Sandomierz

Stan obecny

Od 1986 roku w odrestaurowanych pomieszczeniach zamku ma siedzibę Muzeum Zamkowe w Sandomierzu (w latach 1986-2021 Muzeum Okręgowe w Sandomierzu). W 2001 roku wyremontowano mur oporowy od strony południowo-wschodniej. W latach 2002–2005 wyremontowano dach i poddasze oraz odrestaurowano basztę południową i salę rycerską.

Historia

Dziś pozostałości grodu i zbudowanego w jego obrębie królewskiego zamku wznoszą się na lewym brzegu Wisły. Wzgórze zamkowe dzieli od miasta wąwóz. Warownia sandomierska doczekała się licznych badań i opracowań naukowych. Badania archeologiczno-architektoniczne zostały zapoczątkowane w 1959 roku przez J. Gąsowskiego oraz A. Miłobędzkiego. Prace wykopaliskowe wówczas zapoczątkowane i trwające z przerwami do dziś ukierunkowane są na poznanie tamtejszego osadnictwa wczesno średniowiecznego. W latach 1981-83 odkryto nikłe relikty zamku kazimierzowskiego. Prace prowadziły rzeszowskie PKZ- ty pod kierunkiem M. Proksy. Opracowanie A. Miłobędzkiego z 1967 roku pomimo upływającego czasu i nowych prac naukowych pozostaje aktualne.

Gród sandomierski był jedną z ważniejszych warowni książęcych (sedes regni principales). Od XII wieku gród zaczął pełnić funkcję ośrodka kasztelani. Między XII a XIII wiekiem osada pełniła funkcję stolicy księstwa dzielnicowego a od XIV wieku stolicy województwa. Gród XII i XIII wieczny ufortyfikowany był systemem wałów drewniano-ziemnych oraz linii zasieków utworzonych ze skośnie wbitych pali i fosy. Możliwe, że zabudowa wewnętrzna dworu była w części murowana. Świadczyć o tym mogą odkryte u stóp wzgórza kamienne detale architektoniczne. Na zrębach grodu został wybudowany murowany zamek ufundowany przez Kazimierza Wielkiego. Co do genezy powstania zamku zgodni są Jan Długosz oraz Jan z Czarnkowa. Do dziś elementy pierwotnego zamku zachowały się w bardzo okrojonej wersji oraz złym stanie. Głównym powodem takiego stanu rzeczy były liczne, późniejsze rozbudowy i przebudowy zamku. Pozostałością kazimierzowskiej warowni są bez wątpienia murowane relikty wolnostojącej, ortogonalnej wieży umieszczonej w północnej części dziedzińca. Możliwe, że w czasie wznoszenia pierwszego zamku doszło również do sprzężenia jego fortyfikacji z murami miejskimi. Z zachowanego inwentarza z 1510 roku dowiadujemy się wiele o programie funkcjonalno-przestrzennym zamku. Wymieniono w nim bramę ze zbrojownią, ?dom stojący naprzeciw Wisły?, podpiwniczony dom kamienny z kaplicą i izbą podstarościego. Do zabudowań podzamcza należała kuchnia i browar. Do zabudowań zamkowych zaliczono również młyn konny oraz spichlerz stojący nad Wisłą. Pierwszą przebudowę zamku zainicjował król Zygmunt I. Trwała ona niemal cały wiek i odbywała się w kilku etapach. Na lata 1513-14 przypadła rozbiórka zrujnowanych budynków pierwotnego zamku i wzniesienie nowych skrzydeł mieszkalnych wokół prostokątnego dziedzińca. W skrzydle południowym wykorzystano część starego założenia określaną w dokumentach jako ?dom naprzeciw Wisły?. Od wschodu dostawiono do niego jednotraktowe skrzydło, o dwóch kondygnacjach i podpiwniczone. Rozpoczęła się również budowa skrzydła zachodniego. Na lata 1564-1565 przypada II etap rozbudowy zamku, w trakcie którego domknięto czworobok renesansowego założenia. Dokończono budowę skrzydła zachodniego i zakończono go narożną wieżą. Wniesiono również północny mur z nową narożną bramą. Prace wykończeniowe ciągnęły się jednak aż do przełomu wieków XVI i XVII.

Zamek został zajęty przez Szwedów, którzy wycofując się w 1656 wysadzili całe założenie w powietrze. Skrzydła wschodnie i południowe zostało doszczętnie zniszczone. Najmniejszych zniszczeń doznało skrzydło zachodnie, które na polecenie króla Jana III Sobieskiego zostało odbudowane w latach 1680-88. W wyniku tej odbudowy powstał wolnostojący pałac, który z niewielkimi zmianami przetrwał do dziś. W odbudowanym, jednym skrzydle całego założenia pomieszczono wszystkie funkcje: apartamenty starościańskie, sale sądowe, kancelarię, archiwum i skarbiec, urządzenia gospodarcze, kuchnię. W reliktach skrzydła południowego urządzono stajnię. W trakcie konfederacji barskiej pałac doznał kolejnych zniszczeń. Pod rozbiorem austriackim w pałacu umieszczono sąd kryminalny oraz więzienie. Wcześniej budynek został przebudowany celem dostosowania go do pełnienia tych funkcji. W wyniku tej przebudowy gmach zyskał ujednoliconą bryłę. W roku 1894 odbyła się rozbudowa więzienia. Do murów południowego i wschodniego dostawiono wówczas nowe skrzydła mieszczące cele a od północy powstało nowe skrzydło mieszczące pomieszczenia dla personelu. Około 1900 wzniesiono mur zewnętrzny. W roku 1959 więzienie zostało zlikwidowane a wyremontowane budynki przeznaczono dla muzeum.

Inne

Zdjęcie z roku 2016, jest autorstwa pana Andrzeja, dodał Jerzy Mrozek polskiezabytki.pl
Zdjęcia z roku 2019, jest autorstwa pani Teresy, dodał Jerzy Mrozek polskiezabytki.pl