Skatalogowanych zabytków: 11365
Zarejestruj się
Miniatura Czerlin
Zdjęcie Marek Kujawa 2010
Miniatura Czerlin

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaMaciej PawłowskiJakub Andrzejewski

Czerlin

Scherlin, Rotberg (1939-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wągrowiecki
Gmina:Gołańcz
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski z poł. XIX w.
Obiekt:dwór, nr rej.: A-1010 z 11.03.1970
Park:nr rej.: A-529 z 13.02.1986

Stan obecny

Własność Gminy Gołańcz.

Historia

Dwór z 3. ćwierci XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1153 r., kiedy to z Czemelina (pierwotna nazwa) nadano dziesięsiny klasztorowi w Łeknie. W 1222 r. nadanie to potwierdził arcybiskup Wincenty. W XIII w. w Czerlinie urodził się późniejszy biskup poznański Bogufał III, który udzielał chrztu księciu Przemysławowi II, późniejszemu królowi Polski. O wsi zwanej Czymielino czytamy w zapiskach z 1432 r., kiedy to należała do Macieja z Wąsoszy. Ten wyderkował dobra m.in. Janowi Laskownickiemu h. Topór. Przez cały XVI w. wieś stanowiła dobra królewskie, które na pocz. XVII w. przejął starosta z Kcyni. W poł. XVII w. należała do Olbrachtów, a następnie do Pakosława Kazimierza Lanckorońskiego h. Zadroga, pułkownika królewskiego, podstolego krakowskiego. Ten po śmierci żony został księdzem (proboszczem oświęcimskim) a także kustoszem koron (?) i skarbu koronnego. W 1684 r. sprzedał Czerlin Stanisławowi Michałowi Janowi Bąkowskiemu, podkomorzemu chełmińskiemu. Po Bąkowskim dziedzicem Cz. został Michał Choiński, ożeniony z Katarzyną Marszewską, po których odziedziczyły córki: Konstancja, żona Konstantego Łakińskiego i Ludwika. W 1714 r. panny Choińskie sprzedały Czerlin Barbarze Brudzyńskiej (z d. Paleczkowskiej), wdowie po Janie Brudzyńskim, za kwotę 31 tys. złp. Barbara miała też córki: Katarzynę i Klarę, współwłaścicielki majątku. Wyszła za Macieja Świerczyńskiego, zaś córki: Klara za Józefa Białoskórskiego, a Katarzyna za Łukasza Dameckiego. Klara zmarła przed 1744 r.; po jej śmierci Józef ożenił się ponownie, z Bibjanną ze Słoneckich Zułczyńską. Zmarł też mąż Katarzyny i ona również wyszła ponownie za mąż, za Stanisława Skowrońskiego. W okresie do poł. XVIII w. oboje są wymieniani jako dziedzice Czerlina.
Józef Białoskórski miał z Klarą dwóch synów: Łukasza i Andrzeja, którzy odziedziczyli swoją połowę wsi. W 1755 r. sprzedali ją Walentemu Korwin-Bieńkowskiemu za kwotę 27 tys. złp. Tym sposobem w 2. poł. XVIII w. wieś była podzielona na część Bieńkowskich oraz Dameckich. Józef B. miał synów: Franciszka, Andrzeja i Mikołaja, zaś Dameccy syna Andrzeja. Bieńkowski w 1759 r. sprzedał swoją część Walentynowi Żukowskiemu; Damęcki w tym czasie ożenił się z Teresą Żukowską. Do 1761 r. Żukowski był już właścicielem całej wsi, a także Lęgniszewa w pow. kcyńskim. Dzierżawił dobra początkowo Adamowi Chrościckiemu, następnie Antoniemu Dorpowskiemu, chorążemu gnieźnieńskiemu. Ten drugi figuruje w zapiskach jako posesor zastawny, czyli domyślamy się, że nie otrzymawszy zastawu z powrotem, stał się właścicielem wsi. W 1775 r. Dorpowski jest już dziedzicem, natomiast jako posesor wzmiankowany jest Dominik Otto Trąmpczyński. Antoni ożenił się z Marianną Chróścicką, z która miał córkę Małgorzatę, zamężną za Jana Brzeskiego h. Oksza. Ta odziedziczyła majątek, a w 1791 r. sprzedała wszystko Antoniemu Karolowi Grudzińskiemu za kwotę 66,66 tys. złp. Do poł. XIX w. majątek pozostawał pod zarządem posesorów, zaś w 1819 r. jego właścicielem został Franciszek Wilkoński h. Odrowąż (1770-1830), ożeniony z Marianną z Borzęckich. Mieli oni syna Augusta (1805-1852), znanego w tamtych czasach prozaika i humorystę. Marianna posiadała liczne rodzeństwo, m.in. Franciszkę która wyszła za Stanisława Kostkę Zabłockiego h. Łada. Ci mieli sześcioro dzieci, w tym syna Konstantego Walentego, kolejnego dziedzica Cz. Kupił on dobra ok. 1825 r., zaś w 1832 r. w Gnieźnie zaślubił Pelagię Sobeską, z którą miał aż 11 dzieci: Ludwikę, Helenę, Henryka, Leontynę, Bolesława, Stanisława, Władysława, Witolda, Jadwigę, Walerię i Melanię. Był porucznikiem w kampanii 1830 r., później działaczem, społecznikiem i radcą ziemskim. Po śmierci pierwszej żony, w 1849 r. w Głubczynie zaślubił Teklę Goetzendorf-Grabowską k. Zbiświcz, z którą miał dodatkowo 3 dzieci: Teklę, Zygmunta i Jadwigę. Zmarł w 1869 r. w Poznaniu, zaś pochowany zostal w Czeszewie, gdzie nad jego grobem przemawiał m.in. Karol Libelt. Zabłocki wybudował w Cz. nowy dwór w otoczeniu parku, a także zabudowania gospodarcze. Za jego panowania w płn.-zach. części Czerlina założony został folwark Zygmuntowo. Wieś odziedziczył syn Zygmunt (1852-1921), natomiast Lęgniszewo Henryk (1850-1905).
W 1877 r. w Zgłowiączce Zygmunt ożenił się z Heleną Lniską z Lnisk h. Ostoja, z którą miał dzieci: Wacława (1879-1973) ożenionego z Marią von Vietinghoff-Scheel; Włodzimierza; Henryka (1880-1919); Irenę (1883-1966) zamężną za Zygmunta Korytowskiego h. Mora; Wandę (1885-1943); Mateusza (1887-1939 Inowrocław); Zdzisława (1889-1942 Auschwitz) ożenionego z Marią Kozłowską h. Jastrzębiec, nast. Heleną Zaburda; Józefa i Konstantego (1911-1955). W 1881 r. Zabłocki sprzedał dobra kapitanowi Gebhardowi von Bullow, ożenionemu z Elizabeth von Puttkammer; dziedzicom dóbr Żurawia k. Kcyni, za kwotę 395 tys. marek. Sam wraz z rodziną przeniósł się do Żarnowic w pow. włocławskim. Zmarł 26 października 1889 r. w Poznaniu a pochowany został w Czeszewie. W 1885 r. na Czerlin składała się wieś - siedziba gminy, dominium o pow. 2299 mórg oraz olędry. Te ostatnie liczyły 19 domów ze 146 m-cami, w tym 123 katolików i 23 ewangelików; 49 analfabetów. W skład dominium wchodził folwark Zygmuntowo. Domena wraz z folwarkiem miała ok. 2350 mórg gruntów oraz 13 domów i 180 m-ców, w tym 172 katolików, 8 ewangelików; 52 analfabetów. W 1907 r. część gruntów kupiła pruska Komisja Kolonizacyjna, po czym utworzyła tu kilkanaście gospodarstw, na które sprowadzono osadników z Niemiec. W tamtym czasie we wsi wybudowano budynek straży pożarnej, szkołę ewangelicką oraz nową dzwonnicę. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. majątek przeszedł w drodze zamiany za Gardyny, w ręce Włodzimierza Graffsteina. Ten ożenił się z Wandą Pińkowską (1865-1935), z którą miał córkę Marię (1893-1972). Maria wyszła za Floriana Jana Ozdowskiego h. Bończa (1885-1952). Mieli trzy córki: Danutę Wandę Janinę (1925-1979), Barbarę zamężną za Bolesława Maszewskiego i Aleksandrę (1927-1993) zamężną za Józefa Mellera. W 1926 r. majątek zarządzany przez Floriana Ozdowskiego liczył 281,1 ha i wykazywał 902 talary czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 264 ha ziem uprawnych, 5,3 ha łąk i pastwisk, 11.1 ha nieużytków i 0,7 ha wód. W 1928 r. wieś liczyła 377 m-ców. Była tu kuźnia oraz sklep należące do F. Rożka, a także mleczarnia. Po 2. wojnie światowej pozostałości folwarku przejął Skarb Państwa Polskiego. Dwór przeznaczono na mieszkania, a ziemie majątku zostały rozparcelowane. Czerlin stał się typową wsią chłopską.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1928;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3070_Exin_1936.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokata, w dłuższej osi W-E, fasadą zwrócony na południe. Budynek parterowy, podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym krytym dachówką, z użytkowym poddaszem i mieszkaniami w szczytach. Centralnie umieszczony 3-osiowy ryzalit z wejściem osłoniętym arkadowym gankiem, zwieńczony trójkątną 2-osiową wystawką. Jak można zauważyć, niegdyś wystawka posiadała 4 wysokie okna zamknięte od góry półkoliście. Dwa z nich zamurowano a dwa pozostałe wymieniono na okna współczesne.

Park

Park z poł. XIX w. o pow. ok. 5 ha, z dużym stawem w płn. części i trzema mniejszymi, otaczającymi dwór. Park wraz z dworem zajmuje dz. ew. nr 302803_5.0006.98/6 o pow. 6,3313 ha (Geoportal, 8.02.2017 r.). Park zachowany jest w dawnych granicach.

Inne

Oficyna z pocz. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Kujawa7 lat i miesiąc temu
Rozwinę kwestię pytajnika zawartego w początku opisu. Czyżby korony królewskie miały w dawnych wiekach specjalnego strażnika?
Jakub Andrzejewski3 lata i miesiąc temu
Dzisiaj otrzymałem wiadomość z Gminy Gołańcz. Pałac jest w tragicznym stanie, jednak jest przewidziany do rewitalizacji w późniejszym terminie. Zatem czekamy!