Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się

Czeszewo

Czeschewo, Schafkirch (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wągrowiecki
Gmina:Gołańcz
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, 1859-60 r.
Obiekt:dwór, nr rej.: A-351 z 29.10.1968
Park:nr rej.: A-530 z 14.02.1986

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Wieś znana jest od 1435 r., kiedy to znajdujemy Wawrzyńca, Jana i Wojciecha, braci niedzielnych, synów Gardziny de Brzosa, którzy sprzedali swe części w Chodzieży i Czeszewie Trojanowi z Łekna. Właściciele wsi z czasem przyjęli nazwisko Czeszewskich, dla których stanowiła ona gniazdo rodowe. Jakieś części należały także do Potulickich i Jana Rusieckiego. Ten w 1472 r. zamienił dwa łany w Ruśccu za dwa łany osiadłe i dwie karczmy w Czeszewie. W poł. XV w. wzniesiono kościół i erygowano w Czeszewie parafię. Trzeba w tym miejscu nadmienić, że zapiski wyraźnie mówią o "mieście" i z pewnością nie chodzi tu o Czeszewo k. Miłosławia. Tak więc w 1485 r. dowiadujemy się, że Anna Czeszewska zamężna za Wincentego Loskuńskiego, daje mężowi 1/3 dóbr ojcowskich w mieście Czeszewie i Ruśccu. W tym okresie inną części, m.in. po Mikołaju Czeszewskim odziedziczył Wojciech Prusiecki. Trzeci dział należał do Marcina Izdbienieńskiego. W 1495 r. część tę nabył Wincenty Czeszewski, następnie na tych dobrach zapisał 150 grzywien posagu i tyleż wiana żonie Annie. Gwoli ścisłości, Czeszewski odkupił też dział Jakuba i Wojciecha Pruskich (z Ruścca - przyp.). W niniejszym opisie, ze wzgl. na objętość tekstu nie będziemy wymieniać wszystkich kolejnych Czeszewskich, z wyjątkiem postaci wybitnych, ważnych historycznie, lub związanych z ciekawymi wydarzeniami. W 1501 r. dziedzic Wojciech Cz. wzywał do podziału dóbr swego brata, księdza Macieja - plebana i dziedzica w Czeszewie. Poza tym dziedzice robili wszystko to, co zazwyczaj w tym okresie robiła drobna szlachta: sprzedawali, wyderkowali, dzielili, rezygnowali i procesowali się o swoje dobra. W 1. połowie XVI w. we wsi pojawiają się także Sławianowscy, którzy posiadali część wsi ze stawem zwanym "Weyśrzednim", połowę folwarku i wiatraka. W 1508 r. obiecywali oni, że "uwolnią" te dobra wraz z placem koło stawu, przeznaczonym pod budowę dworu. W 1515 r. Wincenty Sławianowski ożeniony z Agnieszką Czeszewską, posiadał jedną czwartą całości dóbr w mieście i wsi Czeszewie. Kolejną ćwierć dzierżył jego brat Jan, ożeniony z Małgorzatą Czeszewską. W 2. poł. XVI w. skądś pojawił się Jan Czarnotulski, który przez lata procesował się ze Sławianowskimi, a w 1566 r. ożenił się z Barbarą Sławianowską. Pod koniec XVI w. w części wsi należącej do Czeszewskich, dziedzicami są Piotr i Andrzej, synowie Wojciecha i Magdaleny Smoguleckiej. Wówczas też na pewno we wsi był już dwór, w którym utrzymanie do śmierci zapewnił matce Mikołaj Czeszewski. Na rok przed najazdem Szwedów dziedzice zapisywali kościołowi czynsz z Czeszewa. W 1655 r. z 10 łanów Czeszewa i 5 łanów Dąbrówki, wystawili 1 żołnierza. W trudnym okresie wojennym we wsi znajdujemy jedynie posesorów, którymi byli m.in. Stanisławscy i Trzcińscy. Około poł. XVIII w. w zapiskach pojawiła się rodzina Gockowskich. Ostatnią posesorką z tej rodziny była zmarła w 1780 r. Teresa ze Skotnickich Gockowska, wdowa 1-o v. po Franciszku Trzcińskim h. Dołęga, 2-o v. po Krzysztofie Gockowskim. Pochowana została u bernardynów w Gołańczy. W poł. XVIII w. wieś nadal dzieliła się na części. Jedna należała do Walentego Gockowskiego, zaś druga do Andrzeja Sławianowskiego. Gockowscy siedzieli tu do ok. 1790 r. po czym wieś przeszła w ręce Radzimińskich h. Lubicz. W 1782 r. jej dziedzicem był Jakub Radzimiński. Na pocz. XIX w. Prusacy utworzyli folwark Kujawki, którego pierwszymi posesorami była rodzina Rzymskich. W 1808 r. urodził się tu Kazimierz Jeremiasz, syn Filipa Rzymskiego i Ludwiki z Typińskich. W tym czasie posesorem Czeszewa był Walentyn Bądkowski, a sąsiedniego Morakowa Wilkońscy h. Odrowąż. W 1814 r. w Czeszewie zmarł 56-letni proboszcz, prezbiter cystersów wągrowieckich, Nepomucen Radzimiński. Ok. 1820 r. właścicielem wsi został Michał Maurycy Hieronim Szuman (1784-1861), syn Jana i Agnieszki Poradowskiej, ożeniony z Henryką Wilhelminą Hoyer (1794-1831). Mieli łącznie jedenaścioro dzieci, spośród których w 1829 r. urodził im się syn Norbert Franciszek (zm. w 1897 r.). Bratem Maurycego był Pantaleon (1782-1849), znany działacz społeczny, prawnik i polityk, m.in. deputowany do parlamentu pruskiego oraz członek Komitetu Narodowego Polskiego w Poznaniu. W latach 20/30. XIX w. w Czeszewie bywał Karol Libelt, który jako student uczył i wychowywał dzieci Szumanów. Urodził się w 1807 r. w Poznaniu, gdzie ukończył gimnazjum. Później studiował w Berlinie, a w 1830 r. uzyskał doktorat z filozofii. Walczył w powstaniu listopadowym, a za waleczność został awansowany na porucznika i otrzymał srebrny krzyż Virtuti Militari. Po raz pierwszy ożenił się z Elżbietą Jaworską. Ta jednak niebawem zmarła, zaś w 1835 r. Karol zaślubił Marię, córkę Pantaleona Szumana. W wianie otrzymał folwark Kujawki, na którym próbował gospodarować. Próbował, bo gospodarka mu nie szła i po 5 latach wrócił do Poznania. Miał z Marią w sumie 6 dzieci, w tym syna Karola (1842-1863), który zginął w powstaniu styczniowym, w bitwie pod Brdowem. Tak właśnie - Brdowo - dziedzic nazwał nowoutworzony folwark, w którym później zmarł. Czeszewo odziedziczył formalnie w 1850 r. po tym, gdy w spadku otrzymała je żona Maria. W latach 1859-1860 w Czeszewie z inicjatywy dziedzica wzniesiony został wg projektu popularnego w tamtych czasach architekta, Wiktora Stabrowskiego, obecny dwór. W 1868 r. Libelt przekazał Czeszewo synowi Pantaleonowi, a sam przeniósł się do Brdowa. Był gorącym patriotą, posłem; kierował Kołem Polskim. Po zamieszkaniu w Czeszewie wcześniejszą aktywność polityczną zastapił pracą organiczną i od podstaw. Był jednym z założycieli Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego prezesem został w 1868 r. Był też autorem prac "O miłości Ojczyzny" i "O odwadze cywilnej", które zachowały swą aktualność do dzisiaj. Zmarł w czerwcu 1875 r. w swoim majątku Brdowo, a pochowany został w Czeszewie. W dniu 18 sierpnia 1885 r. syn Karola, Pantaleon, nazwany tak na cześć dziadka, zawarł związek małżeński z Franciszką Żuchowską, córką posesorów Granowa. W 1885 r. na Czeszewo składała się gmina oraz dominium o pow. 3578 mórg. W skład domeny wchodził folwark Brdowo. Liczyła ona 22 domy z 316 m-cami, w tym 314 katolików i 2 ewangelików; 80 analfabetów. W 1907 r. od Pantaleona Libelta Czeszewo zakupił Nepomucen Sołtysiński. 3 lata później dziedzic dokupił do majątku 200-hektarowe Gręziny, od dr Dąmbskiego. W 1926 r. 523,5-hektarowy majątek należał do Nepomucena Sołtysińskiego i wykazywał 1328 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 249,9 ha ziemi uprawnej, 102,5 ha łąk i pastwisk, 5,7 ha nieużytków oraz aż 165,4 ha wód. Dziedzic był znanym działaczem społecznym, a także wielkim patriotą. Zmarł na udar serca 9 maja 1930 r. Gospodarstwo przejął jego syn Marian - ojciec Stanisława Jerzego Sołtysińskiego. Po wejściu do Czeszewa Niemców we wrześniu 1939 r. dziedzic został aresztowany i osadzony w obozie jenieckim. Po wyzwoleniu osiadł na ziemiach zachodnich, gdzie był pracownikiem PGR-u i członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. Jego syn Stanisław jest znanym prawnikiem; przeszedł drogę kariery naukowej do profesora włącznie. W 2003 r. odznaczony został Krzyżem Oficerskim, a w ostatnich latach (2015) Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Sołtysińscy nie wrócili do Czeszewa. Dwór od wielu lat stoi opuszczony i nieuchronnie zbliża się do stanu ruiny.
Źródła:
Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, Marcin Libicki;
Gazeta Wągrowiecka nr 70, 10 maja 1930;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
IPN, dok. nr BU 01975/919
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór renesansowy. Budynek parterowy z poddaszem a\'la mezzanino, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi wschód-zachód, z wejściem głównym od strony północnej. W fasadzie akcentowany centralnie umieszczonym, trójosiowym ryzalitem z arkadowym gankiem, poprzedzonym schodami. Od strony zach. budowlę zdobi czterokondygnacyjna wieża. Dach dwuspadowy z trójkątnymi wystawkami w obu elewacjach, lekko wysunięty i wsparty na kroksztynach. Okna drugiej kondygnacji w ryzalitach zamknięte łukami; nad nimi oculus.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 3,3 ha ze stawem. Niegdyś był większy, obecnie spore fragmenty stanowią nieużytki. Park znajduje się na kilku działkach ew. Największa z nich o numerze ...359, wraz ze stojącym na niej dworem, liczy 2,4403 ha (Geoportal, 10.02.2017 r.).

Inne

Kościół, gotycki, poł. XV w. p.w. św. Andrzeja
Grób Pantaleona Szumana

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Jakub Andrzejewski2 lata i 4 miesiące temu
Gmina Gołańcz interweniuje obecnie u WKZ z uwagi na postępującą dewastację pałacu i brak nadzoru ze strony prywatnego właściciela.