Smogorzewo

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T. albo ANR.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1305 r., kiedy to ze Smogorzewa pisał się niejaki Jaśko. W 1310 r. wieś weszła w skład nowo utworzonego powiatu ponieckiego. W XIV w. wieś wchodziła już w skład dóbr gostyńskich i należała do Mikołaja z Gostynia. Ten w 1337 r. oddał S. (i inne wsie) mieszczanom gostyńskim, aby dokonali tu lokacji na prawie niemieckim. W aktach grodzkich dopiero w 1463 r. znajdujemy pierwszego dziedzica S. – Andrzeja. Kolejnym był Stanisław, który w 1469 r. zapisywał 80 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie. Ich synem był Ambroży wzmiankowany w 1475 r. Być może to ten sam Ambroży, który został kasztelanem rozpirskiem a w późniejszych latach nazywał się Pampowskim? W 1491 r. zamieniał on z Benedyktem ze Smogorzewa część Krzekotowic za część S. Ów Benedykt również nazywał siebie Pampowskim, a przy wspomnianej zamianie wsi zażyczył sobie 200 grzywien dopłaty. W 1493 r. dziedzicami byli bracia Mikołaj i Stanisław, którzy już wtedy posługiwali się nazwiskiem Smogorzewskich. Niedługo później część wsi przeszła na Miaskowskich h. Leliwa (nie Bończa): Andrzeja, Ambrożego i Wojciecha, który w 1512 r. zapisywał 100 złp. wiana i 30 grzywien posagu żonie Annie Tworzyjańskiej. Niebawem pojawili się tu także bracia Piotr i Marcin Gorzeńscy h. Nałęcz z których ten drugi w 1522 r. zapisywał 90 grzywien posagu i t. wiana żonie Małgorzacie Chocieszewskiej. Bracia ci nazywali siebie, z racji zamieszkania - Smogorzewskimi. W 1523 r. sprzedali połowę wsi Dorocie Strzeleckiej, żonie Jana Dobczyńskiego. Zapewne bratem tejże Małgorzaty był Wawrzyniec, który w 1525 r. zapisywał 300 złp. posagu i t. wiana żonie Agnieszcze Siedleckiej. Pochodził on oczywiście z sąsiednich Strzelec Wielkich, a wśród swoich dóbr miał również S. Małe i Bodzewo. W 1528 r. sprzedał swoją część S. Bartłomiejowi Krzyżanowskiemu h. Świnka, dziedzicowi w Lipówce. W międzyczasie Ambroży Miaskowski ożenił się z Anną Kociuską, z która miał synów: Jana i Andrzeja oraz córkę Agnieszkę. Tenże Jan ożenił się z Zofią Kemblan-Chełkowską z Karmina h. Wczele, z którą miał sześcioro dzieci, w tym Kaspra (1549-1622), znanego w tamtych czasach poetę. Jan w 1551 r. zapisał Zofii na połowie dóbr 200 grzywien posagu i t. wiana. Spośród wymienionej szóstki dobra początkowo odziedziczyli Stanisław ożeniony z Drzewiecką i Maciej ożeniony z Anną Trzecką. W 1584 r. swoją część sprzedał im brat Baltazar. Ci pierwsi mieli córkę Annę, zaś drudzy synów Kaspra i Jana. Kasper jako właściciel swojej części został wymieniony w zapisce z 1589 r., gdy zapisywał na tej części 400 złp. swojej żonie Zofii Szczodrowskiej.
Bartłomiej Krzyżanowski z żony Heleny Bielejewskiej miał siedmiu synów: Hieronima, Macieja, Wojciecha, Stanisława, Marcina, Mikołaja i Bartłomieja. Po śmierci Heleny ożenił się z Elżbietą Przyborowską z którą miał jeszcze jednego syna – Jana. W 1551 r. synowie Heleny dali pewne części S. temuż Janowi, bratu „suo consanguineo”, dworzaninowi królewskiemu. Na przestrzeni kolejnych lat ulubionym zajęciem braci było wzajemne sprzedawanie, wyderkowanie i cedowanie sobie różnych części Smogorzewa, tudzież zapisywanie na tych częściach posagów swoim żonom. W 1568 r. wieś płaciła daniny z 2 i pół łanów osiadłych biskupom poznańskim. W 1580 r. Maciej Krzyżanowski posiadał 3 łany osiadłe, 3 zagrodników, 1 osadnika, 1 komornika i 1 rzemieślnika. Na pocz. XVII w. dziedzicami poszczególnych części S. byli Andrzej Krzyżanowski i Jan Miaskowski. Miaskowscy w tamtym czasie uznali Smogorzewo za swoją wieś rodową i od tego momentu pisali się „ze Smogorzewa”. W 1621 r. król Polski Zygmunt III Waza nadał niepełnoletniemu synowi Jana Miaskowskiego – Kasprowi – trzech opiekunów, zapewne z racji estymy jaką na dworze królewskim cieszył się jego ojciec. Byli to: Wojciech Rosnowski, Wojciech Chełkowski i Jakub Skoroszewski. W 1621 r. opiekunowie ci starali się uwolnić dobra odziedziczone przez ich pupila od „oprawy” wdowy – Zofii Pawłowskiej h. Wierzbna, która zdążyła już wyjść za Jana Robaczyńskiego. Później miała z tym R. córkę Dorotę zamężną za Piotra Skórę-Obornickiego h. Awdaniec. Zapewne bratem, ew. kuzynem Kaspra był Franciszek Miaskowski (1620-1704), ożeniony z Florentyną Wierusz-Kowalską. Ciż mieli syna Jana Kazimierza (1650-1729), ożenionego z Konstancją Koszutską z Koszut h. Leszczyc. Z tego związku pochodził Kasper Miaskowski, podstoli poznański, chorąży wschowski, który na pewno był dziedzicem S. w połowie XVIII w. Jego żoną była Jadwiga Bnińska h. Łodzia, z którą mieli dwóch synów: Ignacego i Jana. Jadwiga zmarła w 1735 r., zaś dziedzic ożenił się ponownie, z Joanną Malczewską h. Awdaniec, z którą miał jeszcze siedmioro dzieci: Franciszka, Jakuba, Augustyna, Jana, Józefa, Marię i Marcina Andrzeja. W 1759 r. Kasper Miaskowski przenosił sumę posagową Malczewskiej (50 tys. złp.) z Gościejewic na Smogorzewo. Dziedziczka zmarła 3 marca 1759 r. i pochowana została u reformatów w Goruszkach. W 1762 r. synowie: Ignacy, Franciszek, starosta gnieźnieński i Józef Miaskowski – magister, kwitowali się z podziału majątku spisanego w Smogorzewie.
Druga część wsi należała w międzyczasie do Macieja Godurowskiego, syna Jana i Katarzyny Kębłowskiej. Ten w 1667 r. sprzedawał części S. Janowi Małachowskiemu, synowi Stanisława. W 1670 r. Jan M. skupował jeszcze inne cząstki dóbr od Żegockiego i Bogumiły Wilkońskiej z d. Kębłowskiej. Przedmiotem transakcji były również inne dobra Kębłowskich: Kembłowo i Lipie. Ta część S. należała później do Rożnowskich i Koszutskich h. Leszczyc. W Smogorzewie rodzili się synowie Piotra Koszutskiego i Bogumiły: Tomasz Adam, Stefan Egidjusz Jan (1737), Wojciech Jan (1740) i córka Teresa Jadwiga (w 1741). W 2. poł. XVIII w. dziedzicem S. był Karol Antoni Koszutski, kasztelan śremski, właściciel również Strzelec, Bartoszewic i Słaborowic. W 1775 r. na zamku smogorzewskim tenże dziedzic dóbr strzeleckich nadał pobliskim Piaskom statut miasta. Ożeniony był on z Anną Mańkowską h. Zaremba, z którą miał troje dzieci: Konstantego, Katarzynę i Wiktorię. Koszutski prawdopodobnie zadłużył dobra i zmuszony był je sprzedać. Przez ostatnie kilka lat jego „panowania” w S. posesorem był Celestyn Sokolnicki, podczaszy poznański, kawaler orderu Świętego Stanisława, dziedzic Kuklinowa, etc... Jeszcze w latach 80. XVIII w. S. krótko należało do Józefa Bronisza h. Wieniawa, po którym w 1787 r. toczyła się sprawa spadkowa. Z zapiski na ten temat dowiadujemy się niewiele i nie wiadomo jakim sposobem S. przeszło na własność Fabiana Parczewskiego h. Nałęcz. Faktem jest, że był on mężem Krystyny Sczanieckiej (1755-1831), zaś ta siostrą Ludwiki S., która wyszła za Józefa Koszutskiego i w wieku 19 lat zmarła. Józef Koszutski (1720-1786) był kuzynem Karola Antoniego Sczanieckiego (synem Zygmunta). Tak więc wiemy, skąd w S. wziął się Parczewski, który wcześniej przez wiele lat był dziedzicem Kurowa i Gniazdowa. Krystyna i Fabian Parczewscy mieli aż siedemnaścioro dzieci (!), w tym córkę Jadwigę zamężną za Mateusza Błociszewskiego z Błociszewa h. Ostoja (1766-1849). Wieś przeszła tym sposobem na Mateusza, lecz dziedziczka zmarła zaraz po urodzeniu jedynego syna Łukasza Ewangelisty Piotra z Alkantary, w 1801 r. Pochowana została u filipinów w Gostyniu. Błociszewski dwa lata później w Żegocinie zaślubił Barbarę Pruską h. Leliwa (1784-1809) z którą miał pięcioro dzieci: Stanisława (1804-1888), Prowidencję, Napoleona, Antoniego Adama i Annę. Po raz trzeci ożenił się w 1813 r. w Mokronosie z Teklą Rudnicką (1779-1817), z którą miał córkę Joannę. Syn Mateusza – Stanisław, był później także właścicielem Ciołkowa. W 1834 r. w Zakrzewie k. Rawicza zaślubił Józefę Matyldę Wyganowską h. Łodzia (1817-1852). Mieli siedmiu synów: Pawła, Włodzimierza, Antoniego (zmarłego dzieckiem), Bronisława, Sylwestra, Antoniego i Stanisława Mariana. Dziedziczka zmarła 7 maja 1852 r. we Wrocławiu i pochowana została w Krobii. W 1854 r. w Koźminie Stanisław Błociszewski ożenił się z Marią Gostyńską, z którą miał jeszcze dwóch synów: Józefa i Mieczysława. W 1861 r. sprzedał on Smogorzewo Teodorowi hr. Mycielskiemu z Chociszewic.
Od pocz. XIX w. co najmniej do 1809 r. druga część S. znajdowała się w rękach Koszutskich, następnie Aleksego Lazarow ożenionego z Joanną Bieleńską. Byli oni także posiadaczami części Strzelec Wielkich. Koszutscy w tamtym czasie byli już posiadaczami Ostrowa, gdzie w 1817 r. urodziła się córka Macieja i Marianny z Duninów – Aniela Anna Kunegunda. Przy chrzcie uczestniczyła Joanna Lazarowa – dziedziczka Smogorzewa. W latach 30. XIX w. dziedzicem tej części S. został Tadeusz Teodor Paschalis Wyssogota-Zakrzewski h. Wyskota z Linowca, ożeniony z Florentyną Korwin-Kossakowską z Kossaków h. Ślepowron. Mieli oni córkę Bronisławę i syna Witolda. W latach 40. XIX w. Prusacy przeprowadzili uwłaszczenie chłopów, na skutek którego wschodnią część S. zamieniono na mniejsze działki i stała się ona typową wsią rolniczą.
Teodor Kazimierz Maciej hr. Mycielski h. Dołega (1804-1874) był panem na Chocieszewicach. W 1835 r. ożenił się z Anielą hr. Mielżyńską h. Nowina, z którą miał sześcioro dzieci, w tym synów: Ludwika (1837-1863) i Ignacego (1842-1884). Ludwik był p. por. wojska pruskiego, a po wojsku przejął po ojcu Smogorzewo. Po wybuchu powstania styczniowego uczestniczył w tworzeniu powstańczej kawalerii, wziął udział w bitwach pod Chrobrzem i Grochowiskami. Potem poniósł porażkę w bitwie z kozakami na terenie Królestwa Polskiego i wycofał się do Galicji. W październiku 1863 r. dowodził jazdą pod Wierzbickiem i poległ w starciu z rosyjskimi dragonami pod Mołoduszynem.
W 1865 r. w Żołędowie k. Bydgoszczy Ignacy Mycielski zaślubił Jadwigę Michalinę Moszczeńską h. Nałęcz, po czym razem objęli Smogorzewo. Mieli czworo dzieci: Marię Maksymiliana Ludwika Teodora (1867-1898), Ludwika Marię Macieja (1868-1902), Anielę Marię Michalinę Czesławę (1869-1902) i Elżbietę Marię Monikę Kazimierę (1872-1931). W 1890 r. dobra przekazano Maksowi, który w 1893 r. w Berlinie zaślubił Dorotę Ludwikę Stern (1875-1956). Ignacy Mycielski zmarł mając zaledwie 42 lata na paraliż, dnia 11 lutego 1884 r. Pochowany został w grobowcu familijnym w Gostyniu. W 1885 r. na Smogorzewo składała się wieś leżąca nad kanałem „Dąbrówka” płynącym do Obry oraz majątek ziemski (w części zachodniej). We wsi znajdowało się 41 domów z 287 m-cami, w tym 218 katolików i 29 ewangelików. Posiadała ona 202 ha gruntów. Na okręg dworski składała się także leśniczówka Hyacyntowo i folwark Talary. Dalej w kier. na Drzęczewo znajdowała się szkoła. Okręg posiadał 15 domów i 200 m-ców, w tym 195 katolików i 5 ewangelików. Majętność miała 823 ha gruntów, w tym 421 ha ziem uprawnych, 86 ha łąk i 251 ha lasów. Czysty dochód gruntowy z hektara wynosił: z roli 7,83 marki, z łąk 21,15 marek i z lasu 2,74 marki. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła i produkcji nabiału. W 1895 r. dobra zostały wystawione na licytację i jak donosił dziennik Pos Tagebl., „nad majątkiem rycerskim hr. Maksymiliana Mycielskiego ze Smogorzewa otwarto konkurs”. W okresie międzywojennym Smogorzewo stanowiło wieś oraz majątek będący w dzierżawie Czesława Suchowiaka. Właścicielem dóbr był skarb państwa. W 1926 r. wieś miała 599 m-ców, a majątek posiadał własną gorzelnię. Dobra liczyły 691 ha, w tym 304 ha ziem uprawnych, 85 ha łąk i pastwisk, 247 ha lasów, 50 ha nieużytków i 5 ha wód. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 1780 talarów. Po 2. wojnie światowej dawny dawny folwark zabrał Skarb Państwa Polskiego. Utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Na terenie gospodarstwa znajdowała się Stacja Hodowli Roślin.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, gmina Piaski, 2007
Mapster:
6711 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4068_Dolzig_1911.jpg
6712 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4068_Dolzig_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór wznosił się w centralnej części parku, zbudowany na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany był na zachód. Obecnie w miejscu gdzie stał znajdują się nieużytki. Na mapce obok zaznaczyliśmy dokładną lokalizację budynku.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. 3,76 ha. Park stanowi ok. 2/3 działki ewid. nr ...167 o pow. 5,8249 ha obejmującej również podwórze gospodarcze w płn. części zespołu dworskiego. Na mapie rastrowej Geoportalu zaznaczony jest jeszcze dwór, który musiał stać tu dość długo po 2. wojnie światowej. Park zachowany jest w dawnych granicach. (Geoportal, 9.02.2018 r.).

Inne

Budynek stajni z wozownią
Spichlerz

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011