Zagaje

Stan obecny

Teren parku jest prawdopodobnie własnością prywatną.

Historia

Dwór z k. XVIII w., przebudowany w 1. poł. XIX w.
Zagaje to wieś leżąca przy DK nr 768, w odległości 9,5 km na południe od Jędrzejowa. W XVI w. leżała w powiecie księskim. W 1581 r. wraz z Konarami należała do S. Dembieńskiego. Pobór płacono od 5 i pół łanu kmiecego, 1 czynszownika, 3 zagrodników bez roli, 5 komorników z bydłem i 1 rzemieślnika. Później miała jeszcze wielu właścicieli, dla których pod koniec XVIII w. wybudowano opisywany dwór. W 1927 r. było tu 18 domów i 155 mieszkańców. Na skutek reformy rolnej w 2. poł. XIX w., z dóbr wyłączono 285 mórg ziemi, na których powstały 32 "osady", czyli gospodarstwa dla sprowadzonych rolników. Właścicielem majątku był wówczas Stefan Łuszczkiewicz, lekarz z Kielc. U jego syna Edwarda (1863-1926) częstym gościem był jego kolega z gimnazjum - Stefan Żeromski. Część swoich wspomnień z Zagajów, znany pisarz zawarł w w "Urodzie życia", a także "Dziennikach". Edward początkowo był adwokatem, a później wrócił do Zagajów i zajął się pracą na roli. Jego żoną została kuzynka Żeromskiego - Maria Chelińska. W 1885 r. Łuszczkiewicz podarował pisarzowi swój notes, w którym ten zanotował: "Pamiątka od mojego kochanego Edka Łuszczkiewicza". W 1925 r., na krótko przed śmiercią Żeromski wysłał do Łuszczkiewicza list, który zachował się do czasów współczesnych i trafił do kieleckiego Muzeum.
W 1888 r. wieś Zagaje dzieliła się na część wiejską oraz folwark, leżała w pow. jędrzejowskim, gminie i parafii Mierzwin. Ziemie należące do folwarku obejmowały 770 mórg, w tym 618 mórg ziemi uprawnej, 133 morgi lasu i 19 mórg nieużytków. W obrębie folwarku znajdowało się 6 budynków murowanych, w tym dwór oraz 15 drewnianych. Na polach zasiewy zorganizowane były w płodozmianie 12 polowym.
W 1893 r. Łuszczkiewiczom urodziło się pierwsze dziecko, które zmarło niemowlęciem. Kolejne - syn Michał - urodził się dopiero siedem lat później. W 1930 r. majątek pod jego zarządem obejmował 432 hektary. Dziedzic zmarł w 1945 r., niestety okoliczności jego śmierci nie znamy. Po 2. wojnie światowej dobra Łuszczkiewiczów zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Zbiory On-line Muzeum Narodowego w Kielcach, "List do Edwarda Łuszczkiewicza", link:
https://mnki.pl/pl/o_muzeum/zbiory_online/1,archiwalia/pokaz/18,list_do_edwarda_luszczkiewicza,3
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
1755935 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 [1929 - 1939]
P46-S30-I_WODZISLAW_POD_JEDRZEJOWEM_1936.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Zespół dworski w Zagajach obejmował 11,5 ha i zlokalizowany był w miejscu gdzie schodziły się drogi: na południe do Dębian, za zach. do Mierzawy, na płn. do Jędrzejowa i na wschód do części wiejskiej Zagajów. Jego układ przestrzenny jest całkowicie zniekształcony ze wzgl. na powojenną zabudowę i wyburzenie części zabudowań dworskich.
Przed edycją niniejszego opisu, na stronie znajdował się tekst: "Budynek barokowo-klasycystyczny. Parterowy z gankiem od frontu, nakryty dwuspadowym, łamanym dachem". Trudno powiedzieć, jaki konkretnie budynek miał na myśli autor wpisu. Być może chodzi o istniejący wcześniej budynek dworu, który uległ destrukcji? W celu ustalenia stanu faktycznego niezbędne dalsze badania terenowe.

Park

Park dworski, XVIII, XIX w. o pow. 3,7 ha, z czego starodrzew zachował się na obszarze 1,97, zaś pozostały teren od zachodu i północy to łąka oraz nieużytki, ograniczone szpalerami drzew. Niegdyś park rozciągał się także w kier. płd.-wschodnim i obejmował tam ok. 2 ha. Obecnie są to działki i domy mieszkańców. Z kolei na południe od parku znajdowało się podwórze gospodarcze, po którego wschodniej i zach. stronie rósł sad owocowy. Był tam nawet niewielki staw, który nie zachował się do czasów obecnych.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011