Nikisiałka Mała

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XVIII w.
Nikisiałka Mała to wieś leżąca nad rzeką Opatówką, w odległości 6,5 km na SE od centrum Opatowa. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1212 r. z okazji nadania tej wsi i Karwowa klasztorowi cystersów w Koprzywnicy, przez biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka. W dokumentach odnotowana jako "Nyekyszyałka". Według Jana Długosza w XV w. należała do Andrzeja z Sienna h. Dębno. Folwark miejscowy składał dziesięciny dla kościoła we wsi Wrzawy, zaś z łanów kmiecych, od zagrodników i karczm płacono biskupowi krakowskiemu. Podział na N. Dużą i Małą nastąpił zapewne w XV albo XVI wieku. Już wtedy we wsi wybudowany został pierwotny dwór. Obie wsie miały na przestrzeni stuleci wielu właścicieli, dla których w 2. poł. XVIII w. wybudowany został kolejny dwór, ponoć wg projektu ks. Józefa Kraśnickiego (?). Według nas w informacji tej może chodzić o jezuickiego architekta ks. Józefa Karśnickiego (1719-1805), profesora Collegium Nobilium we Lwowie i Sandomierzu.
W 1827 r. - N. Duża liczyła 14 domów i 83 m-ców, zaś N. Mała - 15 domów i 162 m-ców. Około połowy XIX w. właścicielem wsi N.M. został Stanisław Malinowski h. Pobóg (1821-1884), ożeniony z Praksedą Anną Schütz (1824-1896). Mieli oni troje dzieci: Kazimierza (ur. 1850), ożenionego z Aleksandrą Werner h. Praca; Jana (1857-1893), ożenionego z Marią Leszczyńską h. Awdaniec oraz Jadwigę Teresę (1861-1942), zamężną za Jana Stefana Antoniego Kowerskiego h. Białynia.
W 1885 r. N.M. stanowiła wieś i folwark w pow. opatowskim, gminie Opatów i parafii Malice. Zwana też Niekisiałka, Niksiołka albo Nikisiołka. N. Duża miała wówczas 24 domy i 196 m-ców, a N. Mała 15 domów i 162 m-ców. Do folwarku należało 350 mórg ziemi, zaś do włościan 299 mórg. Folwark wraz z wsiami N. Mała, Żołczyce i Dzierążnia obejmował 734 morgi, w tym 630 m. ziemi uprawnej, 34 m. łąk, 91 m. pastwisk, 53 m. lasów i 27 m. nieużytków. Było tu 7 budynków murowanych i 17 drewnianych. W poszczególnych wsiach znajdowały się także gospodarstwa osadnicze: N. Mała - 9 osad ze 113 morgami ziemi, Żołczyce - 6 z 77 morgami i Dzierążnia - 6 ze 125 morgami. Na pocz. XX w. folwark został zapewne rozparcelowany, bo księgi adresowe z lat 1926-30 podają 76 ha jako obszar gospodarstwa należącego do Zofii Malinowskiej (córki Kazimierza?). We wsi podczas 1. wojny światowej przebywał Józef Piłsudski, goszcząc przejazdem we dworze. Nad rzeczką Opatówką działał młyn wodny należący do Żyda Wajsbluma z Opatowa. Miał on tam także (w Opatowie, rzecz jasna) swój sklep spożywczy. Po 2. wojnie światowej Skarb Państwa Polskiego nie odebrał posiadłości Malinowskiej, z powodu niewielkiego areału (poniżej 100 ha). Ona sama przekazała dwór wraz z parkiem na cele oświatowe. Powstała tu publiczna szkoła podstawowa, a w latach 70. XX w. siedziba ZMS (Związku Młodzieży Socjalistycznej). W 1976 r. właścicielem dworu został rzeźbiarz Zygmunt Kaczor (1923-1999). Był on autorem (między innymi) pomników Adolfa Dygasińskiego w Pińczowie i Bolesława Prusa w Hrubieszowie. Włożył wiele pracy w ratowanie dworu i to on dokonał generalnego remontu budynku. Planował utworzenie tu galerii portretów wielkich Polaków. Po śmierci Kaczora dwór przeszedł w ręce spadkobierców.
Źródła:
Dziennik Urzędowy Woj. Świętokrzyskiego, Uchwała RM w Opatowie z 26 czerwca 2013 r. w sprawie utworzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Opatów na lata 2013-16;
Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy w Opatowie;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11802066 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P45-S33-G_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w stylu "polskim". Budynek murowany, parterowy i nakryty łamanym dachem krytym gontem, wzniesiony na planie prostokąta i fasadą skierowany na zachód. W dachu niewielkie lukarny typu "wole oko". Pośrodku fasady ciekawy barokowy ganek z półkolistymi drzwiami wejściowymi i oknami po bokach. Front ganku ujęty pilastrami "dźwigającymi" belkowanie i wolutowy szczyt.

Park

Park o pow. ok. 3,7 ha, przy czym trudno określić dokładne granice założenia ze względu na zróżnicowany drzewostan naturalny rosnący dookoła. W parku częściowo zachowały się aleje dojazdowe, szpalery drzew na obrzeżach parku i sad w płn. części. Układ grupy drzew rosnących na osi sugeruje, że był tu niegdyś duży okrągły podjazd.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011