Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Dzięczyna

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Dzięczyna

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaTadeusz Hieronim ( tedesse ) Rzepka

Dzięczyna

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gostyński
Gmina:Poniec
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:nr rej.: 283/1-2/Wlkp/A z 14.04.1993

Stan obecny

Dwór nie istnieje.
Teren - prawdopodobnie własność A.N.R., ew. pod zarządem J.S.T.

Historia

Dwór z 1. poł. XVIII w.
Pod koniec średniowiecza tereny obecnej wsi wchodziły w skład dóbr ponieckich. Pierwsze wzmianki pisane o wsi pochodzą z k. XIV w. Ok. stu lat później właścicielami części wsi „Dzyenczyna” byli Jan Gołyński z Wielkiej Gołyny i Marcin Poniecki. Rodowici dziedzice wsi na przeł. XV i XVI w. przezwali się Dzięczyńskimi. Pieczętowali się oni herbem Ostoja. Wśród kolejnych właścicieli D. znajdujemy Jana i Mikołaja Chełmskich (lata 1528-50). W 1534 r. Mikołaj dokonał rozgraniczenia dóbr Dzięczyny i Sławikowic. W 1550 r. już nie żył, zaś wieś należała w częsci do Mikołaja Gostyńskiego, a w części do Adama Dzięczyńskiego i jego bratowej Apolonii - żony Jana Dz. Pod koniec XVI w. dziedzicem był Remigian Dzięczyński a nastepnie syn jego Andrzej. Współwłaścicielami dóbr w tamtym czasie byli Stanisław z Rogowa Czacki, a później Wojciech Moraczewski, który kupił część wsi od Andrzeja Dz. W kolejnych latach Moraczewscy siedzieli na swojej połowie, zaś dziedzicem drugiej został w 1642 r. Wojciech Kośmider Gruszczyński. W tamtym też czasie właścicielami części wsi byli synowie Jana Choińskiego – Jan i Andrzej. W 1645 r. dokonywali oni z Gruszczyńskim podziału majątku. Po Wojciechu dobra odziedziczyła wdowa – Helena Moraczewska z d. Pożarowska wraz z synami: Wojciechem Stanisławem i Stefanem, któremu w 1668 r. scedowała swoją oprawę na dobrach. Rok później Stefan sprzedał swoją część Dzięczyny Annie z Dobieszewa Bojanowskiej h. Junosza, za kwotę 11,9 tys. złp., zaś w 1671 r. to samo uczynił jego brat Wojciech, za kwotę 15 tys. złp.
Pierwszy dwór we wsi wzmiankowany jest już w 1671 r., kiedy to służącemu Janowi Noskowskiemu urodził się syn Maciej. Wspomniana wyżej Anna Dobieszewska była żoną Stefana Bojanowskiego h. Junosza (1600-1660) – sędziego surrogata grodu poznańskiego. Mieli oni dzieci: Bogusława (1630-1691), ożenionego z Ewą Unrug, Mariannę Elżbietę zamężną za Jana Krzysztofa Dzierżanowskiego, Annę Mariannę zamężną za Jerzego Unruga, Annę Zuzannę zamężną za Karola Resza a nast. za Jaskuleckiego oraz Jana Wojciecha (1644-1698), ożenionego z Ewą Elżbietą Unrug (w opisie będziemy używać polskiej pisowni nazwiska Unruh). W 1670 r. dziedzicem Dzięczyny został Jan Krzysztof Dzierżanowski h. Gozdawa. Z Marianną miał on synów: Bogusława, Sebastiana, Jerzego, Jana Wojciecha i Michała oraz córkę Ewę. W 1694 r. Bogusław odkupił od braci ich części, stając się właścicielem całej wsi. W 1724 r. miała miejsce ugoda działowa w której uczestniczyli: Anna Jaskulecka oraz Stefan, Aleksander i Karol Bojanowscy – synowie Jana Olbrachta Bojanowskiego. Dzielono dobra po Annie Mariannie, właścicielce Dz. oraz dóbr Weszkowy, Gołaszyno i Dobieszewo na Śląsku. Anna Zuzanna i Ludwik Jaskulecki mieli córkę Annę Helenę, która ok. 1680 r. wyszła za Jerzego Sebastiana Unruga, kalwina. Mieli oni córki: Ewę, Urszulę, Zofię Elżbietę, Annę Konstancję i Mariannę Teofilę oraz synów: Krzysztofa Ludwika, Jerzego Sebastiana i Aleksandra. Z kolei Aleksander Bojanowski zaślubił Ewę Mariannę Dzierżanowską i to oni byli dziedzicami wsi ok. 1715 r. Dzierżanowscy podobnie jak Unrugowie z Ponieca byli akatolikami, więc zapiski o nich znajdujemy głównie w metrykaliach protestanckich. W 1728 r. dziedzicem Dz. (Zentschirs) był Jan Krzysztof Dzierżanowski, ożeniony z Heleną Sabiną von Kottwitz. 18 kwietnia tegoż roku ochrzczono ich córkę Marię Elżbietę, a 2 paźdz. 1729 r. Helenę Zuzannę. Wśród świadków znajdowali się Aleksander Bojanowski oraz Bogusław i Jerzy Unrug z Ponieca. Rok później urodził się jeszcze syn Krzysztof, przy chrzcie którego wymieniono Władysława Dzierżanowskiego, pana Kalckreutha, młodego barona von Beiadela i panią von Gullmitz. Z całą pewnością w tym okresie to nie Unrugowie byli dziedzicami Dzięczyny. W 1739 r. odbył się chrzest kolejnego syna Dzierżanowskich – Władysława Boguchwała. Zapewne właśnie dla Dzierżanowskich w poł. lat 40. XVIII w. zbudowano nowy dwór na miejscu starszego budynku. Legendy mówią o fosie otaczającej dwór. Dziedzic zmarł przed 1745 r., zaś dobrami zarządzała wdowa Helena. W ich skład w tamtym czasie wchodziły: Dzienczyn, Schimmlin, Gisritz i Ostroweczno. W 1746 r. zmarł 6-letni syn Jana i Heleny - Władysław Boguchwał. Helena Sabina von Gostafa Dzierżanowska zmarła w wieku 84 lat, dnia 13 kwietnia 1791 r. i pochowana została w grobie rodzinnym. Kolejnymi dziedzicami wsi zostali Fryderyk Bogumił Sebastian Unrug (1734-1802) z żoną Joanną Elżbietą. Mieli oni syna Henryka Kajetana Maurycego (1791-1840), szambelana królewskiego pruskiego, który w 1820 r. zaślubił Angelikę (Anielę?) Teklę Kurnatowską h. Łodzia (1802-1849). Od 1823 r. Henryk był oficjalnym dziedzicem Dz. Miał z Angeliką siedmioro dzieci: Józefa Bartłomieja, Rozalię, Annę, Wiktora Edwarda (1831-1914), Kazimierza Stanisława, Tadeusza Gustawa i Henryka. W 1849 r. w Dzięczynie Wiktor Edward Unrug przyjął katolicyzm i 9 listopada tegoż roku został ochrzczony. W jego ślady poszli niebawem bracia Tadeusz i Stanisław. Po 1851 r. Unrugowie sprzedali Dzięczynę niemieckiej rodzinie z Szurkowa - Karolowi Wilhelmowi Goeppnerowi i jego żonie Henrietcie z d. Weigt. Po nich dobra odziedziczył syn Rudolf ożeniony z Kamilą Ulbricht. Mieli oni czworo dzieci. Wdowa Henrietta Goeppner zmarła w wieku 72 lat w 1879 r.
W 1885 r. wieś zwana wówczas Dzięczynem składała się z domeny i części wiejskiej. We wsi znajdowały się 43 domy z 259 m-cami, w tym 241 ewangelików i 17 katolików. Domena posiadała 2523 morgi gruntów, 13 domów i 170 m-ców, w tym 100 ewangelików i 70 katolików. Dzięczyn posiadał też kolonię zwaną Dzięczynem Nowym. Było tam 7 domów z 31 m-cami wyznania ewangelickiego. W 1890 r. dobra Dz. liczące 2600 mórg odkupiła księżna Czartoryska z Rokosowa, za kwotę 425 tys. marek. W zapisce tej chodzi zapewne o Elżbietę Działyńską, żonę Adama Konstantego ks. Czartoryskiego na Klewaniu i Żukowie h. Pogoń Litewska, zmarłego w 1880 r. Hrabina Elżbieta miała z Adamem pięcioro dzieci, w tym Zygmunta Konstantego Ksawerego (1853-1920), ożenionego z Zofią Klementyną Marią ks. Lubomirską z Lubomierza h. Drużyna. Ci zaś mieli siedmioro dzieci, w tym córkę Anielę Marię Elżbietę (1898-1978) – ostatnią właścicielkę dóbr Dzięczyna. W 1924 r. w Rokosowie, Aniela ks. Czartoryska zaślubiła Henryka Marię Wojciecha ks. Woronieckiego h. Korybut, z którym nie mieli potomstwa. W 1926 r. dobra liczyły 665,1 ha, na co składało się 383,8 ha ziem uprawnych, 122,1 ha łąk i pastwisk, 132,9 ha lasów, 25,4 ha nieużytków i 0,9 ha wody. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 2309 talarów. W 1930 r. Dzięczyna stanowiła wieś i majątek w pow. gostyńskim i liczyła 447 m-ców. Do majątku należała też fabryka cementu, zaś we wsi znajdowały się młyny K. Knabla i E. Riemera oraz knajpa E. Grabscha. Na 4 lata przed 2. wojną światową dobra przejęło Ziemstwo Kredytowe z Poznania, a następnie przeszły one na krótko w ręce włościańskiej rodziny Miękickich. Ich córka Irena wyszła za niejakiego Florkowskiego. Zaraz po wybuchu wojny została wysiedlona wraz z rodzicami do Tarnowa. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Dwór nie zachował się do czasów obecnych, został rozebrany w latach 80. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Strona internetowa „Żydzi polscy”: http://www.zydzipolscy.pl/photo,id,2520.html
Mapster:
1758857 @ Bildplan / Bildskizze 1:25 000 - niemieckie fotomapy w cięciu TK25 /1939 - 1944/
- plik mapy: 4267_(2416)_Kroeben_Bildplan25_1942_400dpi.jpg;
6795 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4267_Kroben_1935.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Dzięczynie wznosił się w lokalizacji zaznaczonej na mapce obok, pośrodku dróg dojazdowych tworzących kształt elipsy rozciągniętej w kier. północnym (S/SW-N/NE). Budynek wzniesiony był na planie prostokąta w dłuższej osi W/NW-E/SE i fasadą zwrócony na południe (S/SW). Budynek widać na fotomapie z 1940 r. Był on parterowy, nakryty wysokim, łamanym, mansardowym dachem. Fasadę akcentował znaczny ryzalit z wejściem głównym, zwieńczony trójkątnym frontonem.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 3 ha. Zadrzewiony teren który współcześnie bierzemy za park stanowi niewielki fragment dużej dz. rolnej nr ...339/4 o pow. 14,1475 ha. (Geoportal, 4.01.2018 r.) Na przestrzeni lat park ulegał przeobrażeniom. Pod koniec XIX w. jego część ozdobna była niewielka i nie liczyła więcej niż 1 ha. Rozciągała się ona po zachodniej stronie podjazdu do dworu i nieco na północ, do wysokości stawu. W późniejszym okresie, od pocz. XX w. zachodnią i północną część parku stanowiły sady owocowe. W latach 30. XX w. sady ciągnęły się także w kier. wschodnim, dookoła starszej części podwórza gospodarczego. Obecnie ich pow. jest trudna do oszacowania. Nie ma też żadnych przesłanek potwierdzających istnienie fosy wokół dworu, ani w ukształtowaniu terenu, ani na mapach archiwalnych. Nowsza część podwórza gospodarczego znajduje się w płn.-wschodnim narożniku zespołu dworskiego.

Inne

Oficyna dworska sprzed 1806 r.
Spichlerz, mur., 1860 r. nr rej. 1346/A z 23.12.1992

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.