Braciszewo

Stan obecny

Gospodarstwo Rolne Archidiecezji Gnieźnieńskiej.

Historia

Dwór. z przeł. XIX i XX w.
Według legendy, “Lech miał mieć dwóch braci: Czecha i Rusa, którzy obaj nie mogąc sie pomieścić z ludem w znalezionej dziedzinie, poszły w inne strony – Czech na południe, a Rus na północ Wszyscy trzej bracia rozstali się przy Gnieźnie, ztąd podobno Braciszewo, a druga Żegnowo [obecnie Rzegnowo], gdzie się bracia rozstający żegnali.” (Dzieje Polski, Opiekun Polskich Dzieci nr 3 z dnia 10 sierpnia 1867, rocznik 1, s. 18); Pierwsza wzmianka historyczna: 1208, 25 XII, Głogów Władysław Odonic, ks. kaliski, nadaje klasztorowi w Trzebnicy wsie Pyszczyn i Braciszewo z mieszkańcami. Oryginał łaciński, pergamin 212 x 105 + 11, na zielono – brązowych sznurach pieczęć księcia Henryka Brodatego (nie zachowana pieczęć biskupa Wawrzyńca wrocławskiego), Wr., Rep. 125 nr 6 (12), SU I, nr 117> (https://docplayer.pl/49319553-Ap-wroclaw-1203-6-iv-wroclaw.html), Przywilej króla Kazimierza Wielkiego wydany na prośbę arcybiskupa Jarosław Skotnickiego w Krakowie 1 marca 1357 roku zatwierdzający posiadłości kościoła gnieźnieńskiego wśród dóbr należących do kapituły wymienia między innymi Braciszewo (J. Korytkowski, Arcybiskupi Gnieźnieńscy Prymasowie i Metropolici Polscy od roku 1000 aż do roku 1821,T. 1, Poznań 1988, s. 44-45); Łukasz Watzenrode (późniejszy biskup warmiński), brat matki Mikołaja Kopernika i jego protektor dnia 2 marca 1485 roku został kanonikiem kolegiaty św. Jerzego na zamku w Gnieźnie, a 28 kwietnia po złożeniu przysięgi otrzymał jako uposażenie wieś Braciszewo (J.Korytkowski, Prałacii Kanoicy Katedry Metropolitalnej Gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych podług źródeł archiwalnych T. 4, Gniezno 1883, s. 244 -245) 2 kwietnia 1573 roku kapituła w porozumieniu z prymasem Uchańskim na prośby kanonika Wawrzyńca Modliszewkiego zamieniła kanonię fundi Skrzynka [obecnie wieś nie istnieje] na wieś fundi Braciszewo, na którą składał się folwark i kilkunastu kmieci czynszowych (J.Korytkowski, Prałaci T. 1, s. 99-100.) Poniżej lista kanoników do których należało Fundum Braciszewo: Wawrzyniec Modliszewski 1573 - 1588:
Jakub Łempicki 1588 – 1599; Feliks Lipczyński 1599 – 1612; Stanisław Grochowski 1612 - 1622 (arcybiskup lwowski 1634 - 1644); Jerzy Grochowski 1622 – 1632; Stanisław Lubieniecki 1632 – 1666; Stanisław Krajewski 1666 – 1683; Franciszek Kraszkowski 1702 – 1718 (biskup dardanieński sufragan gnieźnieński 1719 -1731);Franciszek Raczyński 1718 - 1721. (Prałaci T. 1, s 101.) W 1721 roku, za zgodą kapituły i ówczesnego „posiedziciela” kanonii ks. Franciszka Raczyńskiego, prymas Stanisław Szembek wcielił na zawsze kanonię fundi Braciszewo do Seminarium Duchownego. (J.Korytkowski, Prałaci T. 1. s. 99-100). Przychody z dominium Braciszewo były własnością Seminarium, z przerwą na II Wojnę Światową, do 1950 roku.
W 1. poł. XIX w. była to rodzina Sobeskich (Sobeckich?), właścicieli Łubowa i posesorów Łubówka. Początkowo dzierżawcą był Józef, a następnie Władysław Sobeski, ożeniony z Florentyną Zembrzuską. W Braciszewie rodziłli się ich synowie: Karol Kazimierz, Jan Maciej Henryk i Albin Gabriel Teofil. Kolejnym posesorem był Edward Framski, którego żona Walentyna z d. Białoskórska zmarła mając lat 36 w 1873 r. Framski rok później wyniósł się z majątku, a w jego miejsce wieś wydzierżawił na 21 lat Michał Teodor Gadomski z Golimowa. Zmarł on 20 lat później i pochowany został na cmentarzu św. Piotra w Gnieźnie. Ok. 1885 r. wieś liczyła 11 domów ze 114 mieszkańcami, w tym 110 katolików i 4 ewangelików; 33 analfabetów. Dominium należące do seminarium miało 1025 mórg rozległości, 6 domów ze 118 mieszkańcami, w tym 111 katolików i 7 ewangelików; 69 analfabetów. Majątek był w wysokiej kulturze rolnej, za co otrzymał miano dóbr rycerskich - Rittergut. W 1896 r. jego areał określano na 256 ha, 99 arów i 88 q m. Na przełomie XIX i XX w., czyli w okresie w którym wzniesiony został dwór, dzierżawcą majątku był Władysław Fenrych (1850-1905). Po śmierci pochowany został, podobnie jak poprzedni dzierżawcy, w kościele św. Piotra w Gnieźnie. W 1926 r. majątek liczył 260 ha, w tym 203 ha ziem uprawnych, 52 ha łak i pastwisk, 2 ha lasów, 2 ha nieużytków i 1 ha wód. Przynosił 764,3 talarów czystego dochodu gruntowego. Włascicielem nadal było Seminarium Katolickie w Gnieźnie, a dzierżawcą Marcin Banaszek. W 1930 r. w miejscowości liczącej 227 mieszkańców nie są już wymieniani żadni właściciele ziemscy. Folwark zapewne rozparcelowano, a dwór utracił swój status siedziby ziemiańskiej. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Lindenhof. Po 2. wojnie św. część folwarczna oddalona od centrum wsi o ok. 1 km na południe otrzymała nazwę Braciszewko. Współcześnie funkcjonuje też jako Braciszewo Osada.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty)
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich...
Wielka Genealogia Minakowskiego
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926
Księga Adresowa Polski, 1930
Zdjęcie pochodzi z serwisu Panoramio, autor: Tadeusz Repeć

Opis

Dwór stylem nawiązujący do renesansu. Budynek piętrowy, podpiwniczony, nakryty płaskim dachem dwuspadowym. W obu elewacjach umieszczono symetryczne ryzality, zwieńczone trojkątnie. Piętro jest dość niskie, przypominające mezzanino. Elewacje zdobi skromny, ale ładny detal architektoniczny, gzymsy nadokienne i obiegające budynek: cokołowy i międzykondygnacyjny. Okna na piętrze w ścianach szczytowych zamknięte są łukami.

Park

Pozostałości parku z XIX w. o bliżej nieokreślonej powierzchni. Stanowi je niewielkie skupienie drzew, znajdujące się na płn.-wschód od dworu, ograniczone niewielkim stawem. Grupa drzew rosnąca na płn.-zach. od dworu to nowe nasadzenia, powojenne. Część parku otaczająca dwór od południa i wschodu została wykarczowana i zamieniona na pole uprawne. Jego powierzchnia całkowita w 1934 r. wynosiła 1,1 ha. Układ przestrzenny założenia dworskiego, pomimo zabudowy współczesnej, w znacznej mierze jest zachowany.
Źródła:
Mapster, Gniezno 1934
Geoportal

Inne

Zabudowania gospodarcze

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011