Boguszyn

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Boguszyn to wieś leżąca 5,5 km na wschód od Książa Wielkopolskiego i 6 km na zachód od Nowego Miasta n. Wartą. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z XIV w. Od najdawniejszych czasów wchodziła ona w skład dóbr nowomiejskich. Jednym z pierwszych znanych właścicieli Nowego Miasta był Piotr Miłosławski. Po Miłosławskich dobra należały do Kotów (nazwisko zapisywano w postaci Koth, Cooth) z Dębna, Borków z Osieczny, Słupskich; a poprzez małżeństwo Doroty Słupskiej z Kasprem Daleszyńskim przeszło na tychże, następnie do Radomickich h. Leszczyc. Nazwę wsi zapisywano jako: Boguszyno, Bogussino, Boguszino etc.
W poł. XV w. do Borków oprócz Nowego Miasta i Boguszyna należały: Komorze, Klęka, Pogwizdowo w którym znajdował się "przewóz", czyli prom przez Wartę i inne. W 1448 r. Marek Borek zamienił połowę tych dóbr za połowę miasta Gostynia, z córkami Bartosza z Gostynia: Magdaleną Janiszewską i Martą Brudzewską. Obie dziedziczki w 1450 r. zamieniły Boguszyn, za Bolemowo od Mikołaja z Brudzewa, podkomorzego kaliskiego. Córka Mikołaja Brudzewskiego - Małgorzata - wyszła za Stanisława Sobockiego. Po nich dobra odziedziczyły dzieci: Mikołaj, Wojciech, Katarzyna, Marta, Dorota i Małgorzata, którzy w 1467 r. sprzedali klucz nowomiejski Jakubowi Cothowi, dziekanowi gnieźnieńskiemu. W 1470 r. Boguszyn i Chociczę nabył od dziekana (wyderkafem) Piotr Miłosławski, który oprawił na tych dobrach 400 grzywien posagu i 500 grz. wiana swej żonie Konstancji. Miłosławscy vel. Nowomiejscy w latach 80. scedowali dobra Janowi Rozdrażewskiemu h. Szeliga, po którym odziedziczyli bratankowie Adam i Jan oraz Jadwiga, córka Piotra Nowomiejskiego. W 1497 r. decyzją króla Jana Olbrachta wieś (albo jej część) została nadana Janowi Rozdrażewskiemu.
Boguszyn był częścią dóbr Nowego Miasta, a zarazem własnością Rozdrażewskich i Nowomiejskich aż do końca XVII w. i w tym okresie nie stanowił samodzielnego ośrodka zarządu dóbr. Oczywiście cały majątek i jego części był przez prawie 200 kolejnych lat przedmiotem rozlicznych sprzedaży, cesji, itd., pojawiały się tu liczne nazwiska krewnych i znajomych właścicieli, jednak zasadniczo pozostawał w rękach dwóch wyżej wym. możnych rodów. Na pocz. XVIII w. właścicielami N.M. i przyległości została rodzina Grabskich h. Pomian. W 1724 r. Piotr Grabski, syn Franciszka i Heleny Bronikowskiej sprzedał klucz nowomiejski swemu bratu Stanisławowi za 242 tys. złp. w zamian wziąwszy Jaromierz i inne dobra w pow. kościańskim (za sumę 163 tys. złp.). Kolejny dziedzic, co oczywiste, nie interesował się niewielką wioską, którą puszczono w tenutę (rodzaj dzierżawy) Stanisławowi i Jadwidze Rudzkim. W latach 40. XVIII w. tenutariuszem (czy też posesorem) dóbr został Wojciech Sczaniecki h. Ossoria, ożeniony z Elżbietą Marianną Cielęcką. Ich synem był Michał, który w 1753 r. wykupił Boguszyn na własność. Ożeniony był z Krystyną Bojanowską h. Junosza. Właścicielką Nowego Miasta była wówczas Katarzyna Grabska, a posesorem Boguszyna został Józef Koszutski h. Leszczyc.
Michał i Krystyna Sczanieccy mieli dziewięcioro dzieci, w tym Józefa Bogusława (ur. 1738), Bogusława Ignacego (1739-1810) i Józefa Filipa Nereusza (1756-1815). Byli dziedzicami Godurowa, Łagowca, 1/2 Drogoszewa, Boguszyna, Kruczyna i Chromca z Olędrami, w powiecie kościańskim. W 2. poł. XVIII w. Michał obiecał Boguszyn synowi Bogusławowi, ożenionemu z Franciszką Cząstkowską. Ci mieli troje dzieci: Ludwikę (1770-1839), Józefa Michała Sebastiana Walentego (ur. 1771) oraz Antoniego (1773-1857). W latach 80. Boguszyn przeszedł w ręce syna Michała - Józefa S., który dnia 6 maja 1787 r. w Międzychodzie ożenił się z Jadwigą Wyganowską (1759-1864), córką Józefa i Ludwiki Przespolewskiej. Rok później urodził się ich syn Michał, po kolejnym roku syn Ludwik Paweł, a w 1790 r. córka Róża. Po wybudowaniu nowego dworu, dość późno bo w roku 1798, Sczanieckicm urodził się syn Tytus, zmarły zaledwie po miesiącu. W 1800 r. zmarła 10-letnia Róża, którą pochowano u Filipinów w Gostyniu. Kolejny rok nieoczekiwanie przyniósł Sczanieckim bliźniaki: Romana i Ignacego. Po Józefie dobra w Boguszynie odziedziczył jego syn - Ludwik Paweł Sczaniecki (1789-1854). Dziedzic był pułkownikiem u Henryka Dąbrowskiego, a zarazem jego adiutantem, później znanym działaczem społecznym. Ożenił się z Konstancją Czarnecką herbu Prus (III) (ur. 1790). Zmarł w Paryżu dnia 7 września 1854 r., a pochowany został w kościele w Brzostkowie. Kolejnym dziedzicem został jego brat - Ignacy Szczaniecki (1801-1864), który w 1826 r. ożenił się z Filipiną hr. Mielżyńską h. Nowina (1897-1857). Mieli oni ośmioro dzieci: Józefa Stanisława (1827-1828), Ignacego (ur. 1829), Stanisława (1831-1884), Ludwika (1833-1915), Konstantego (1836-1900), Michała Leona (1838-1920), Elżbietę (ur. 1842) oraz Marię (1842-1912). Ignacy Sczaniecki zmarł mając 70 lat, dnia 19 marca 1864 r. W jego wspomnieniu pośmiertnym czytamy: "... Był najmłodszym i jedynym przy życiu pozostałym bratem śp. Ludwika Szczanieckiego, pułkownikiem byłego wojska polskiego. Ojca stracił wcześnie. Oddany początkowo do gimnazjum pojezuickiego w Poznaniu, później na Żoliborzu w Warszawie u pijarów wychowany, tamże kończył edukację. Po egzaminie dojrzałości uniwersytet warszawski. Na żądanie sędziwej matki poświęcił się rolnictwu. Żonaty z Filipiną córką jenerała Stanisława Mielżyńskiego. Przeżył z nią do 1857, spłodziwszy 6 synów z których 4-ch żyje i 2 córki. Cierpiał na reumatyzm z ranami otwartymi w obu nogach, przez co nie mógł wziąć udziału w kampanii 1831 r. Czynny na wielu polach. M. i. 12 lat radca Ziemstwa, przez lat kilka redagował "Ziemianina" z Kamilem Zakrzewskim i swoim synem Stanisławem. Po śmierci Gustawa Potworowskiego był prezesem Towarzystwa Rolniczego w Gostyniu. Kilka objętych włości, zniszczonych i zadłużonych, podniósł usilną pracą na wyższy stopień kultury. Na wysokim poziomie hodowla owiec w Międzychodzie. Ostatnio dwóch najstarszych synów i zięć byli aresztowani ze względów politycznych. On sam, starzec schorzały dwa razy aresztowany w domu". (Dz. Pozn. nr 92 - 22/IV. piąt.)
Po śmierci Ignacego dziedzicem B. został Ludwik Kazimierz Sczaniecki, który dnia 15 stycznia 1867 r. w Poznaniu zaślubił Jadwigę Goetzendorff-Grabowską h. Zbiświcz. Rok później w Poznaniu urodziła się ich córka Anna Monika Michalina.
W 1885 r. Boguszyn leżący w pow. pleszewskim dzielił się na domenę, część wiejską, olędry i osadę Utrata. Z kolei na domenę Ludwika Sczanieckiego (4911 mórg), oprócz folwarku głównego, składały się Chromiec i Józefowo. Utrata miała 21 domów i 173 m-ców, w tym 13 ewangelików; 81 analfabetów. Olędry liczyły aż 50 domów i 315 m-ców, w tym 213 ewangelików; 116 analfabetów. Na obszarze domenalnym było łącznie 36 domów i 472 m-ców, w tym tylko 8 ewangelików; 241 analfabetów. Pozostałą część ludności stanowili oczywiście katolicy. W kolejnych latach rodzina Sczanieckich sprzedała majątek Hermanowi Kennemanowi z Klęki, po którym odziedziczyła córka Jadwiga, zamężna von Jouanne. Szczegółową historię tych rodzin opisaliśmy w obiekcie Klęka w naszym katalogu, link: http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/5859/Kleka/
W 1913 r. Boguschin wchodził w skład majętności Klęka (Klenka), a poszczególne folwarki nosiły nazwy Kirchdorf, Kleinbach i Josefowo. Obszar ca. obejmował 1254 ha, w tym 991 ha ziemi uprawnej, 54 ha łąk i 5 ha pastwisk; 157 ha lasów, 47 ha nieużytków wraz z wodą. Czysty dochód gruntowy wynosił 6627 marek. W gospodarstwie głównym hodowano 82 konie, 333 szt. bydła dorosłego i 216 cielaków; 1508 owiec oraz 169 szt. trzody chlewnej. Majątek posiadał gorzelnię oraz wiatrak wytwarzający prąd. Właścicielem był w tym czasie Otto von Jouanne. Po wyzwoleniu Polski zarządcą Boguszyna został Fritz Kotze. Właścicielem był już wówczas Maksymilian von Jouanne (junior). W 1926 r. dobra obejmowały 1249,84 ha, w tym 1021 ha ziemi uprawnej, 45 ha łąk i pastwisk, 150 ha lasów, 32 ha nieużytków i 1,84 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 2208,59 ha.
W 1930 r. wieś leżała w pow. jarocińskim i miała 905 mieszkańców. Były tu także 3 młyny, zakład wyrobów cementowych Kmieciaka i Adamczyka, sklepy J. Hoffmana i W. Kühla, zajazd M. Paula, karczma A. Schulza, kołodziej J. Frąckowiak, kowal J. Michalski, szewcy Banaszak i Jankowski oraz murarz J. Hoffman. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Bogenfelde. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6621 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3970_Neustadt_1944.jpg
11811891 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3970_(2202)_Neustadt_(An_der_Warthe)_1911_APP_Sygn._M.top.25-1591-1.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór neogotycki w stylu romantycznym. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, wybudowany w duchu mody na średniowiecze, skomponowany harmonijnie z kilku brył o różnych kształtach geometrycznych, częściowo parterowych, a częściowo piętrowych. Z niską wieżą i 8-bocznymi narożnikami zwieńczonymi krenelażem.

Park

Park krajobrazowy z 1 poł. XIX w. Założony w 1820 r. przez Ludwika Szczanieckiego wg wzorów francuskich. Zachowany jest tu cenny starodrzew, zachował się też duży staw, sztuczny kopiec i pionowo ustawiony tajemniczy kamień. Zachowała się tu również neogotycka brama wjazdowa z XIX w. Z boku bramy (od strony stawu), widnieje napis: Poległym 1831. Pow. parku mogła wynosić nawet ok. 5 ha, jednakże całe jego połacie zostały wykarczowane, a pozostałe skupiska drzew nie przekraczają 1 ha.

Inne

Brama wjazdowa z 1905 r., nr rej.: 2086/A z 11.04.1986
Bud. folwarczne z 2 poł. XIX w.
3 czworaki z 2 poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011