Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Próchnowo

Prochnowo, Rochnau (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:chodzieski
Gmina:Margonin
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Środowiskowy Hufiec Pracy, Ośrodek Szkolenia i Wychowania w Próchnowie.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1272 r., kiedy to Bolesław, syn Odonicza sprzedał wieś Henrykowi Stroibirowi z Kłecka i pozwolił osadzić ją na prawie niemieckim. W 1364 r. nastąpiło rozgraniczenie diecezji poznańskiej od gnieźnieńskiej, zaś Próchnowo z dziesięciną pozostało przy gnieźnieńskiej. Zapewne już w XV w. właścicielami wsi byli Potuliccy h. Grzymała. W 1518 r. dziedzicem Chodzieży, Próchnowa, Sypniewa, Konar i Grabowa był MIkołaj Potulicki. Próchnowo było dużą wsią i w 1579 r. było tu 16 śladów osiadłych, 6 zagrodników i kowal. Po Mikołaju i Kasprze, ok. 1593 r. dziedzicem był Jan Potulicki. Ok. 1600 r. dobra przeszły częściowo na Czarnkowskich, w drodze ożenku Zofii P. z Andrzejem Czarnkowskim h. Nałęcz. W 1618 r. we wsi stał już młyn o dwóch kołach walnych. Na pocz. XVIII w. wieś należała do Trzcińskich h. Dołęga. W 1727 r. dziedzicami byli bracia rodzeni: Józef, Stefan i Stanisław Trzcińscy. W 2. poł. XVIII w. właścicielem został Piotr Bronikowski, ożeniony z Teresą z Werbna Rydzyńską h. Wierzbna, w 1764 r. w Próchnowie urodził im się syn Gabriel Kajetan Franciszek. Niestety nie wiemy dokładnie, od kiedy Próchnowo znalazło się w rękach Fryderyka Skórzewskiego h. Drogosław, dziedzica dóbr łabiszyńskich. Na pewno był on posiadaczem wsi już pod koniec XVIII w. Fryderyk ożeniony był z Antoniną Garczyńską (1770-1824), a ich synami byli: Arnold Franciszek (1798-1862) i Heliodor Jan Józef (1792-1858), kolejny dziedzic Próchnowa. Ożeniony był z Emilią Goetzendorf-Grabowską z Grabowa herbu Zbiświcz (1807-1875). Dziedzic w czasie swojej służby wojskowej walczył pod Smoleńskiem, był też adiutantem gen. Fiszera oraz księcia Józefa Poniatowskiego. Walczył też pod Możajskiem, Tarutyną i Małym Jarosławiem, a w bitwie pod Lipskiem (1813) został ciężko ranny. W Próchowie zamieszkał dopiero po sprzedaży Margońskiej Wsi w 1837 r.
Heliodor Skórzewski miał z Emilią Grabowską sześcioro dzieci: Ofelię (1827-1906) zamężną za Józefa Potulickiego z Więcborga (1851-1911), Klaudynę Izabelę (1829-1848), Mieczysława Fryderyka Heliodora (1830-1831), Andrzeja, Antoninę (1832-1905) zamężną za Władysława Tomasza Józefa hr. Łąckiego z Łąk Małych h. Korzbok, Stanisława, Marię (1839-1896) zamężną za Hipolita Turno h. własnego i Zofię (1839-1909) zamężną za Zygmunta Niegolewskiego h. Grzymała. W 1851 r. w Soden urodził się syn Ofelii i Józefa Potulickiego - Zygmunt Antoni (zm. w 1911 r.). Inne ich dzieci to: Stanisław (1855-1908), Antoni (1856-1919), Mieczysław (1958-1910), Karol (1861-1931) i Zdzisław (1864-1865). Z kolei w 1855 r. w Posadowie urodziła się Marianna Antonina Emilia (zm. w 1936 r.), córka Antoniny i Władysława Łąckiego. Pozostałymi dziećmi tej pary były: Stefan (1852-1922), Izabela Emilia (1859-1944), Ofelia Celina (1859-1864), Helena (1862-1890), Irena Ofelia (1863-1935), Stanisław (1866-1937), Antonina Zofia (1870-1951). W 1885 r. na Próchnowo składał się majorat (ordynacja szlachecka, w której majątek dziedziczony był przez najstarszego syna lub krewnego w przypadku braku potomków linii męskiej. W wypadku gdy synów było więcej, dobra dziedziczył najstarszy z nich, bez możliwości dzielenia przedmiotu dziedziczenia) i okręg dominalny w pow. chodzieskim. Było tu 16 domów z 277 m-cami, samo Próchnowo miało 652,46 ha gruntów w tym 565,05 ha ziemi uprawnej z czystym dochodem gruntowym oszacowanym na 8044 marek. Do majątku należała gorzelnia parowa i śrutownia. W skład całego klucza dóbr wchodziły folwarki: Dziewoklucz, Klaudia, Ofelia, Sulaszewo, Zbyszewice i Tereska. Klucz posiadał ogółem 3394,11 ha, w tym 2239,43 ha ziem uprawnych, 145,97 ha łąk, 203,61 ha pastwisk, 692,97 ha lasów, 62 ha nieużytków i 50,13 ha wód. Czysty dochód gruntowy całości wynosił 29052 marki. Na okręg dominalny składały się: Bugaj, Ofelia, Sulaszewo i Tereska. Posiadał on łącznie 35 domów i 579 m-ców, w tym 22 ewangelików i 557 katolików. Dziedzicem dóbr był w owym czasie ordynat Zygmunt hr. Potulicki. Jego żona Ofelia zmarła mając 79 lat, 19 listopada 1906 r. i pochowana została w Zaniemyślu, dnia 23 listopada. Hrabia Zygmunt Potulicki-Skórzewski zmarł 6 grudnia 1911 r. i pochowany został w Grylewie. Pozostały dzieci: Jerzy Roman Józef (1894-1950) i Iwona Maria Ofelia (1889-1945) zamężna za rotmistrza wojska polskiego - Jerzego Borejszę h. Wadwicz. Było też trzecie dziecko - Józef, który najprawdopodobniej zmarł nie osiągnąwszy pełnoletności. W 1926 r. właścicielem majoratu był Jerzy Potulicki-Skórzewski. Na dobra o rozległości 4316,54 ha składało się 2963,34 ha ziem uprawnych, 82,34 ha łąk i pastwisk, 970,86 ha lasów, 200 ha nieużytków i 100 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił 6016 talarów. Majątek posiadał własną gorzelnię. Dziedzic prawdopodobnie nie ożenił się i nie pozostawił potomstwa. Po wybuchu 2. wojny światowej dobra przejęli Niemcy, a po wojnie całość zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3068_Margonin_1911.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Dwór stanowią dwie budowle, wzniesione na mocno wydłużonym, nierównomiernym planie, w dłuższej osi W-E, fasadą skierowane na południe. Prawa (wschodnia) część poprzedzona znacznym, 2-piętrowym ryzalitem zwieńczonym trójkątnie, akcentowanym portykiem kolumnowym dźwigającym balkon na wys. 1. piętra. Lewa budowla jest piętrowa, z 9-osiową symetryczną fasadą akcentowaną centralnym ryzalitem na osi, zwieńczonym trójkątnym frontonem. Oba budynki prawdopodobnie wzniesione w różnych okresach. Od wschodu dobudowany dodatkowo współczesny, piętrowy pawilon (blok mieszkalny?).

Park

Park z poł. XIX w. o pow. 18,5 ha (pomiar wraz z nieużytkami przy drogach od południa i wschodu). Obszar parku tylko w pewnej mierze pokrywa się ze współczesnym podziałem geodezyjnym. Jego zasadniczą część stanowi dz. ewid. nr ...35/1 o pow. 11,9 ha, do tego dochodzą fragmenty na działkach sąsiednich, głównie nr ...35/2, 23 i 25. (Geoportal, 17.03.2017 r.). Park niegdyś (koniec XIX w.) nie był taki duży i zajmował jedynie obszar ok. 5 ha po zachodniej i płn. stronie dworu. Resztę stanowiły sady i podmokłe, zarośnięte drzewami tereny rozciągające się w kier. płn.-wschodnim.

Inne

Głaz narzutowy "Zaklęta Karczma" o wys. 2 m. i obwodzie 12 m. Na głazie napis: "Na pamiątkę matki mojej Antoniny z Garczyńskich hr. Skórzewskiej - Heliodor hr. Skórzewski Roku Chrystusowego 1827".

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Karol Barsolis Turysta Kulturowy 3 lata i 8 miesięcy temu
Próchnowo ( za Wagrowcem ) - to chyba PAŁAC ( jest olbrzymi ) i to (chyba ) nie byl dwor . Obecnie znajduje sie hufiec pracy . dodaje zdjecia z odnowionego hufca .
Karol Barsolis Turysta Kulturowy 3 lata i 8 miesięcy temu
Próchnowo -dwór ( czy palac ) ? Zespól dworsko-parkowy , czy zespól pałacowo -parkowy
Marek Kujawa3 lata i 8 miesięcy temu
Nie ma wpisu do rejestru, czyli jak kto woli :) Poza tym oni tam też się mylą...
Marek Kujawa3 lata i 8 miesięcy temu
Jest sporo pięknych dworów, które powinny być określane mianem pałaców i odwrotnie. Co do Próchnowa masz Karol rację, można by to nazywać pałacem, ale naprawdę nie ma to wielkiego znaczenia...