Bardo

Stan obecny

Opuszczony, własność UM i G. we Wrześni

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Bardo to wieś leżąca 7,5 km na płd. zachód od Wrześni. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1311 r. Było to gniazdo rodowe Bardskich h. Szaszor, którzy już w XIV w. wybudowali we wsi kościół. W 2. poł. XV w. współdziedzicami wsi byli: Michał Goryński, tegoż córki Katarzyna i Elżbieta zam. za Bieganowskiego (lata 70.), Jan Jarogniewski (lata 80.) i Tomasz Krzyżanowski. Na pocz. XVI w. część Bardskich dzierżył Mikołaj oraz jego siostra Małgorzata. W 1520 r. Mikołaj zapisywał po 300 złp. posagu i wiana swej żonie Elżbiecie Śmigielskiej. Swym dzieciom: Janowi i Barbarze sprzedał część dóbr z prawem odkupu, również za kwotę 300 złp. Tenże Jan w 1535 r. był już oficjalnym posiadaczem wsi; wymieniany jest także jako "dziedzic we Wrześni". W 1536 r. zapisywał na swoich dobrach po 3 tys. złp. posagu i wiana żonie Annie Zagajewskiej, córce Piotra, podsędka ziemskiego inowrocławskiego. Mieli oni córkę Annę, która wyszła za Erazma z Oporowa, starostę kruszwickiego. W skład ich dóbr wchodziły wówczas: "Września i wsi przyl. N. i St. Guthowo, Grzybowo, Psary, Bierzglino, Opieszino, Chocicza oraz Bardo, i Myszki w pp. gn. i pyzdr."
Zapewne bratem Anny był Sebastian Bardski, który w 1574 r. sprzedał wyderkafem połowę B. i Myszek - Maciejowi Bieganowskiemu. Na drugiej połowie zapisał po 4160 złp. posagu i wiana żonie Katarzynie Grabskiej h. Pomian. Mniej więcej w tym okresie Bardscy przeszli na wyznanie braci czeskich i oddali kościół współwyznawcom. Konkretnie uczynił to Krzysztof Bardski (syn Sebastiana?) po synodzie dysydenckim w Toruniu w 1595 r. Z kolei synami Sebastiana na pewno byli Andrzej i Piotr, którzy 1610 r. sprzedali swe część wsi Marcinowi Skrzetuskiemu.
Na pocz. XVII w. dziedzice odebrali kościół innowiercom i stał się on na powrót katolickim. Przyłączony został do dekanatu pyzdrskiego. W 1612 r. Skrzetuski miał sprawę z Jadwigą Wilkońską, wdową po Hieronimie Słupskim, zaś rok później wdowa (2-o v.) po Piotrze Bardskim zapisała mu 100 złp. długu. Plebanem kościoła był w tym czasie ks. Adam Węgorzewski. W 1615 r. dziedzice B., czyli Jan Bardski i M. Skrzetuski sprzedali wieś wyderkafem Stanisławowi Grzymisławskiemu, wojskiemu kaliskiemu. Rok później Bardski odsprzedał swoją część Skrzetuskiemu. Synem Marcina S. był Mikołaj, który wybudował we wsi pierwotny dwór. W 1629 r. we dworze doszło do zabójstwa Bartłomieja Paruszewskiego, przez panów Góreckich: Mikołaja i Jana. W czwartek "w wigilię św. Andrzeja Apostoła" przeprowadzone zostały oględziny w zw. z prowadzoną sprawą sądową. Rodzina Bardskich ostatecznie zanikła w B. w latach 30. XVII w.
W kolejnej dekadzie XVII w. majątek w drodze wiana przejął Franciszek Młodziejewski, który ożenił się z Marianną Skrzetuską (córką Mikołaja S.). Po jego śmierci Marianna wyszła za Jana Gorzewskiego. Majątek zapisała na Kaspra Młodziejewskiego, syna Łukasza, który w 1664 r. sprzedał Bardo Krzysztofowi Ossowskiemu, synowi Piotra O. Po sześciu latach, gdy zmarł Krzysztof, majątek został sprzedany w ręce Wojciecha Zbijewskiego h. Rola, syna Stanisława Z. Pod koniec stulecia dziedzicem B. był już Jan Przybyszewski, ożeniony z Konstancją Krzywosędzką. Mieli oni córki: Mariannę zamężną za Franciszka Mieruckiego i Krystynę. Panie te jeszcze w 1701 r. dostały kwotę 12 tys. złp. w spadku po Katarzynie Zbijewskiej i Wojciechu Bojanowskim.
Na pocz. XVIII w. dziedzicem B. został Franciszek Drachowski, ożeniony z Jadwigą Zbijewską, a następnie (ok. 1720 r.) z Barbarą Prądzyńską. Z pierwszej żony pochodzili synowie: Antoni, Wawrzyniec i Józef; imion ew. sióstr nie znamy. W 1722 r. urodziła się córka jego i Barbary - Magdalena Antonina. Dziedzic umarł w 1727 r., a dobra po nim aż do 1775 r. trzymał syn - Antoni Drachowski. W tym czasie części wsi podlegały licznym transakcjom, spadkom, cesjom i in. a przez 50 lat w zapiskach nadal przewijały się nazwiska potomków Zbijewskich i Bojanowskich, a także Sikorskich i Józefa Kurcewskiego (dziedzica Bieganowa Kość., lata 60.-70.). W 1777 r. właścicielem B. został Jerzy Waniewski, chorąży kawalerii narodowej, który w 1781 r. sprzedał wieś Ignacemu Suchorzewskimu h. Zaremba, za kwotę 100 tys. złp. Dwa lata później w obecności dziedzica położono kamień węgielny pod budowę nowej świątyni we wsi. Przy uroczystości tej byli również obecni dziedzice Szymborowa i Tarnowa, synowie dziedzica (m. in. Józef Wincenty), Józef Szczytnicki z Chwalibogowa z żoną Krystyną oraz Antoni Szołdrski h. Łodzia z żoną Heleną.
Wincenty Suchorzewski (syn Ignacego) ożenił się z Kornelią Krzyżanowską, a w 1796 r. w nowym kościele ochrzczono ich syna Józefa Ignacego Jerzego. W zapiskach kościelnych znajdujemy m. innymi nazwisko kucharza dworskiego - Stanisława Krzekotowskiego, który w 1811 r. zaślubił Justynę Pomorską. Po śmierci pierwszej żony, Wincenty ożenił się z Julianną Berezińską i miał z nią jeszcze ośmioro dzieci: Juliana, Antoninę, Mariannę, Franciszka, Ignacego, Paulinę, Annę i Jana. We wsi podpisano 9 maja 1848 r. kapitulację, kończącą walki powstańcze Wiosny Ludów w Wielkopolsce. W 1853 r. w Murzynowie zmarł 31-letni Jan Suchorzewski. Wieś pozostawała w rękach Franciszka i Ignacego, którzy najprawdopodobniej sprzedali ją Jackowskim h. Gozdawa. W 1872 r. wieś należała do Antoniego Jackowskiego,
Ok. 1885 r. Bardo dzieliło się na wieś oraz dominium liczące 1529 mórg, We wsi znajdowało się 20 domów ze 181 m-cami, w tym 175 katolików i 6 ewangelików. Antoni J. miał córki: Melanię i Marię, która w 1884 r. wyszła za Aleksandra hr. Werzchowetz. Rok później Stefan Jackowski z B. dokupił majętność Kuźnica Bobrowska, od kupca Henschela z Wrocławia, a w 1888 r. sprzedał Bardo Bolesławowi Hutten-Czapskiemu, ożenionemu z Marią Skórzewską. Czapski zmarł dnia 30 marca 1907 r. i pochowany został w B. Dobra odziedziczył Franciszek Czapski, który rozbudował majątek oraz dwór, do którego dostawiono okazałą przybudówkę. Był on ostatnim przedwojennego właścicielem Barda. W 1926 r. pod jego zarządem dobra miały 397,5 ha, w tym 350,5 ha ziemi uprawnej, 20 ha łąk i pastwisk, 4 ha lasu, 20 ha nieużytków i 3 ha wody. Czysty dochód gruntowy szacowano na 1229 talarów. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli krów. Po 2. wojnie światowej majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. Obecnie opustoszały dwór niszczeje.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek parterowy, wzniesiony na rzucie nieregularnego, wydłużonego prostokąta, kryty wysokim łamanym dachem z lukarnami, mieszczącym mieszkalne poddasze. Elewacja korpusu głównego siedmioosiowa, ze znacznym ryzalitem w osi środkowej. Zdobią go cztery przyścienne kolumny w wielkim porządku, podtrzymujące trójkątny fronton z herbem Leliwa rodu Hutten - Czapskich. Od zach. dobudowana parterowa przybudówka zwieńczona krenelażem.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow.3ha, niegdyś znacznie większy, przekomponowany w 1910 r. Rośnie tu wiele gatunków ciekawych pod wzgl. dendrologicznym oraz starodrzew reprezentowany przez typowe gatunki polskiego pochodzenia. Park jest zaniedbany, a jego dawna kompozycja przestrzenna nieczytelna.

Inne

Folwark, nr rej.: 2618/A z 28.03.1997
Kościół klasycyst. św. Mikołaja z 1783 r.
Figura Chrystusa Zmartwychwstałego z odłupaną głową, ufundowana przez Franciszka Czapskiego, rem. 2007 r.
Magazyn zbożowy z 1910 r.
Wozownia z 1910 r. (ob. garaże i magazyny)
Bramy, mur. z poł. XIX w.
Dom nr 23 z 1902 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011