Patoka

Stan obecny

Własność prywatna, opuszczony. Wg stanu na 3.01.2025 do kupienia za 799 000 zł. Do obejrzenia z zewnątrz zza płotu (JB2025).

Historia

Na początku XIX wieku dobra Panoszów i Zborowskie wraz z przyległymi folwarkami były własnością Edwarda von Kościelskiego. Być może to za jego czasów przy folwarku w Patoce wzniesiono rezydencję. W 1886 roku właścicielem dóbr rycerskich Panoszów wraz z folwarkiem Patoka był radca Wilhelm Conrad. Majątek w tym czasie liczył 1181ha, w tym 265 ha pól uprawnych, 66 ha łąk, 25 ha pastwisk, 758 ha lasów, 27 ha stawów, 40 ha dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1894 rokiem włości Panoszów z folwarkiem w Patoce przeszły w ręce księcia Hugo von Radolin. Książę wywodził się z polskiego rodu rycerskiego – Radolińskich – jego przodkowie posiadali liczne majątki na terenie Wielkopolski. Hugo hrabia Radolin-Radoliński w 1888 r. otrzymał tytuł księcia pruskiego i zmienił nazwisko na von Radolin. Mniej więcej w tym samym czasie nabył majątki na Górnym Śląsku, wśród których znalazły się folwarki Panoszów i Patoka. Książę Hugo von Radolin przebudował i powiększył pałac w Patoce. W 1909 roku właścicielem fideikomisu obejmującego majątki Panoszów, Zborowskie i Patoka był hrabia Alfred von Radolin, mieszkający w pałacu w Patoce. Całkowita powierzchnia jego dóbr wynosiła 3483 ha, w tym 452 ha pól uprawnych, 243 ha łąk, 26 ha pastwisk, 2563 ha lasów, 86 ha stawów, 25 ha ogrodu, 88 ha dróg, podwórzy gospodarczych, nieużytków. Przed 1917 rokiem posiadłości przejęła spółka Herrschaft Ponoschau & Sorowski O.S. G.m.b.H. z Patoki. Jej generalnym pełnomocnikiem był Stanislaus Brelinski. Spółka Herrschaft Ponoschau & Sorowski O.S. G.m.b.H posiadała majątki przynajmniej do 1930 roku. W 1937 roku jako właściciel państwa stanowego (Herrschaft) Hegersfelde (Panoszów) i Ostenwalde (Zborowskie) z Klinkerwerk (Patoka) wzmiankowany był Hermann Reemtsma. Całkowita powierzchnia dóbr wynosiła 3398,9 ha, w tym 440,2 ha pól uprawnych, 252,9 ha łąk, 34,9 ha pastwisk, 74,7 ha stawów, 2524,5 ha lasów, 3,3 ha ogrodu, 68,4 ha dróg, podwórzy gospodarczych i nieużytków. Po drugiej wojnie światowej dobra przejęło państwo polskie. W czasach Polski Ludowej upaństwowiony pałac pełnił przeróżne funkcje. Początkowo umieszczono w nim dom pomocy dla osób starszych, następnie szkołę ogrodniczą. Kolejnym gospodarzem zabytku był ośrodek odwykowy dla narkomanów. Jakiś czas po upadku PRL obiekt znalazł się w rękach prywatnych. Według miejscowych, obecny właściciel został niejako zmuszony do kupna pałacu. Wcześniej dzierżawił tylko ziemię tuż obok pałacu, uprawiając tam pieczarki. Interes się rozwinął i właściciel zapragnął kupić ziemię. Tą, którą już dzierżawił, jak i kolejną obok. Dostał jednak warunek... kup ziemię wraz z pałacem. I w ten sposób został nieszczęśliwym właścicielem rezydencji, która niekochana popadnie w runę Nic się w niej nie dzieje. Niektóre okna już nie mają szyb i w pałacu hula wiatr. Właściciel stara się go sprzedać. Pałac otacza niewielki park krajobrazowy. (JB2025)

Opis

Pałac, który w wyniku przebudowy dokonanej przez von Radolinów w końcu XIX w. uzyskał charakter rezydencji neobarokowej usytuowany jest w ogrodzonej części parku na północ od miejscowości Patoka. Pałac ma rzut prostokątny. Od zachodu taras, od wschodu balkon, od południa i północy ryzality. Dwie kondygnacje, piwnice, poddasze. Dach mansardowy z lukarnami. Od północy i południa ryzality na całej wysokości budynku. Cokół boniowany, minimalnie wysunięty zakończony gzymsem. Okap wysunięty przed lico muru, gzyms podokapowy. Okna skrzyniowe dwu i trójskrzydłowe z gzymsem nadokiennym, oraz dwu i trójskrzydłowe z nadprożami sklepionymi (łuk odcinkowy). Naroża pałacu boniowane. Okna piwniczne prostokątne.
Elewacja zachodnia - jedenastoosiowa podzielona pilastrami boniowanymi na trzy części.(po 4 osie w skrzydłach i 3 osie w części środkowej) W osiach skrzydeł budynku okna prostokątne skrzyniowe dwuskrzydłowe z gzymsem nadokiennym. Część środkowa - taras z zadaszeniem, okna prostokątne skrzyniowe dwuskrzydłowe z bogatym gzymsem, drzwi na taras - potrójne. W szczycie okno w kształcie owalu.
Elewacja południowa - pięcioosiowa elewacja z ryzalitem (3 osie w ryzalicie, 2 osie w korpusie). Korpus- okna skrzyniowe prostokątne z gzymsem nadokiennym. Ryzalit: środkowa oś - parter, okno trójskrzydłowe skrzyniowe z gzymsem nadokiennym, piętro dwa okna skrzyniowe dwuskrzydłowe zakończone łukiem odcinkowym przedzielonym filarem. Boczne osie- okna trójskrzydłowe skrzyniowe zakończone łukiem odcinkowym.
Elewacja wschodnia - parter 9-osiowy, piętro 7-osiowe. Elewacja podzielona pilastrami boniowanymi na trzy części. Część środkowa: nieznacznie wysunięta, parter (3-osiowy) : oś środkowa - wejście główne (drzwi dwuskrzydłowe), osie boczne- okna prostokątne skrzyniowe dwuskrzydłowe, piętro (1-osiowe) - balkon , drzwi balkonowe z bocznymi oknami zakończone łukiem odcinkowym, okno w kształcie owalu, wszystko zwieńczone szczytem wolutowym. Części boczne: okna prostokątne skrzyniowe dwuskrzydłowe z gzymsem nadokiennym. Osie skrajne - parter, okna skrzyniowe trójskrzydłowe zamknięte łukiem odcinkowym; piętro, po dwa prostokątne skrzyniowe z gzymsem nadokiennym przedzielone filarem.
Elewacja północna - jednoosiowa z ryzalitem. Boki ryzalitu ujęte w boniowane pilastry. W ryzalicie wejście boczne, nad nim okrągłe nadświetle, na parterze i piętrze okna prostokątne skrzyniowe dwuskrzydłowe.
Ściany - murowane z cegły, nadproża płaskie lub łukowate (łuk odcinkowy) murowane z cegły. Więźba dachowa - drewniana mieszana, stolcowa- płatwiowa. Dach - kryty dachówką karpiówką w rybią łuskę. (JB 2024)

Park

Pałac otacza niewielki park krajobrazowy, mocno zaniedbany (JB 2025)

Inne

Karta zabytku Stefan Zaleski i Stanisław Pędziach
Zdjęcia 1991 S. Pędziach
palaceslaska.pl