Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Chocicza

Falkstatt

Województwo:wielkopolskie
Powiat:średzki (wielkopolski)
Gmina:Nowe Miasto nad Wartą
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy
Obiekt:pałac, nr rej.: 2070/A z 20.02.1986
Park:nr rej.: 1998/A z 7.06.1985

Stan obecny

Własność prywatna.
Stan techniczny b. dobry.

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Chocicza to jedna z dwu wsi o takiej nazwie w Wielkopolsce (nie licząc Ch. Wielkiej i Małej), leżąca w pobliżu Nowego Miasta nad Wartą, czyli ok. 23 km na południe od Chociczy leżącej nad rzeczką Wielką, odległej od Miłosławia 6 km w kier. płn.- zachodnim. Niestety bliskość obu wsi utrudnia rozgraniczenie licznych zapisek w Regestach, co może spowodować błędy w opisie. Dlatego też ograniczymy się do informacji 100% pewnych.
W 1. poł. XV w. dziedzicami wsi "Choczycza" byli bracia Jakub oraz Mikołaj, który w 1446 r. zapisał półtora grzywny czynszu rocznego (od sumy głównej 18 grzywien) - księdzu Marcinowi Szczedrzykowi, altaryście świętej Barbary w kościele parafialnym w Nowymieście (zap. oryg.). Inny dział tej wsi należał do Piotra Miłosławskiego - dziedzica Nowegomiasta. Po Piotrze dobra (w tym Ch.) odziedziczył Adam Nowomiejski, który pewną część sprzedał w 1485 r. stryjowi - Janowi Rozdrażewskiemu. Ten odsprzedał 1/3 swoich cz. Nowegomiasta, dworu, licznych wsi i żeglugi na Warcie k. wsi Lubrza, wraz z połową wsi Stangoszyce - swemu synowi Janowi, za kwotę 3 tys. zł. węgierskich. Jan (junior) w 1486 r. zapisał na połowie kupionych dóbr po 1000 zł. węg. posagu i wiana swej żonie Elżbiecie. Spłacił też siostrę Jadwigę Miłosławską. Czytelnika niech nie dziwią różne nazwiska tych samych osób - co do zasady przyjmowało się nazwisko poch. od nazwy zamieszkiwanej miejscowości, tak więc panowie szlachta zmieniali je wraz z miejscem swego zasiedzenia, bądź też posługiwali się nimi zamiennie stosując spójnik "vel", bądź też łaciński "seu" (albo). Potrafili je zmieniać nawet 2 i 3 - krotnie. Na kolejne 200 lat dziedzicami Chociczy, Nowegomiasta, Klęki, Wolicy, Boguszyna i in. zostali Rozdrażewscy h. Szeliga.
W 1554 r. Stanisław R. zapisywał posag swojej żonie Jadwidze Pogorzelskiej. Mieli oni synów: Kaspra, Jana, Piotra, Mikołaja i Aleksandra. Stanisław zmarł przed 1578 r. Bracia, jak wspominaliśmy wyżej, nazywali się zamiennie Nowomiejskimi albo Rozdrażewskimi. Wieś Chocicza przez wiele lat puszczana była w dzierżawę. Przykładowo pod koniec XVI w. znajdowała się w rękach Stanisława Kamieńskiego i jego żony Anny Karśnickiej. Nowemiasto należało wówczas do Hieronima R., syna Wojciecha, a nast. jego brata Stanisława. Na pocz. XVII w. właścicielem dóbr był Wojciech R., dalej Jan i tegoż syn - ksiądz Jan R. Siostra księdza Dorota, zamężna za Kretkowskiego h. Dołega - w 1625 r. sprzedała cały klucz dóbr Hieronimowi R., kasztelanowi międzyrzeckiemu. Po Hieronimie dobra przeszły w ręce Adama, który w 1645 r. sprzedał Chociczę wyderkafem (z zastrzeżeniem prawa odkupu) zakonowi norbertanek w Strzelnie. Następnie w zapiskach pojawia się Jacek R., a w latach 70. Franciszek R., syn Stanisława, kasztelana przemęckiego. Pod koniec XVII w. (w 1684) Rozdrażewscy sprzedali klucz nowomiejski - Stanisławowi z Grabi Grabskiemu h. Pomian, ożenionemu z Dorotą Grotówną. Mieli oni dzieci: Annę oraz Franciszka, późniejszego jezuitę, który sprzedał majątek Janowi Grabskiemu, sędziemu grodzkiemu nakielskiemu. Część dóbr nadal pozostawała w rękach Barbary Rozdrażewskiej, córki Franciszka (kasztelana przemęckiego), zamężnej za Aleksandra Mycielskiego h. Dołęga. W 1698 r. sprzedała ona tę część Franciszkowi Grabskiemu, synowi Piotra. Z żoną Heleną Bronikowską miał ów Franciszek synów: Piotra i Stanisława. W 1724 r. połowa Nowegomiasta, Klęki, Wolicy, Chociczy i in. stała się własnością Stanisława. W tym samym roku zapisywał on na 1/2 dóbr po 55 tys. złp. posagu i wiana żonie - Katarzynie Radomickiej, córce Władysława i Ludwiki Gajewskiej. Z czasem dobra puszczono w tzw. zastawną posesję - Antoniemu Rogalińskiemu h. Łodzia, sędziemu ziemskiemu wschowskiemu, staroście obornickiemu. Z pierwszej żony Stanisław Grabski miał syna Kajetana; z drugiej - Katarzyny Umińskiej h. Cholewa - syna Maksymiliana. Po śmierci dziedzica Stanisława Umińska wyszła 2-o v. za Władysława Mazowieckiego, podkomorzego księcia bawarskiego, zaś majątkiem zarządzali w. wspomniani synowie. W 1779 r. odsprzedali oni część majątku swoim młodszym braciom: Ksaweremu i Jakubowi. Wedle ugody z 1784 r. dobra od Jakuba odkupił Ksawery, będący już wówczas już rotmistrzem kawalerii narodowej. Za czasów jego rządów dobra Chocicza zostały wydzielone z klucza nowomiejskiego. Zapewne po III rozbiorze Polski, Grabscy sprzedali majątek w ręce niemieckie.
W XIX w. wieś leżąca w pow. pleszewskim weszła w skład dóbr Klęki, a w 1872 r. jej właścicielem był Kennemann. Dobra miały 4497 mórg obszaru, w tym 3917 m. ziemi uprawnej i 188 m. łąk. Czysty dochód gruntowy szacowano na 3447 talarów. W 1885 r. Ch. już pod niemiecką nazwą Falkstaett miała 5 domów z 32 m-cami wyznania katolickiego; 8 analfabetów. Przez wieś przebiegała linia kolejowa Poznań – Jarocin i znajdował się tu dworzec. Majątek ziemski stanowił domenę z obszarem 4641 mórg, 12 domami i 197 m-cami, w tym 29 ewangelików (reszta katolicy); 68 analfabetów.
W 1913 r. majętność Klęka (Klenka) wraz z majątkami przyległymi należała do Ottona von Jouanne i leżała w pow. jarocińskim. Oprócz dóbr głównych wchodziły w jej skład dwa klucze: Boguszyn z folwarkami Kirchdorf, Kleinbach i Josefowo oraz Falkstatt (Chocicza) z folwarkami Alexanderruh, Theresia i Hedwigsfeld. Chocicza obejmowała 1188 ha, w tym 980 ha ziemi uprawnej i 50 ha łąk. Czysty dochód gruntowy wynosił 10092 marki. W gospodarstwie hodowano 121 koni, 312 szt. bydła plus 6 cielaków oraz 2993 owce. Posiadało ono wiatrak wytwarzający prąd dla majątku, gorzelnię, cegielnię i fabrykę "Stärkefabrik". Zarządcą w Chociczy był Dobers, w Alexanderruh - David, a w folwarku Theresia - Lindner. Dwór obecny wygląd uzyskał podczas rozbudowy w 1920 r., być może zainspirowany modnym wówczas "stylem polskim". W 1926 r. właścicielem Ch. był Maksymilian von Jouanne (junior). Więcej o tej rodzinie i obydwu Maksach von Jouanne zainteresowani znajdą w naszym opisie Klęki na stronie PZ. Tak więc w 1926 r. sama Chocicza obejmowała 1540,66 ha, w tym 1334,84 ha ziemi uprawnej, 30 ha łąk i pastwisk, 139 ha lasów, 34,09 ha nieużytków i 2,73 ha wody. Czysty dochód gruntowy, wykazywany w celu wyliczenia podatku, wynosił 4428,84 talary. Maks. von Jouanne był właścicielem dóbr do stycznia 1945 r. W czasie 2. wojny światowej nazwa obszaru dworskiego "Falkstatt" nie uległa zmianie. Część wiejska nosiła tradycyjną polską nazwę Chocicza. Po wojnie dawne dobra przejął i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811891 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3970_(2202)_Neustadt_(An_der_Warthe)_1911_APP_Sygn._M.top.25-1591-1.jpg
11813558 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3970_Neustadt_a.d.Warthe_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-267.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny, nawiązujący do tzw. "stylu polskiego". Budynek parterowy, na wysokim podpiwniczeniu, z piętrem mieszkalnym w dachu łamanym, z wysokimi ryzalitami na osi obu dłuższych elewacji, zwieńczonymi belkowaniem i okazałymi trójkątnymi frontonami. W 11-osiowej fasadzie skierowanej na płd.-wschód, ryzalit dzielony pilastrami, w elewacji ogrodowej (również 11-osiowej) dwa półokrągłe balkony na wysokości wysokiego parteru i pierwszego piętra.

Park

Park z XIX / XX w. o pow. 5,8 ha. Współcześnie podzielony na kilka dz. ewidencyjnych, z których największa, centralna (nr ...133/4, pow. 4,13 ha) stanowi ok. 2/3 całego parku.

Inne

Zabudowania folwarczne.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Karol Barsolis Turysta Kulturowy rok i 2 miesiące temu
Chocicza - zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem .. Zespół w posiadaniu - spólki agencji rolnej - w prywatnych rekach ...--- ponownie ( juz 3 raz) dodaje zdjecia tego obiektu .. Chocicza - wieś w gminie Nowe Miasto nad Wartą - Wielkopolska