Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Buk - Pawłówko

Paulsdorf

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Buk
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Obiekt:dwór, nr rej.: 927/A z 24.02.1970

Stan obecny

Dom mieszkalny.

Historia

Dwór z XVIII / XIX / pocz. XX w.
Pawłówek to obecnie zachodnia część miasta Buku, niegdyś samodzielna wieś. Po 2. wojnie światowej wieś tę włączono w obręb administracyjny miasta. Folwark (dawniejszy proboszczowski) aż do wojny określany był "zu Paulsdorf", czyli należący do dóbr Pawłówek.
Na początku swego istnienia P. stanowił małą wioskę, która wraz z mającym dopiero powstać miastem (na terenie dawnego grodziska), stanowiła dobra książęce. Pierwsza wzmianka o Buku pochodzi z 1257 r., kiedy posiadał już prawa miejskie, a także kościół i parafię. W tymże roku książę Bogusław Pobożny (a nie ks. wielkopolski Bolesław?) nadał miasto i wieś Buk (późniejszą Wielką Wieś), kustodii kat. poznańskiej. Następnie Buk stał się własnością biskupów poznańskich, a zarazem siedzibą całego klucza dóbr - tzw. bukowskiego. Pierwsze zwolnienia z obciążeń podatkowych i ceł nadał miastu ks. Przemysław II, późniejszy król Polski. Miasto obwarowano murami, które rozbudowane zostały na pocz. XVI w. Mury przydały się m.in. po śmierci króla Ludwika (1383), kiedy to okolice wokół Buku pustoszone były przez Domarata, przywódcę grzymalitów, starostę generalnego wielkopolski w latach 1383-87, etc...
Jako, że kmiecie i mieszkańcy pracowali dla biskupa, w 1350 r. zwolnieni zostali przez króla Kazimierza W. z podatków i ceł. Zwolnienie to potwierdził w 1425 r. król Władysław Jagiełło, jednocześnie potwierdzając inne przywileje, jakimi cieszyły się większe miasta Wielkopolski. Wkrótce w Buku pojawili się sukiennicy, którym pierwsze przywileje nadał Jan Lubrański. W poł. XV w. w zach. części miasta wybudowano wiatrak, później młyn (1472) i kolejne wiatraki (1482). Pod koniec XV w. w B. wybudowano także łaźnię. Miasto posiadało prawo bicia monety, nakładania ceł, ponadto immunitet ekonomiczny, sąd i liczne karczmy. Już w poł. XV w. istniały tu cechy: szewski, rzeźnicki i krawiecki, zaś na pocz. XVI w. powstał cech piwowarski oraz cechy iglarzy, grzebieniarzy i sukienników. Ponadto istniały wolne zawody, m.in. ślusarze, kowale i bednarze, którym w 1541 r. biskup nadał "postanowienia statutowe". Wraz z dalszą rozbudową murów miejskich, na pocz. XVI w. powstała fosa oraz brama Szewska. W mieście wybudowano aż cztery kościoły: św. Mikołaja, św. Wojciecha, św. Ducha oraz świętego Rocha.
W międzyczasie właściciele Pawłówka (wówczas Pawłowa) przezwali się Pawłowskimi, z kolei rdzenni mieszkańcy Buku (wsi) - Bukowskimi lub Bukowieckimi. Oprócz dworu biskupiego w Buku, w niedalekim Pawłowie wybudowano też dwór dla Pawłowskich, który później należał do Anny Sarbskiej, następnie Chwalikowskich i Zofii Czackiej (w 1611 r.). W poł. XVII w. wymieniony jest dwór z folwarkiem i ogrodem "na przedmieściu Buku alias na Targowisku koło drogi do Otusza", który w 1663 r. bracia Wierzejscy dali franciszkanom poznańskim. I ta właśnie lokalizacja jest przedmiotem niniejszego opisu.
Dwór biskupi wzmiankowany był w 1669 r., z okazji zabicia Wojciecha Trzcińskiego przez Macieja Niegolewskiego i jego wspólników. O zabójstwo to pozywał Niegolewskiego Andrzej Trzciński, komornik ziemski dobrzyński. Dwór ten musiał z czasem stracić na znaczeniu, a o jego dalszych losach nic nam nie wiadomo. Groby Macieja i Stanisława Niegolewskich, z lat 1689 i 1684, znajdowały się w kościele który spłonął w dawnych czasach.
We dworze należącym do dóbr Pawłówka mieszkali kolejni posesorzy i zarządcy tzw. "probostwa" w Buku. We wzmiance z 1735 r. występuje Dorota Płonczyńska z dworu, a pod koniec XVIII w. posesor dóbr Karol Żeroński. Po III rozbiorze Polski, folwark proboszczowski prawdopodobnie oddano w ręce prywatne, a pod koniec XIX w. należał on do Łąckich. W 1885 r. były tu 3 domy i 71 mieszkańców. Z kolei część wiejska Pawłówka posiadała 8 domów ze 101 m-cami, w tym 67 katolików i 34 protestantów. W latach 30. XX w. wybudowano kolejny dwór, który zachował się do czasów obecnych. W roku tym Buk liczył 3470 m-ców, a jego burmistrzem był Maksymilian Holland. We dworze mógł mieszkać któryś z właścicieli ziemskich wymienionych w ks. adresowej z 1930 r. - Jan Gintrowicz albo Jan Korabiowski. - W celu uściślenia tych informacji niezbędne są dalsze badania terenowe. Z ważniejszych obiektów przemysłowych w Buku w 1930 r. można wymienić: elektrownię miejską, gorzelnię, olejarnię, dwa wiatraki, mleczarnię i młyn parowy W. Ciesielskiej. Ponadto istniały tu liczne sklepy, restauracje, warsztaty usługowe, itp, itd. Po 2. wojnie światowej w budynku dworu urządzono mieszkania, mieścił się tam także ośrodek zdrowia.
Źródła:
Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, Instytut Historyczny P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
"Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce" Marcin Libicki, wyd. II, Poznań, 1996;
Księga Adresowa Polski..., Bydgoszcz, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811847 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3664_(1994)_Opalenitza_1892_APP_Sygn._M.top.25-1542.jpg
5923 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3665_Buk_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wybudowany w stylu tzw. polskim (narodowym). Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany na południe, parterowy, nakryty wysokim dachem łamanym, mieszczącym mieszkalne poddasze. W fasadzie bocznej (od str. wschodniej) wykusz z tarasem, nad którym wznosi się piętrowa wystawka.
Układ przestrzenny zespołu - zniekształcony - głównie z powodu zmian w obrębie podwórza gospodarczego.

Park

Pozostałości parku z XIX w. o pow. ok. o,34 ha. Niegdyś park miał ok. 2,5 ha. Od str. wschodniej przechodził w drzewostan otaczający kościół i cmentarz. Dawne granice parku wyznaczają rosnące tu szpalery drzew.

Inne

Liczne zabytki miasta Buk, w tym zarys dawnych obwarowań miejskich, wyznaczony ulicami: Mury, Spichrzowa i Stawna.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Karol Barsolis Turysta Kulturowy 7 lat i 4 miesiące temu
znam ten dwór , za komuny byl tam ośrodek zdrowia
Daniel Brzeziński4 lata i 3 miesiące temu
Na najnowszych zdjęciach (2018) przy wejściu do budynku pojawiły się 3 czerwony tablice, co może wskazywać, ze mieszczą się tam jakieś urzędy/instytucje.