Golina

Stan obecny

Przedszkole w Golinie „Baśniowy Dworek”, z oddziałami integracyjnymi.

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Golina jest starą wsią, której rodowód wywodzi się już z XII w., wzmiankowaną przez Galla Anonima w „Kronice Polskiej” jako Galli. Pierwsza wzmianka o „Golinie” pochodzi z 1280 r., z dokumentu króla Przemysława II (przez współczesnych historyków przezwanego „Przemysłem”). Autorzy Słownika Geograficznego... z k. XIX w. podają, że G. jest osadą leżącą „pół mili od rzeki Warty, a o 12 wiorst od Konina” (na zachód od K. – przyp.). Pierwszym znanym właścicielem był Jan, który już w 1330 r. otrzymał przywilej od króla Władysława Łokietka na założenie tu miasta. Przywilej ten w 1362 r. potwierdził król Kazimierz Wielki. Pomimo tego miasto nie było zbyt znane; nie znajdujemy też zbyt wielu zapisek o nim z okresu XIV i pierwszej poł. XV w. Dopiero w 1447 r. akta grodzkie konińskie wymieniają Annę, wdowę po Mikołaju z Goliny i niejakiego Pakosza piszącego się „z Golyny”. Dziedzicem w G. i pobliskim Spławiu, a zarazem mężem owej Anny, był niejaki Schagnei (Siągniew). Mieli oni 3 synów, w tym Mikołaja, który po dojściu do pełnoletniości obrał drogę duchowną i w 1466 r. był już plebanem w Piotrkowie. Kilka lat później Mikołaj wzmiankowany jest jako pleban w Brennie i dziedzic w Golinie i Spławiu, a także tenutariusz w Kolnie. Na pocz. lat 70. XV w. Mikołaj podarował Andrzejowi i Wincentemu – z miłości braterskiej - swoje części miasta G. oraz Kolna, Głozyna i Spławia. Ci nie omieszkali oprawić na nowo pozyskanej fortunie wiana dla matki, która po śmierci Siągniewa (przed 1473 r.) chętnie przyjęła pieniądze. Stali się oni protoplastami rodu Golińskich, który miał tu pozostać przez prawie 200 lat.
W 1473 r. Wincenty Goliński ożenił się z pochodzącą z Brudzewa Katarzyną, córką Kiełcza. Przy okazji zapisał jej na dobrach 250 grzywien posagu i tyleż wiana. Wkrótce też urodzili się ich synowie: Rafał i Bartosz Golińscy, a następnie jeszcze Jan i córka Anna. Osiągnąwszy pełnoletniość bracia dostali swoje części Goliny, dzięki czemu w pełni mogli dysponować funduszami rodzinnymi. W 1493 r. Rafał zapisał po 500 zł. posagu i wiana przyszłej żonie – Annie Russockiej. Dysponował on największą częścią dóbr, a ok. 1515 r. dał je na wyderkaf siostrze Annie, za niewielki roczny czynsz, bodajże półtora grzywny. W Golinie wybudował pierwszy dwór, w którym mieszkał wraz z żoną do swojej śmierci w 1530 r. Wdowa zachowała dwór, a sporą część majątku dała córce Barbarze, zamężnej za Jakuba Kozarzewskiego. Drugi dwór w Golinie wybudował Bartłomiej Goliński. W 1532 r. główną rolę w G. odgrywali Jan i Bartłomiej Golińscy, ale już rok później część majątku trafiła w ręce Macieja, Jana, Jakuba i Tomasza – synów Rafała Golińskiego. Stary dziedzic zmarł ok. 1539 r., zaś Anna podzieliła swoją oprawę pomiędzy synów. Ci w podzięce zapisali matce 4 grzywny „pensji rocznej”. W międzyczasie Jan ożenił się z Jadwigą Paruszewską, a Jakub - z młodą wdową po Jerzym Lubowskim – Anną Chybską. Dziedzice mieli też siostrę – Barbarę – która wyszła za Jakuba Markowskiego. Ten jednak szybko opuścił ziemski padół i w 1542 r. Barbara była już wdową. Żeby zapewnić sobie trochę gotówki, wyderkowała swoją część Goliny bratu Maciejowi. Z czasem Maciej odkupił również części braci, ożenił się i miał trzech synów. Z tejże trójki dziedzicem G. został Jan, ożeniony w 1558 r. z Małgorzatą Gniazdowską. W tym okresie po raz pierwszy część miasta trafiła w ręce osób spoza rodziny Golińskich. Otóż Anna Golińska wyszła za Bonifacego Niewierskiego, który tym sposobem dostał część G. w wianie. Po Niewierskich z kolei odziedziczyły liczne córki: Anna, Zofia, Barbara oraz Dorota, która otworzyła nowy okres w dziejach Goliny, wychodząc za Wojciecha Żychlińskiego h. Szeliga.
Pod koniec XVI w. dziedzicem części G. nadal byli Golińscy, a mianowicie Bartłomiej, Andrzej i Mikołaj – synowie Melchiora. Mikołaj ożeniony był z Barbarą Żydowską i miał z nią synów: Stanisława i Piotra. Tu widzimy pewne nieścisłości w zapiskach, ponieważ w r. 1597 występuje Małgorzata Gniazdowska, wdowa po Janie Golińskim, która swą oprawę na Golinie, Spławiu, etc... ceduje synom Stanisławowi i Piotrowi. Może to błąd, a może faktycznie nadano kuzynom takie same imiona? W każdym razie Stanisław, syn Jana niebawem zaślubił w Golinie córkę Hieronima Gorzewskiego – Katarzynę, której we wtorek po świętym Łukaszu (1597) obiecał po 1200 złp. posagu i wiana na połowie swych dóbr. W 1601 r. Bartłomiej G. zapisywał po 1100 zł posagu i wiana żonie Katarzynie Złotnickiej; miał z nią syna Kaspra. Po 5 latach znowu cząstka miasta trafiła w ręce Niewierskich, a konkretnie Doroty – wdowy po Wojciechu Żychlińskim – gdy swoją obietnicę zrealizował Piotr Goliński, sprzedając jej tę część za 3 tys. zł.
Już w 1615 r. młody Kasper Goliński ożenił się, zaś jego wybranką została Anna Rożnowska. Tradycyjnie obdarowana została posagiem i wianem, w wys. 1400 złp. Niebawem urodził się ich syn - Adam. W 1622 r. wydzierżawili oni część miasta Zachariaszowi Siedlickiemu. Mniej więcej w tym czasie zmarł Łukasz Żychliński (syn Wojciecha?), pozostawiając wdowę Katarzynę Żegocką. Taż w 1630 r. zastawiła Wojciechowi Golińskiemu (synowi Bartłomieja) folwark Wilczyn wchodzący w skład dóbr Goliny. Na rok przed szwedzkim „potopem”, Adam Goliński ożenił się z Barbarą Kwiatkowską, zapisując jej po 4 tys. złp. posagu i wiana. Przeżyli wojenną zawieruchę, a wkrótce po wojnie dziedzic został burgrabią ziemskim w Koninie. W Golinie tymczasem Wojciech Żychliński, syn Rocha, ufundował 1000 złp. na kaplicę NMP przy kościele. Wraz z żoną, Teresą z Mycielskich, w 1673 r. puścili swoją część dóbr na wyderkaf. Chętnym na tę transakcję, za 5 tys. złp. okazał się Stanisław z Gulczewa Gulczewski. Z kolei Goliński swoją część w 1675 r. wydzierżawił Janowi Podczaskiemu i jego żonie Annie Lisowskiej. Działo się to w tym samym czasie, gdy Żychliński sprzedawał Wilczyn Wojciechowi Psarskiemu. Po śmierci Mycielskiej, Żychliński ożenił się z Katarzyną Prządzyńską i miał z nią syna Adama.
Adam i Barbara Golińscy mieli dwóch synów: Mateusza i Łukasza. Matka zmarła przed 1694 r., zaś młodzi Golińscy nie byli zainteresowani prowadzeniem majątku. Mając za sąsiadów Żychlińskich, postanowili sprzedać im swe części Goliny i Spławie. Nabywcą za kwotę 14 tys. złp. został wspomniany Adam Żychliński, syn Wojciecha. Tym sposobem pod koniec XVII w. Golińcy rozstali się ze swoim rodzinnym miastem.
Adam Żychliński opiekował się małoletnimi dziećmi zmarłego Andrzeja Ż., a zarazem pełnił funkcję pisarza grodzkiego kaliskiego. Z czasem objął też funkcję kasztelana w Lądzie, a później kasztelana międzyrzeckiego. Na pocz. XVIII w. nękali go swoimi roszczeniami Kraśniccy, którym już w 1661 r. coś tam zapisywał dziad kasztelana. Zmarł przed 1736 r., pozostawiając wdowę Elżbietę Osiecką i córkę Annę. Taż wyszła za Mikołaja Walknowskiego, z którym mieli córki Teresę i Franciszkę. Zaczęły się złe czasy dla Goliny, majątek przynosił za małe dochody, a dobra zadłużono na ponad 10 tys. złp. Posesorem miasta był w owym czasie Tadeusz Ruszkowski, podstoli brzesko-kujawski, sędzia grodu poznańskiego. Teresa Walknowska wyszła za Antoniego Zbierzchowskiego, lecz niewiele interesowała się majątkiem. W 1766 r. kwitowała siostry Żychlińskie – córki nieżyjących już wówczas Serafina Żychlińskiego i Konkordii Raczyńskiej, 2-o v. Ruszkowskiej. Taż Konkordia była wnuczką Adama Żychlińskiego i Elżbiety Osieckiej, a zarazem ostatnią dziedziczką Goliny pochodzącą z rodz. Żychlińskich. W 1784 r. przy udziale licznych współspadkobierców i plenipotenta Sokołowskiego (dzierżawcy) sprzedano dobra Ignacemu Lipskiemu. W jaki sposób właścicielem i to już niedługo po wspomnianym kontrakcie został Kożuchowski? – Nie wiemy. Antoni Dzik – Kożuchowski był synem sędziego ziemskiego wieluńskiego. Został dziedzicem Zbierska, Mokrska, Kazimierza i części Goliny ok. 1786 r., kiedy to zapisywał na tych dobrach 100 tys. złp. żonie - Agnieszce Skrzypińskiej, córce Kazimierza i Antoniny Nosowicz. Dziedzic, podobnie jak ostatni dzierżawca G. – Sokołowski – był kawalerem orderu św. Stanisława. Trudno się zresztą dziwić, gdyż w tych niespokojnych czasach order nadawano każdemu, kto starał się często pokazywać księciu Poniatowskiemu. W 1795 r. nastąpił III rozbiór Polski, po którym Golina znalazła się w strefie pruskiej. Kożuchowski już w XIX w. sprzedał majątek Aleksandrowi Otto-Trąmpczyńskiemu h. Topór – dziedzicowi pobliskich Kawnic. Po 1815 r. na skutek podziału Księstwa Warszawskiego, Golina znalazła się w obrębie wpływów Rosji, czyli w Królestwie Polskim. Dziedzicem miasta po ojcu został Maksymilian O.-T., a następnie syn tegoż – Adam Otto–Trąmpczyński.
W 1827 r. G. była miasteczkiem przy drodze bitej ze Słupcy do W-wy i liczyła 1032 m-ców w 109 domach. W 1838 r. w Golinie Ignacy Jan Łaszczyński ożenił się z siostrą dziedzica - Adaminą Otto-Trąmpczyńską. Adam był właścicielem G. do 1845 r., następnie w drodze postępowania spadkowego, dobra przypadły jego synowi Aleksemu. Z kolei po śmierci Aleksego, G. odziedziczyły jego córki: Ludwika zamężna za Mielęckiego i Antonina. W latach 60. wystawiły one Golinę na sprzedaż, zaś nabywcą został Antoni Komierowski h. Poraj.
W 1861 r. w miasteczku było 120 domów i 1337 m-ców, a w 1885 r. 1638 m-ców w 153 domach (w tym 31 murowanych). W tamtym czasie Golina nie posiadała już praw miejskich, a ok. 1/3 ludności stanowili Żydzi. Był tu drewniany kościół p.w. świętego Jakuba Apostoła wybudowany przez Konkordię Raczyńską 1-o v. Żychlińską, 2-o v. Ruszkowską w 1765 r. Przy kościele wznosiły się 2 kaplice: ceglana pw. NMP z Góry Karmelu i drewniana św. Józefa. W osadzie była również szkoła i szpital dla starców, skądinąd biedny, bo bez własnych funduszy. Na majętność o pow. 2465 mórg składały się: folwark w Golinie z Borkiem, Spławie, Maksymów z Wilczną Golińską, Adamów, Majdany i Kolebka. Kolejnym właścicielem po Komierowskim został Feliks Żelawski, który nabył dobra w 1867 r. za 158 tys. srebrnych rubli. Sama Golina z Borkiem liczyła 1328 mórg, w tym 505 m. ziemi uprawnej, 305 m. łąk, 5 m. pastwisk, 451 m. lasu i 61 m. nieużytków. Folwark posiadał 9 budynków murowanych i 11 drewnianych. Na polach zaprowadzony był płodozmian 14-to i 6-cio polowy. Nie będziemy wymieniać danych statystycznych poszczególnych wsi, natomiast warto wspomnieć, że w osadzie Golina mieszkało też 173 osadników, którzy posiadali własne 821 mórg gruntów. Część G. zwana „Majdany” miała 41 osadników z 256 morgami ziemi. Ponadto Golina w 1885 r. była siedzibą gminy wiejskiej, w której mieszkało nieco ponad 7 tys. mieszkańców. Na terenie gminy znajdowały się 3 kościoły parafialne katolickie, 2 szkoły elementarne powszechne, 2 gorzelnie parowe, młyn parowy, browar, sytnia miodu, fabryka narzędzi rolniczych, młyn wodny, olejarnia i kilkanaście wiatraków.
Pod koniec lat 70. XIX w. dziedzicami G. zostali zapewne Wysogota-Zakrzewscy h. Wyskota. Może o tym świadczyć zapiska, że w 1879 r. Paweł Zakrzewski z Goliny zaślubił Stanisławę Pomian z Kiączyna. Niestety nie wiemy, jak długo Zakrzewscy mieszkali w G. i jakim sposobem majętność przeszła w ręce polskiego Żyda o nazwisku Kon (?) - prawdopodobnie dopiero po 1. wojnie światowej. Później właścicielami (podzielonego?) majątku zostali Karol Suchorzewski z żoną Janiną (1873-1968). Janina była pierwszą kobietą w Polsce, która otrzymała doktorat z filozofii w okresie przed 1939 r. Ponoć nie ukończyła nawet rozprawy doktorskiej... W latach 1915-18 i 1925-28 zatrudniona była w Seminarium Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Warszawie. Ponadto była lewicową działaczką społeczną, lekarką, a także malarką. Twórczyni mitów na temat własnej biografii; podobno bardzo udzielała się w Golinie na rzecz tutejszych mieszkańców.
W 1926 r. G. stanowiła gminę wiejską w pow. konińskim, woj. łódzkim i liczyła 288 m-ców. Dziedzicem G. i Radoliny, o łącznym obszarze 997 ha, był J. Suchorzewski, jednakowoż dziedzice nie mieszkali w majątku, który pozostawał pod zarządem administratorów. Od około 1929 r. zarządcą tych dóbr był Tadeusz Henryk Józef Maringe (1888-1950), syn Leonarda i Zuzanny Kożuchowskiej. Zapewne to Maringe zachowany został w pamięci mieszkańców wsi jako „Marenż” (?). Liczne powielenia tej „informacji” wzbogacone o legendy i przeinaczenia (np. Druskienniki pod Warszawą – o zgrozo!), publikowane są na przeróżnych stronach „krajoznawczych” i dowodzą kompletnej ignorancji oraz współczesnego analfabetyzmu. My w niniejszym opisie prezentujemy jedynie fakty, potwierdzone przez respondentów lub znalezione w konkretnych materiałach źródłowych.
Maringe zasadniczo zajmował się prowadzeniem własnej firmy nasiennej, dlatego gospodarstwem kierowała jego żona Antonilla (z d. Wyganowska). W 1937 r. przenieśli się oni z Goliny do swojego majątku w Smolinie. W czasie 2. wojny światowej w G. gospodarowali Niemcy, a jej nazwę zmieniono na Gohlen am Warthe. Po wojnie Suchorzewscy nie powrócili do Goliny. Janina mieszkała w Warszawie i ponownie podjęła pracę na U.J., jednak w okresie stalinizmu została odsunięta z powodu poglądów politycznych. Budynek dworu po wojnie służył jako mieszkania. W 1979 r. został wyremontowany i przeznaczony na przedszkole.
Źródła:
Stanisław Kętrzyński „Gall-Anonim i jego kronika” Kraków, 1898; udostępnione przez - Biblioteka Cyfrowa Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Polski dla przemysłu... 1930;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Strona internetowa Przedszkola w Golinie: https://basniowydworek.pl/historia.php;
Portal Wikipedia.de;
Projekt Matrix / Biogramy: http://projektmatrix.pl/index.php/biogramy/
Anna Smywińska „W poszukiwaniu prababek – o pierwszych filozofkach z Uniwersytetu Jagiellońskiego (1897-1939), Instytut Filozofii U.J., Etyka 45, 2012
Portal Mapa Kultury: http://www.mapakultury.pl/art,pl,mapa-kultury,98455.html (komentarze)
Dziękujemy panu Romanowi Wagnerowi, bez pomocy którego niniejszy opis by nie powstał.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny, wybudowany w stylu tzw. dworkowym. Budynek parterowy, podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym krytym dachówką. W 9-osiowej fasadzie trójosiowy nieznaczny ryzalit, poprzedzony czterokolumnowym portykiem małego porządku, zwieńczonym trójkątnym frontonem. Do wejścia prowadzą szerokie schody, ujęte balustradą. W elewacji ogrodowej taras.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 9,279 ha (W obrębie istniejącej działki ewidencyjnej; pomiar – Geoportal, 1.12.2019 r.). Obecnie park miejski.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011