Słupia

Stan obecny

Urząd Gminy. Poczta.

Historia

Dwór z 2. ćw. XIX w.
Słupia (Jędrzejowska) to wieś i siedziba gminy, leżąca 8,5 km na płn.-zachód od Sędziszowa. Pierwsza wzmianka o wsi "Slap" pochodzi z 1310 r., jednak warto tu zauważyć, że nazwa była bardzo popularna i niekoniecznie musi dotyczyć tej właśnie wsi. Współczesna nazwa pojawia się w zapiskach pod koniec XVIII w.
Według Jana Długosza, w połowie XV w. była to wieś kościelna, której właścicielem był Stefan Świętopełk h. Lis. Łany kmiece, zagrodnicy i karczmy płaciły dziesięcinę prepozyturze krakowskiej. Pleban w Słupi otrzymywał dziesięcinę z folwarku, ponadto od zagrodników i jednej z karczm. W 1581 r. pobór płacił J.M.P. Krakowski (?); było tu 9 łanów kmiecych, pół łanu karczmarza, 3 czynszowników, 3 zagrodników bez roli oraz 3 rzemieślników. Dawne dobra ziemskie rozciągały się na wschód od Pilicy i obejmowały wsie Chałupki, Wywła, Sprowa i Rawka, aż po Słupię. Pod koniec XVI w. dziedzicem tych ziem był Filip Padniewski, kasztelan oświęcimski, a w 1613 r. dobra nabył pierwszy z Kokoszka-Michałowskich h. Jasieńczyk. Jego synem (wnukiem?) był Melchior Mikołaj, ożeniony z Aleksandrą Czarniecką h. Łodzia. W 1708 r. Mikołaj przekazał Słupię bratu - Józefowi Antoniemu (1668-1743). Tenże Antoni, sędzia grodzki krakowski, ożeniony był czterokrotnie. Nazwiska pierwszej żony nie znamy. Drugą była Ludwika Ossolińska h. Topór i miał z nią czworo dzieci. Trzecia to Barbara Biejkowska, z którą miał również czworo dzieci. I w końcu Teresa Małachowska, z którą mieli sześcioro dzieci. Z tychże Słupię odziedziczył w 1766 r. syn Antoni (1730-1802), gen. adiutant wojsk koronnych. W 1750 r. ożenił się on z Anną Mossakowską (1730-1774), lecz nie miał z nią dzieci. W zw. z brakiem potomków, w nadziei na pomoc bożą, Michałowski ufundował we wsi nowy kościół, a także wybudował pierwotny dwór w otoczeniu parku. Cztery lata po śmierci Anny, zaślubił w Krakowie hrabinę Józefę Wielopolską h. Starykoń (1770-1830). Ta również nie dała mu oczekiwanego następcy. Po śmierci męża, Józefa odziedziczyła majątek, który przed swoją śmiercią zapisała Julii (1805-1877), córce Romana (1760-1836) i Marianny Zofii Morsztyn h. Leliwa. Tenże Roman był synem Jana Michałowskiego, czyli bratankiem Antoniego - budowniczego dworu.
W 1827 r. we wsi były 22 domy z 363 mieszkańcami. Na skutek uwłaszczenia we wsiach majątku utworzono gospodarstwa dla osadników, tzw. "osady", w Słupi 67 z 622 morgami ziemi, Rawce - 27 ze 177 morgami, Sprowie - 57 z 516 morgami, Wywle - 41 z 387 morgami i Kępie - 6 z 53 morgami. Daje nam to obraz, jak duży był majątek w połowie XIX w. Julia w 1836 r. wyszła za Adolfa Józefa Niemojewskiego h. Wieruszowa (1799-1873), który w poł. XIX w. dokonał rozbudowy dworu. Mieli dwóch synów: Wincentego (1839-1844) i Aleksandra (ur. 1843). Po śmierci Julii w 1877 r. rodzina sprzedała majątek Dreckim.
W 1885 r. wieś leżała w pow. włoszczowskim, była siedzibą gminy i parafii. Znajdował się tu dworzec linii kolejowej Wiedeń - Warszawa, kościół, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła, młyn i tartak. Majątek obejmował 3008 mórg, w tym Słupia i Julianów miały 620 mórg roli, 15 mórg pastwisk, 1774 mórg lasów i 69 mórg nieużytków. Było tu 25 budynków murowanych i 16 drewnianych, a na polach obowiązywał płodozmian 10 i 12 polowy. Ponadto folwark Wywła z Kępą (część dawnych Chałupek) miały 308 mórg ziemi uprawnej, 163 morgi łąk, 32 morgi pastwisk i 27 mórg nieużytków. Na pocz. XX w. dobra o rozległości 1405 ha, plus Wywła o pow. 310 ha, należały do Władysława Maurycego Dreckiego (1851-1924). Jego żoną była Zofia Stempkowska (1869-1936). Dreccy mieli pięcioro dzieci, w tym córkę Zofię (1892-1976), która w 1920 r. wyszła za Ludwika Byszewskiego h. Jastrzębiec (1891-1972), wnosząc mu majątek w wianie. Byszewscy mieli troje dzieci: Władysława (1922-2019), Zofię Marię (1924-2003) oraz Annę Marię (1924-1998).
W 1930 r. wieś liczyła 893 mieszkańców, a do majątku należała gorzelnia. W czasie 2. wojny światowej w pałacu mieściła się tajna filia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pod koniec wojny u Byszewskich przebywał Wincenty Witos, oczekujący na samolot do Anglii. Się jednak nie doczekał i do przerzutu nie doszło. Po wojnie w budynku znajdowały się mieszkania komunalne, później przedszkole, gabinety lekarskie, a nawet porodówka. Od połowy lat 80-tych w pałacu mieści się siedziba urzędu gminy. W 1982 r. był remontowany, a kolejny remont prawdopodobnie przeprowadzono po 2021 roku.
Źródła:
Echodnia.eu, 3 marca 2021, art. Aleksandry Boruch "Kiedyś porodówka - teraz siedziba Urzędu Gminy. Pałac w Słupi z ministerialnym wsparciem. Co zostanie zrobione?";
Portal "Dawne Kieleckie", 19 września 2011, Roman Mirowski "Słupia Jędrzejowska Pałac. Gmina Słupia, powiat jędrzejowski";
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
13543 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P46-S30-D_GOLENIOWY_1936.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, nakryty nietypowym czterospadowym dachem z wyższą częścią środkową, dziewięcioosiowy z trójosiowym ryzalitem pośrodku. Ryzalit zdobiony pilastrami "dźwigającymi" belkowanie i trójkątny fronton z oculusem. Wejście skierowane na północ, poprzedzone szerokimi schodami. Elewację zdobią gzymsy i boniowane narożniki. W elewacji ogrodowej (od południa) trzyosiowa wnęka, z tarasem na piętrze. We wnętrzach zachowana z pierwotnego dworu, mała sala na osi; ponadto piece kaflowe, kominki i częściowo posadzki.

Park

Park z k. XVIII w. o pow. 2,46 ha, przekomponowany w 2. poł. XIX w. W pomiarze nie uwzględniamy dużego stawu od południa, leżącego po drugiej stronie lokalnej drogi.
Przed 1945 r. park obejmował około 6 ha, z czego zachowała się część środkowa, na dz. ewid. nr 401. Północno wschodnim narożnikiem park łączy się z parkiem kościelnym, o pow. 0,62 ha, na dz. nr 407.

Inne

Pozostałości ogrodzenia, 1900 r.
Spichlerz, 1. poł. XIX w.
Stodoła murowano-drewniana, 3. ćw. XIX w.
Gorzelnia, 1907 r.
We wsi: kościół. mur., 1778-1782, par. p.w. świętej Trójcy

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011