Smoleń

Historia

Pozostałości po murowanym zamku wznoszą się w południowo-zachodniej części wsi. W 1997 rozpoczęły się pierwsze badania archeologiczno-architektoniczne prowadzone pod kierunkiem B.Muzolfa. Wcześniej warownia pozostawała nie rozpoznana. Badania powinny posłużyć ocenie wiarygodności przekazu XVI wiecznego historyka Macieja Stryjkowskiego, który pod datą 1300 odnotował zdobycie zamku Pilica przez wojska Wacława II. Możliwe, że relacja ta dotyczy innej warowni z przełomu XIII i XIV wieku, której relikty odkryto niedawno na pobliskim wzgórzu Biśnik. Z roku 1394 pochodzi pierwsza zachowana wzmianka pisana na temat zamku i dotyczy miejscowego kapelana. W epoce średniowiecza warownia nosiła nazwę Pilica. Dopiero od XVI wieku zaczęto ją nazywać Smoleniem. Od 1396 roku zachowały się dokumenty potwierdzające miejscowych burgrabiów a z roku 1423 pochodzi wzmianka o miejscowym castrum. Zamek od początku swego istnienia pełnił funkcję siedziby rodowej Toporczyków-Pileckich. Możliwe, że fundatorem warowni był Jan z Pilicy ? kasztelan radomski (1341-1347), ówczesny, poświadczony źródłowo dziedzic miejscowych ziem. W latach późniejszych majątek przechodził na spadkobierców fundatora zamku. W XV wieku warownia przeszła w posiadanie Leliwitów ? synów Elżbiety Pileckiej i jej trzeciego męża Wincentego z Granowa herbu Leliwa. Następnie zamek należał do: Jana z Pilicy ? wojewody krakowskiego (1459-1472) oraz kasztelana krakowskiego (1479-1484). Ostatnim właścicielem z rodu Pileckich był Jan ? starosta horodelski, który w 1570 roku sprzedał zamek biskupowi krakowskiemu Filipowi Padniewskiemu, ten zaś przekazał warownię swemu bratankowi Wojciechowi Padniewskiemu. Mieszkał on już nie na zamku lecz w folwarku położonym u podnóży wzgórza zamkowego. Przed swoją śmiercią w 1610 roku zdążył on jeszcze wznieść na terenie miasta obronną rezydencję w stylu włoskim.

Poprzez brak szczegółowych wyników badań trudno jest odtworzyć poszczególne etapy kształtowania się struktury przestrzennej zamku. W epoce średniowiecza założenie składało się z zamku górnego posadowionego na planie zbliżonym do owalu oraz z dwóch podzamczy posadowionych u stóp wzgórza zamkowego. Zamek zbudowany był z miejscowego wapienia. Zamek górny składał się z cylindrycznej wieży o średnicy około 7,5 m dziś zachowanej do wysokości 16 m. Wieża posadowiona została w zachodniej części założenia, wewnątrz muru obwodowego okalającego całą powierzchnię wzgórza. Wewnątrz obwodu zamku górnego znajdował się również dom główny zachowany obecnie jedynie w partii fundamentów. Był on posadowiony na planie nieregularnego prostokąta. Zaplecze gospodarcze znajdowało się na terenie dwóch podzamczy. Wschodnie posadowione było na planie pięcioboku a w jego murze obwodowym mieściła się brama główna zamku. Podzamcze zachodnie posadowione było na planie nieregularnego prostokąta, otoczone było murem i posiadało dodatkową bramę. W części południowej podzamcza znajdowała się studnia z kamienną cembrowiną. Do muru obwodowego przylegały zabudowania gospodarcze po których pozostały resztki ścian działowych lub fundamentów.