Czerlejno

Stan obecny

Opuszczony, własność prywatna albo J.S.T.

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Czerlejno to wieś leżąca przy drodze powiatowej łączącej Gowarzewo i Gułtowy, znajdująca się w odległości 13 km na wschód od granic miasta Poznania. W dawnych wiekach nazywana też była "Czerleninem". Już w XI w. istniał tu kościół p.w. świętego Idziego, który był zarazem siedzibą parafii. Kościół ten ufundował książę piastowski - Władysław I Herman (1043-1102). W XIII w. książę Przemysław I ofiarował wieś swemu kanclerzowi - biskupowi poznańskiemu - Bogufałowi (in. Boguchwałowi). W 1257 r. wieś została nadana kapitule katedralnej gnieźnieńskiej. Przez stulecia dobra były puszczane w dzierżawę, a po III rozbiorze Polski znalazły się w rękach niemieckich.
W 1885 r. Czerlejno stanowiło gminę w pow. średzkim, na którą składała się wieś oraz probostwo Mikuszyn. Było tu wówczas 45 domów z 296 m-cami, w tym 1 ewangelik; 9 analfabetów. Kościół parafialny podlegał dekanatowi kostrzyńskiemu. Dzierżawcami folwarku kościelnego byli wówczas Franciszek Ksawery Sąchocki, z żoną Nimfą Malinowską.
Właścicielem majątku (domeny) co najmniej od 1886 r. był Aleksander Wadyński, który w 1888 r. sprzedał dobra Józefowi Głębockiemu, synowi Jana i Wiktorii Żurawskiej, za kwotę 90 tys. marek. Dnia 27 września tegoż roku, Głębocki zaślubił Helenę Karolinę Goździewską, córkę Nikodema i Laskowskiej. Zapewne od Głębockich dobra kupił Niemiec o nazwisku Georg Frederici, który w latach 1913-16 wybudował we wsi obecny pałac.
Po wyzwoleniu Polski niemieccy właściciele opuścili Czerlejno, zaś dobra nabył Zygmunt Stabrowski h. Oksza. W 1926 r. majątek pod jego zarządem liczył 307 ha, w tym 298 ha ziemi uprawnej, 5 ha łąk i pastwisk oraz 4 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany do oszacowania podatku wynosił 1584 talary. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli ziemniaków oraz reprodukcji nasion lnu. Pałac stanowił ośrodek życia patriotycznego i kulturalnego. Bywał tu m.in. Wincenty Witos (1874-1945), trzykrotny premier II RP. W 1939 r. majątek znalazł się w rękach Józefa Jarmułt-Mlickiego h. Dołęga (1903-1989).
W 1930 r. wieś liczyła 458 m-ców. Oprócz dóbr Stabrowskiego, duże gospodarstwo we wsi (100 ha) posiadała Rozalia Strojny (w płd. części wsi). Było tu także Kółko Rolnicze, kuźnia S. Komornickiego, wiatrak S. Brodzińskiego, sklep spożywczy, szewc i murarz. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Czerleino. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W pałacu znajdowały się mieszkania, a w pewnym okresie także szkoła.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych woj. Poznańskiego, 1926;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty), Biblioteka Kórnicka P.A.N.;
Księga Adresowa Polski... Bydgoszcz, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811851 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3669_(1999)_Kostschin_1889_APP_Sygn._M.top.25-1544.jpg
11813486 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3669_Kostschin_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-1067.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny, nawiązujący do form neorenesansowych. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w osi płn.-południe, fasadą skierowany na zachód, piętrowy, nakryty wysokim łamanym dachem z lukarnami. Posiada granitowy cokół, ozdobne wejście i wieżyczki w narożach, które dodają tej siedzibie reprezentacyjności.
Niestety niewiele wiemy na temat dworku w płd. części wsi, a to głównie z powodu, że nie został on umieszczony w rejestrze ani ewidencji zabytków.

Park

Zaniedbany park z pocz. XX w. o pow. około 1,5 ha. Wnętrza sprawiają wrażenie wykarczowanych, starodrzew skupiony jest głównie na obrzeżach, przy wysokim murowanym parkanie otaczającym park.

Inne

Oficyna, 1913 r.
Zabudowania gospodarcze: dwie obory, magazyn nawozów i sześć "dwojaków", 4. ćw. XIX w. - pocz. XX w.
Pomnik Powstańców Wielkopolskich

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011