Jana był kolejny Jan, zwący się już Gołanickim (Gołanieckim); sędzia wschowski. Dziedzic był zarazem wójtem folwarku soleckiego (kościelnego). W 1469 r. pozywał o 75 grzywien Filipa Chobienickiego z Chobienic. Równolegle we wsi mieszkał Baltazar (Balcer) Gołaniecki. Przed 1470 r. jego żona Katarzyna sprzedała sposobem wyderkafu Grobię, Bodzecz (?) i Stare Boszkowo w pow. kościańskim, Janowi – wójtowi kość., tenutariuszowi w Malechowie, za 300 grzywien.
Jan Gołanicki w 1492 r. kupił wyderkafem oprawę Doroty Grobskiej na wsiach Grobia, Bucz i Boszkowo Stare, a rok później sprzedał (również na wyderk.) swoje prawa do części Malechowa Tomaszowi Jezierskiemu. W 1493 r. Jan pozywał plebana z Ziemina, Mikołaja o to, że „zagubił krzyż srebrny pozłacany wartości 17 zł węgierskich”. Pod koniec XV w. Jan G. posiadał także wieś Niechłód. Ożenił się on z Dorotą, z którą mieli synów: Mikołaja i Wawrzyńca. Zmarł przed 1510 r., zaś w 1511 r. Dorota była już zamężna za Marcina Koźmińskiego i kwitowała swoich synów z posagu oprawionego przez Jana na Gołanicach i Jezierzycach.
W 1510 r. folwark we wsi posiadał 6 łanów i 3 pręty osiadłe. Sołtys miał 2 łany oraz pół łanu pustego, który uprawiał. Ponadto we wsi było 5 zagrodników, łan ziemi należący do plebana, karczma oraz młyn. Do parafii p.w. świętego Andrzeja w Gołanicach należały Jezierzyce i Piotrowice, zaś w obu tych wsiach znajdowały się kościoły filialne. Pomimo że pleban miał własną ziemię, otrzymywał od sołtysa 3 grzywny czynszu i 1 wiardunek (1/4 dochodu) z jego ogrodu. W 1513 r. bracia Gołanieccy zawierali ugodę z braćmi Griessel z Piotrowic, o dzierżawę folwarku w Piotrowicach. W kolejnych latach zawierali też sporo transakcji z Dłuskimi, m.in. w 1515 r. sprzedali część G. Kasprowi Dłuskiemu (podkomorzemu wschowskiemu) na wyderkaf. Wg umowy z 1517 r. Dłuski miał prawo zajmować „fortalicjum” oraz dwór i inne budynki, do dnia Świętego Michała tegoż roku. Pozwolono mu także nadal łowić małą siecią na jeziorze w G., zaś Gołanieccy od swoich połowów mieli mu oddawać część swoich ryb; dadzą mu także 34 grzywny odszkodowania. O życiu wsi wiele dowiadujemy się z informacji o podziale majątku między braćmi w 1517 r. Mikołaj miał otrzymać dwór z folwarkiem i fortalicjum w G., folwark Piotrowice, połowę Niechłodu, wszystkie klacze i konie w N., połowę owiec i wełny strzyżonej w N. i w Buczu, połowę krów, macior i sprzętów w Buczu, a także prawo do korzystania z drewna, lecz bez prawa do jego sprzedaży (bez zgody brata). Miał on także przez 3 lata płacić czynsz 4 grzywien dla altarii w Wilkowie Niemieckim oraz połowę ewentualnych długów i czynszów z Niechłodu. Wawrzyniec otrzymał Bucz i połowę Niechłodu, z połową owiec i strzyżonej wełny; 8 wołów roboczych, drugą połowę krów i macior oraz sprzętu domowego w Buczu. Na arbitra który godził obu braci powołano Andrzeja Grodzieńskiego. Siedem lat później przeprowadzono działy ponownie, lecz wiele się nie zmieniło: Gołanice z dworem pozostały przy Mikołaju, zaś Wawrzyniec dostał Bucz i Grobię.
W 1531 r. wieś płaciła daniny biskupom poznańskim, od 3 i pół łanu, 1 łanu sołtysa i karczmy. W 1533 r. Wawrzyniec G. zapisał na swoich dobrach 1100 złp posagu i t. wiana żonie Helenie Konarskiej. Ze związku tego pochodziło dwoje dzieci: Samuel i Anna. Samuel w 1544 r. ożenił się z Magdaleną Czarnkowską, której zapisywał 1200 złp posagu i t. wiana. W 1564 r. miał on we wsi 3 i pół łanu. W 1566 r. płacił pobór od 4 i pół łanu, dwóch wiatraków, 2 komorników i karczmy. Zmarł przed 1570 r. a całe części jego dóbr spadły na Małgorzatę Rydzyńską, wdowę po Tomaszu Marszewskim, pisarzu ziemskim woj. kaliskiego. W 1570 r. Małgorzata cały majątek dała swoim dzieciom: Krzysztofowi, Jadwidze zamężnej za Piotra Mycielskiego, Urszuli zam. za Krzysztofa Kokorzyńskiego i Katarzynie. Urszula w 1576 r. dała z kolei swoje części córce Urszuli zamężnej za Jana Cerekwickiego oraz Krzysztofowi, Melchiorowi i Katarzynie Radzewskim. W 1579 r. wieś miała 6 łanów plus dwa łany sołtysa, 6 zagrodników bez roli, 9 komorników, owczarza z 20 owcami oraz dwa wiatraki. W 1579 r. dobra podzielono pomiędzy potomków Anny z Gołanieckich Rydzyńskiej i Łukowskiej. Część dóbr po Samuelu spadła także na Dorotę Krajewską zamężną za Andrzeja Pogorzelskiego (albo Bułakowskiego) i ich synów. W latach 80. / 90. XVI w. całe to towarzystwo wraz z Radzewskimi posprzedawało swoje części Rafałowi, a następnie Andrzejowi Leszczyńskim h. Wieniawa. Andrzej L., wojewoda brzesko-kujawski, od samego początku próbował sprzedać te dobra, a w 1605 r. puścił je w dzierżawę Zygmuntowi z Konotopu Kotwiczowi. Po śmierci Zygmunta dzierżawione dobra przejął jego brat Henryk, który w 1618 r. scedował wszystkie długi i zapisy od Leszczyńskiego na Ernesta a Sehrn Thoss. Po Andrzeju Leszczyńskim dobra odziedziczyli jego synowie: Jan, Rafał i Przecław. W latach 30. XVII w. od Gołanic odłączono Jezierzyce, Niechłód i Piotrowice, które to wsie należały do Cecylii z Kołaczkowic Kołaczkowskiej. W okresie 2. wojny szwedzkiej wsie te wróciły w skład dóbr gołanickich. Rafał L. (1579-1636) ożeniony był z Anną Radzymińską, z którą mieli syna Bogusława (1612-1659), ożenionego z Anną ks. Donhoff. Synem tychże był Rafał Andrzej (1650-1703), ożeniony z Anną Jabłonowską. Z tego związku pochodził Stanisław (1677-1766) – przyszły król Polski, ożeniony z Katarzyną Opalińską z Bnina h. Łodzia.
W 1689 r. Rafał Leszczyński w imieniu swoim oraz brata Bogusława, biskupa łuckiego, sprzedał Gołanice z przyległościami Piotrowi Żychlińskiemu, podkomorzemu kaliskiemu, za kwotę 223 tys. złp. Tym sposobem Żychliński stał się właścicielem czterech ogromnych kluczy dóbr, które po jego śmierci, w 1697 r. podzielili pomiędzy siebie jego trzej synowie: Władysław, Aleksander i Andrzej. Gołanice w przyległościami o wartości 250 tys. złp. otrzymał Władysław Żychliński, ożeniony z Anną Heleną Bojanowską h. Junosza. W kontrakcie nie wymieniono czwartego brata – Stanisława oraz ich siostry Zofii, zamężnej za Jerzego Watta-Kosickiego. Władysław i Anna mieli dwóch synów: Zygmunta i Bogusława, z których Gołanice i Jezierzyce dostał w 1740 r. starszy Bogusław, ożeniony z Petronellą z Kąsinowskich. Miał z nią syna Adama; zmarł zapewne przed 1746 r., bo w 1747 r. Petronella wychodziła już za Andrzeja ze Skrzypny Twardowskiego (kalwina), szambelana króla Prus, syna Jana i Ludwiki Radlic-Hazy. Ich jedynym dzieckiem była zmarła w 1757 r. córeczka Karolina Wiktoria. Wujem dziedzica był wódz naczelny wojsk duńskich - Joachim-Ridiger Gulcz. W 1760 r. Andrzej T. został mianowany pułkownikiem wojsk koronnych i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Cztery lata później zawarł kompromis dot. dóbr z Adamem Żychlińskim. Oprócz Gołanic posiadał on także Nowąwieś, Owieczki oraz Myślęcin. W latach 80. raczej na pewno nie był już właścicielem Gołanic. Z zapiski z 1781 r. wynika, że na starość Andrzej ożenił się drugi raz, z Marcjanną Ostrowską, której zapisywał dożywocie na Owieczkach. Jego brat Jerzy ożeniony był z Opel-Bronikowską, którzy to Bronikowscy siedzieli w Gołanicach już w latach 70. XVIII w. Dziedzicem był wówczas Bogusław Bronikowski, pułkownik wojsk saskich. W 1776 r. w Gołanicach urodził się Stanisław Kostka... etc. Krzycki, syn kolejnego dziedzica - Stanisława Krzyckiego h. Kotwicz. Pierwszą żoną dziedzica była Anna Nieżychowska h. Pomian, z którą miał on sześcioro dzieci. Drugą żoną Stanisława była Weronika Nieżychowska. Oprócz Syna Stanisława miał z nią jeszcze troje dzieci: Władysława, Teklę i Petrę Alekantę Urszulę etc. (sześciorga imion).
W 1779 r. w Gołanicach zmarł fundator miejscowego kościoła, Kajetan Kowalewski h. Szeliga. Przez wiele lat był przyjacielem, a także sługą Władysława Krzyckiego, a po jego śmierci średniego syna – Stanisława. Był on także posesorem tzw. „folwarku mniejszego” w Gołanicach, zwanego też sołectwem. Zebrał spory majątek, a że nie miał potomków, postanowił za te pieniądze wybudować kościół. Przed śmiercią Kowalewski osobiście wymurował ściany „na dwa łokcie nad fundamenta”, zaś na spadkobiercę wyznaczył (14 kwietnia 1779 r.) St. Krzyckiego którego zaklinał, by ten dokończył budowę. Zmarł we wrześniu 1779 r.
W 1782 r. posesorem w dobrach Krzyckiego był Jan Aleksander Oppel-Bronikowski. W tymże roku dziedzic dokończył budowę nowego kościoła. Erygowano tu parafię, w skład której weszły kościoły filialne w Jezierzycach i Niechłodzie. W XIX w. Niechłód przeszedł do parafii w Zbarzewie. W międzyczasie dziedzic został chorążym wschowskim, a za zasługi otrzymał order świętego Stanisława. W 1789 r. przysięgał na rzetelne podanie intrat (zysków) z Gołanic, Krzycka Wielkiego i Nowejwsi. W 1794 r., w wieku 69 lat, zmarł nagle na apopleksję i 16 maja tegoż roku został pochowany w Gołańczy. W 1799 r. w Gołanicach zmarła 20-letnia Tekla von Krzycka, która pochowano w G. dnia 8 stycznia.
Teresa Krzycka, córka Stanisława z Anny N., wyszła za Józefa von Jarzębowskiego h. Cholewa, kapitana królewskiego. Po śmierci ojca w 1794 r. prawdopodobnie to oni zostali dziedzicami Krzycka W. oraz Gołanic. W 1805 r. w G. urodził się ich syn Erazm Michał Ludolf. W międzyczasie siostra Teresy – Ludwika Maria Genowefa, wyszła za Andrzeja Marka Franciszka Skórzewskiego h. Drogosław (1776-1842). Po 1805 r. to oni zostali dziedzicami K.W. i Gołanic, w których wybudowali nowy dwór. W 1807 r. w G. urodził się syn Ludwiki i Skórzewskiego - Piotr z Alcantary Łukasz Apostoł. W marcu 1815 r. zmarła na paraliż siostra Ludwiki – Teresa i pochowana została w G. Skórzewscy oprócz Piotra mieli jeszcze dziesięcioro dzieci, z których Stanisława wyszła w 1832 r. za Stanisława von Jarzębowskiego (Jarzembowskiego) – kolejnego dziedzica G. i Wielkiego Krzycka. Jak podaje zapiska, byli to krewni w 2 stopniu. S. i S. Jarzembowscy mieli pięcioro dzieci: Celestynę Marię, Ludwikę, Kazimierę (1835-1913), Józefa Stanisława oraz Zygmunta Nepomucena. Już w 1846 r. oficjalnym dziedzicem G. został Seweryn Skórzewski (1806-1873), syn Ludwiki i Andrzeja, z okazji ożenku z Celestyną Sokolnicką z Jarogniewic h. Nowina. Nie pierwszej młodości już panna (35) pochodziła z Więckowic i była córką Józefa i Seweryny Mycielskiej h. Dołęga. Wśród sześciorga dzieci Skórzewskich oprócz 5 córek był jedyny syn Ludwik Antoni etc. (ur, w 1847 r.), który w 1897 r. ożenił się z Eleonorą Bojanowską h. Junosza. W nowym dworze toczyło się ożywione życie towarzyskie, a były to głównie śluby licznego potomstwa Jarzembowskich, Skórzewskich i Sokolnickich. Dziedzic Seweryn Skórzewski zmarł w Kamieńcu, w dniu 11 września 1873 r. i pochowany został w Gołanicach.
W 1885 r. Gołanice leżały w pow. wschowskim i dzieliły się na wieś oraz domenę. Na terenie wiejskim znajdowało się 41 domów z 250 m-cami, w tym 236 katolików i 14 ewangelików, a na terenie dominalnym 4 domy i 71 m-ców katolików. Dobra miały 1590 mórg obszaru. Stara dziedziczka, Celestyna z Sokolnickich przeżyła męża o 22 lata. Zmarła w 1895 r. i 1 marca tegoż roku pochowana została w grobowcu rodzinnym w Gołanicach. Jak widzimy wyżej, dopiero dwa lata później jej syn Ludwik ożenił się z Bojanowską. Wraz z Eleonorą w Gołanicach pojawiła się jej siostra – Maria (1858-1831). Siostry miały ponadto braci: Stanisława, Macieja i Władysława, z których dobra przekazano Maciejowi Bojanowskiemu (1860-1921), ożenionemu z Zofią Kamocką h. Jelita. Ciż mieli dwie córki: Celinę zam. za Jana Tymowskiego oraz Helenę zam. za Jerzego Donimirskiego z Buchwałdu h. Brochwicz. Helena i Jerzy mieli synów: Edwarda (1925-1981) i Witolda (1928-2012). W 1926 r. majątek Heleny Bojanowskiej miał 416 ha, w tym 250 ha ziem uprawnych, 18 ha łąk i pastwisk, 100 ha lasów, 8 ha nieużytków i 40 ha wody. W celu oszacowania podatku, do urzędu skarbowego wykazywano 950 talarów czystego dochodu gruntowego. Po 2. wojnie światowej dawne dobra Bojanowskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W dworze znajdował się m.in. ośrodek kolonijny, następnie został on przejęty przez J.S.T. Później gmina sprzedała dwór wraz z parkiem prywatnemu właścicielowi, który odrestaurował dwór.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Geoportal;
Mapster:
6741 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4164_Schwetzkau_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w stylu polskim. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi W/NW-E/SE, fasadą skierowany na N/NE, parterowy, nakryty dwuspadowym, łamanym dachem. W 11-osiowej fasadzie centralnie umieszczony, piętrowy pseudoryzalit będący zarazem wystawką dachową, zwieńczony falistym frontonem. Analogiczna wystawka znajduje się w elewacji ogrodowej. Dolna kondygnacja poddasza jest użytkowa, z lukarnami typu „bawole oko”, po dwie z każdej strony wystawki.

Park

Park krajobrazowy z pocz. XIX w.,o pow. 3,517 ha. Niegdyś nieco większy, gdyż część ozdobna parku rozciągała się dalej na zachód. Ponadto po płd. stronie drogi dzielącej założenie (pomiędzy drogą a folwarkiem) znajdowały się sady owocowe. Od wschodu park przylega do jeziora, dawnego Gollmitzer See.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Karol Barsolis Turysta Kulturowy 3 lata i miesiąc temu
Widzę ze nic nie zmieniło sie od 2013 r- wokół dworu biegają olbrzymie psy , i wyją (na całą wieś ) jak wściekłe .. ten właściciel nie jest lubiany we wsi -no właśnie . Gdyby tak np. dziecko przez przypadek włożyło rączke przez ogrodzenie ( strach pomyśleć ) .płot graniczy z chodnikiem i ścieżką wokól jeziora .