Nietulisko Małe

Stan obecny

Stan własności - nieznany.
JST albo prywatny

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Nietulisko Małe to wieś leżąca 2,5 km na NW od Kunowa. Wieś powstała na miejscu starożytnej osady, a badania archeologiczne prowadził już w 1851 r. Fr. M. Sobieszański. Wieś odnotowana jako " Nyetoliczsko" istniała w XV w., a wg Długosza leżała 3 mile od Opatowa i stanowiła posiadłość biskupów lubuskich i krakowskich. Na części biskupów lubuskich było 5 łanów płacących czynsz w wys. fertona od łanu, 2 karczmy (pierwsza płaciła 18 skotów, druga 1 grzywnę) oraz 1 zagrodnik, który płacił 8 groszy. Dziesięcinę w wys. 4 grzywien składano biskupowi, z kolei młyn na Ś. płacił 3 grzywny. Na części biskupów krakowskich było 8 łanów kmiecych, 1 zagrodnik, 4 karczmy i młyn bez własnej ziemi. Nie było tu także folwarku, a dziesięcinę składano biskupom krakowskim. W 1514 r. biskup Teodoryk sprzedał N.M. Krzysztofowi Szydłowieckiemu h. Odrowąż (1466-1532). Zacny wojewoda i starosta, pan na Szydłowcu, miał dwie żony i kilkanaścioro potomstwa, z których N.M. odziedziczyła córka Zofia. Ta wniosła dobra w wianie Janowi Tarnowskiemu h. Leliwa (1488-1561), hetmanowi wielkiemu koronnemu, posiadaczowi dóbr ostrowieckich. Z majętności Ostrowiec N.M. wyszło dopiero w 1889 r. i należało do Wielopolskich h. Starykoń.
Pod koniec XIX w. istniały dwie wsie N., w tym cztery części: N. Duże, N. Małe, N. Nowe i N. Fabryczne. Wieś leżała przy ujściu Świśliny do Kamienny, w powiecie opatowskim, gminie i parafii Kunów. N. Duże leżało na wysokim brzegu doliny rzeki Kamienny, zaś N. Małe w niskiej części tejże doliny. Tam też leżało N. Fabryczne. W Nietulisku Dużym znajdowały się 72 domy z 482 m-cami oraz szkoła. W 1827 r. - 35 domów i 242 m-ców. W tym samym czasie w N. Małym - 33 domy i 187 m-ców. N. Fabryczne nazwę swą wzięło od istniejących tu dwóch walcowni - dużej i małej. We wsi były 44 domy z 650 m-cami, a do niewielkiego majątku ziemskiego należało 138 mórg ziemi. Ponadto włościanie posiadali 202 morgi. Do zasilania w wodę zakładów fabrycznych wykopano specjalny zbiornik "2250 sążni obszaru i do 7 stóp głębokości" oraz kanały. Pośrodku mieściła się pozostawiona przy kopaniu wysepka.
Zapewne to Wielopolscy przebudowali stary dwór ok. 1900 r., a w 1909 r. sprzedali majątek Stefanowi Jabłkowskiemu h. Wczele (1863-1926), zaś ten w 1912 r. Antoniemu Rakowskiemu, po którym odziedziczyły dzieci: Stanisław, Bogdan, Jadwiga zam. Miketa i Helena 1-o v. Święcicka, 2-o v. Łubieńska h. Pomian. W 1917 r. sprzedali oni dobra Henrykowi Cichowskiemu h. Wąż (1884-1955), ożenionemu z Marią Gabrielą Jasieńską h. Dołęga. Cichowscy ok. 1920 r. sprzedali część dóbr N.M. Jakóbowi Grobickiemu h. Trąby.
W 1930 r. N. Fabryczne stanowiło osadę w pow. opatowskim i miało 504 mieszkańców; folwarku nie odnotowano. N. Wielkie liczyło 629 m-ców, a z zakładów znajdowały się tutaj kamieniołomy gminne. Niewielki majątek ziemski znajdował się jedynie w N. Małym, miał 190 ha i należał do Jakóba i jego żony Zofii Heleny Brakata h. Pomian (1891-1928). Ona "pisała się" z Nietuliska. Współcześnie imię dziedzica sprowadzono do postaci "Jakub". Grobiccy mieli dwoje dzieci, w tym córką Annę (1918-1997). We wsi był także młyn J. Kądzieli oraz dwa wiatraki (na tzw. "Piaskach Nietuliskich, ok. 1 km na SE od folwarku): J. Mazura i W. Adamskiego. Po 2. wojnie światowej dobra Grobickich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11781318 @ West. Osteuropa 1:25 000 - Niemieckie mapy zaboru rosyjskiego, I WŚ /1914 - 1919/
- plik mapy: XXVIII-9-C_Gruppe_Warschau_1915_UWar.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wznosi się na południowym skraju parku, jest to budynek drewniany, fasadą skierowany na południe. Opis na podst. zdjęcia sat. niemożliwy, budynek zasłonięty jest dużymi drzewami. Niezbędne dalsze badania terenowe.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 3,3 ha. Park zachowany w dawnych granicach, ale wytyczona tu współcześnie dz. ewid. nr 395/2 nie pokrywa się z jego granicami (zajmuje ok. 80% parku).

Inne

Obora, budynek gospodarczy, cieplarnia i czworak z 1900 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011