Fałkowo

Stan obecny

Własność J.S.T., budynek nr 21.
Obiekt w ruinie.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pierwsze wzmianki o wsi zwanej Falkowem albo Chwalkowem pochodzą z pocz. XV w. W tamtych czasach istniały już też dwa pozostałe Chwałkowa / Fałkowa, w powiatach pyzdrskim i kościańskim, co wprowadza utrudnienie w identyfikacji dość licznych zapisek dotyczacych tych trzech miejscowości. Pewność, że opisywane Fałkowo zwało się Chwałkowem uzyskujemy na podst. wzmianki z 1495 r. mówiącej o Anzelmie, właścicielu części wsi, który sprzedał ją za 100 grzywien Maciejowi Giemielińskiemu z Kościelnego Giemielna (obecnego Imielna). Nieopodal powstał też folwark o nazwie pochodnej od Chwałkowa - Chwałkówko. Pierwsi właściciele przyjęli nazwisko Chwałkowskich i pieczętowali się herbem Wczele. Od Mikołaja wieś (a konkretnie jej połowę) w 1513 r. kupił Bartłomiej Chwałkowski, który zapisał na tych dobrach 60 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie Starąskiej (pis. oryg.). Druga część wsi znajdowała się w rękach dziedziców Imielna - Sannickich, a następnie Padarzewskich. W tamtych czasach wieś płaciła dziesięciny dla kościoła w Łubowie. Chwałkowskich niebawem zastąpili Jemielińscy, którzy w poł. XVI w. sprzedali swoją część księdzu Franciszkowi Turek - Łąckiemu, dziekanowi łowickiemu. Swoją część sprzedali temuż także Padarzewscy. Łącki był także kanonikiem katedry poznańskiej oraz altarystą parafii Nawiedzenia NMP na "Górce" Poznańskiej. Ta "Górka", czy też Góra była jego dobrami rodowymi, zaś po śmierci przeszła na jego dzieci: Franciszka, Zofię i Annę. W drodze wiana Chwałkowo przeszło w części na męża Anny - Jakuba Jastrzębskiego oraz na Piotra Suchorzewskiego i jego dzieci z Barbary Łąckiej. Oficjalnie dziedzicem Ch. oraz Góry i Zbierkowa był Franciszek Łącki. Po jego śmierci wieś przeszła w ręce Piotra Leśniewskiego, a następnie jego syna - Wojciecha. Ten w 1606 r. zapisywał 3 tys. złp. posagu żonie Barbarze Chłapowskiej h. Dryja. Dwa lata później współposiadaczem Ch. został brat Wojciecha - Stanisław Leśniewski, który w 1609 r. sprzedał wieś Jakubowi Komorowskiemu, zaś swoich poddanych oddał bratu. Komorowski zmarł przed 1624 r. pozostawiając wdowę Annę. Ta sprzedała wieś za 20 tys. złp. Wojciechowi Skaławskiemu, który również nie zagrzał tu długo miejsca i w 1626 r. odsprzedał majątek Janowi Leśniewskiemu, archidiakonowi łowickiemu, kanonikowi gn.... etc. Po licznych podziałach majątku pomiędzy spadkobiercami, Chwałkowo ostatecznie trafiło w ręce Mikołaja z Pigłowic Manieckiego, syna Jana i Heleny Leśniewskiej. W 1651 r. sprzedał on wieś Janowi Gniewkowskiemu, synowi Macieja, za 18 tys. złp. Gniewkowski miał syna Andrzeja, któremu odsprzedał dobra za 20 tys. złp. w 1662 r. Po 12 latach kiepskiego gospodarowania, ten z dużą stratą (12 tys.) pozbył się Ch. na rzecz Mikołaja Gronowskiego, ożenionego z Anną (chyba Pszczyńską?) Pscińską. Mieli oni synów: Kaspra i Adama, którzy jednak nie byli zainteresowani majątkiem i dość szybko pozbyli się go na rzecz Stanisława Strzemskiego, zaś ten w 1701 r. sprzedał dobra ks. Franciszkowi Kraszkowskiemu, kanonikowi gnieźnieńskiemu. Po Kraszkowskim Ch. przeszło w ręce Władysława z Wrzący Wielkiej Brzechffy, syna Dobrogosta. Miał on syna Stefana, który za żonę wziął sobie wdowę po Ludwiku Rokossowskim i Michale Orzelskim - Elżbietę Kwilecką. Ci mieli synów: Józefa i Rafała, z których dziedzicem w 1755 r. był Rafał. W kolejnych latach księgi parafialne w Łubowie wymieniają tylko kolejnych posesorów: Żółtowskich h. Ogończyk, Malczewskich, dzierżawcę Michała Białogłowskiego (1790), Dobrogojskich, Walentego Moraczewskiego - męża Petronelli Białogłowskiej, Aleksandra i Zofię Kozłowskich (1797) i Felicjana i Brygittę z Grudzielskich Gozimirskich (1799). Być może dziedzicem w tymże roku był Mikołaj Dobrogojski (?), który ożenił się z Joanną Otto - Trąmpczyńską. W każdym razie w 1. ćwierci XIX w. Gozimirscy na pewno mieszkali w Chwałkowie i tu rodziły się ich dzieci. Dopiero ok. 1826 r. jako dziedziców znajdujemy Mariannę Kurowską z synem Spirydonem. Następnie wieś należała do Antoniego Frezera, ożenionego z Marianną Żurawską, a od ok. 1850 r. do Józefa Mrozińskiego, ożenionego z Pelagią Raczyńską. Mrozińscy mieli kilkoro dzieci, jednak nie wiemy, jak długo rodzina ta była w posiadaniu Chwałkowa (?).
W 1885 r. wieś stanowiła gminę oraz dominium, w skład którego wchodził folwark Chwałkówko (Wörth). Wieś rycerska Weissenburg wraz z Chwałkówkiem (domena) liczyła 16 domów z 250 m-cami, w tym 123 ewangelików i 127 katolików; 89 analfabetów. Dobra miały 3616 mórg obszaru. W części wiejskiej znajdowało się 26 domów z 255 m-cami, w tym 70 ewangelików i 185 katolików; 99 analfabetów. Ok. 1890 r. wybudowany został w otoczeniu parku obecny dwór. Na pocz. XX w. wieś przemianowano na Fałkowo, zaś Chwałkówko zachowało swą nazwę. W 1926 r. 753-hektarowy majątek należał do Skarbu Państwa Polskiego, a jego dzierżawcą był Stanisław Kubicki. Jako podstawę do wyliczenia podatku podawano 1885 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 583 ha ziem uprawnych, 110 ha łąk i pastwisk, 45 ha lasów, 14 ha nieużytków i 1 ha wody. Po 2. wojnie światowej dobra zostały rozparcelowane. Dwór przeznaczono na cele społeczne; mieścił się tu m.in. Dom Dziecka. Na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. Po przejęciu gospodarstwa przez AWRSP, ta prawdopodobnie wydzierżawiała obiekt, lub też stał się on własnością prywatną.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny z elementami późnego klasycyzmu. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi SW z S - NE z N, fasadą skierowany na SE z E (płd.-wschód z lekkim odchyleniem wschodnim). W całości podpiwniczony, parterowy i nakryty łagodnym dachem dwuspadowym. Poddasze urządzone w formie mezzanina posiada okna na osiach dolnych kondygnacji. Elewacje 9-osiowe, w których centralnie umieszczono znaczne, piętrowe ryzality, spięte wystawką dachową. Ryzality ujęte są pilastrami po bokach, zwieńczone trójkątnymi frontonami. W fasadzie, do wejścia głównego prowadzą dwubiegowe schody. Od północy budynek posiada przybudówkę, wybudowaną na rzucie połówki oktagonu.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 4 ha. Wewnątrz zaniedbanego parku znajdują się obszerne polany oraz 4 stawy połączone kanałem. Park nie jest wyodrębniony geodezyjnie i wraz z podwórzem gospodarczym stanowi fragment dużej dz. rolnej nr... 96/19 o pow. 36.7944 ha (Geoportal, 12.06.2017 r.). Z kolei największy fragment starodrzewu ma ok. 1,5 ha i zlokalizowany jest w płd.-wschodniej części założenia.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011