Gwoździany

Stan obecny

Własność prywatna. W Pałacu zostały wymienione wszystkie stropy na żelbetowe. Ponadto przeprowadzono wszelkie uzgodnienia projektowe, inwentaryzację oraz wykonano i zatwierdzono projekt budowlany z uwzględnieniem uzgodnień konserwatorskich. Chyba do kupienia za 4600000 zł) (2024)

Historia

Budynek pałacu wzniesiony w stylu eklektycznym z użyciem form neobarokowych i neorenesansowych. Powstał najprawdopodobniej w połowie XIX wieku (możliwe że w 1873 roku). Pierwszy zapis w księdze wieczystej dotyczący pałacu i majątku ziemskiego (dobra rycerskie) pochodzi z 1909 roku. Inne źródła wspominają o założeniu dworskim lub pałacowym we wsi Gwosdzian w roku 1750. O wiele wcześniejsze natomiast są wzmianki dotyczące poszczególnych wsi, wchodzących w skład Gwoździan: Zwóz wzmiankowany w 1342 roku, Gosławice wzm. w 1404 i 1405 roku, Główczyce wzm. w 1559 roku. Dwie ostatnie miejscowości należały w XVI i XVII w. do polskiej rodziny Krzydłowsłtich, później weszły (wraz że Zwozem) w skład dominium dobrodzieńskiego. Gwoździany wchodziły w skład dawnego powiatu lublinieckiego. Sama nazwa powiat lubliniecki (districtus Lublinensis) pojawia się w dokumentach już w 1342 roku, ale dopiero w XVIII wieku powiat ten stał się jednostką administracji terytorialnej z własnymi urzędnikami. Wchodził on w skład księstwa opolsko-raciborskiego. Za rządów pruskich należał do VII departamentu podporządkowanego Wrocławskiej Karnerze Wojenno-Dominialnej, a później do rejencji polskiej. W 1922 roku podzielony między Polskę i Niemcy. Tereny z Dobrodzieniem utworzyły powiat dobrodzieński. W okresie okupacji powiaty zostały połączone. Cofając się w czasie możemy dowiedzieć się, że prawdopodobnie na początku XV w. właścicielem Gwoździan był Mikołaj Boya z Pruskowa koło Olesna. Być może wioska dzieliła się na dwie części, ponieważ w źródłach z XV w. występują również przedstawiciele rodu rycerskiego wywodzącego się z Gwoździan. W 1447 r. Nicolaus de Gwozdzian był świadkiem sprzedaży wsi Czartkowice koło Strzelec Opolskich. W 1454 r. Wenzke von Gwozdzian kupił od Jana Czajki z Siedlca folwark Stara Bzinica. Dwa lata później Nickel von Gwozdzian sprzedał majątki w Oleśnie i okolicy. W XVI i XVII w. Gwoździany w dalszym ciągu pozostawały w rękach rodziny Boya. W 1538 r. właścicielem majątku byli bracia Mikołaj i Jan Bogia Skrzidlowitz (ze Skrzydłowic). W 1553 r. Mikołaj Boye z Gwoździan kupił od Ernesta Kamenec stawy pod Pawonkowem. W 1571 r. Mikołaj i Jan zastawili swojemu bratankowi Janowi juniorowi Skrzydłowice, Draliny i Gwoździany. W dokumencie z 1598 r. jako właściciel Gwoździan wymieniony został Jan Boye. Następnie w 1610 r. wzmiankowany był Mikołaj Boye (zm. po 1636 r.) z Gwoździan. W 1637 r. właścicielem majątku w Warłowie był Krzysztof Paczynski, mąż Ewy von Boye, która prawdopodobnie wniosła mu w wianie majątek w Gwoździanach, ponieważ do ich synów, Jana Adama (zm. 1683 r.) i Jana Jerzego należały dobra w Warłowie i Gwoździanach. Jan Jerzy von Paczynski z małżeństwa z Joanną Marią von Strachwitz pozostawił dwóch synów: Karola Wilhelma i Jerzego Szambora. Pod koniec XVIII w. Karol Moryc von Poser był właścicielem majątków koło Lublińca, w skład których wchodziły Gwoździany. W 1782 r. wymienił je na Pawłów koło Raciborza. Następnie posiadłość należała do Gottlieba Fryderyka Ferdynand (1778-1839), syn Chrystiana Ferdynanda von Paczynski (1747-1800) z linii rodu ze Starego Olesna. Był on także właścicielem Boroszowa i Pawłowic Gorzowskich. W XIX w. dobra rycerskie w Gwoździanach przeszły w ręce rodu von Lücken. W 1886 r. majątek w Gwoździanach liczący 1034 ha należał do Godfryda von Lücken. Pod koniec XIX w. Eberhard i Godfryd von Lücken posiadali państwo Gwoździany koło Lublińca, w skład którego wchodziły majątki: Gwoździany, Stara Bzinica, Dzielna i Skrzydłowice. W 1905 r. właścicielem państwa Gwoździany liczącego 2586 ha był Landbank z Berlina. W 1912 r. majątek w Gwoździanach o powierzchni 1273 ha należał do Franza Preissa. Według kolejnej książki adresowej sytuacja ta nie uległa zmianie, co najmniej do 1921 r. kiedy to majątek posiada 1272 ha, gorzelnię (jej zabudowania istnieją do dziś), płatkarnie ziemniaków, stawy. . W 1926 roku właścicielem staje się Engelhard Preiss W 1930 r. posiadłość stanowiła własność Górnośląskiej Spółki Ziemskiej z Opola (Oberschlesische Landgesellschaft In Oppeln), Około 1930-33 roku wł. rozparcelowanego majątku z pałacem jest ślązak Paweł Posmyk. W księdze adresowej z 1937 r. nieruchomość nie była już wymieniona. Po IIWŚ Gwoździany weszły w skład województwa Śląsko Dąbrowskiego na terenie powiatu lublinieckiego. W pałacu rozmieszczono szkołę, urząd gminy, mieszkania. Od 1949 roku użytkownikiem była spółdzielnia "Wyzwolenie", a od 1974 ląskie Zakłady Przemysłu Lniarskicgo "LENTEX" z Lublińca, który na terenie pałacowo-parkowym stworzył ośrodek wypoczynkowo-rekreacyjny. W latach 90. właścicielem zespołu była Kopalnia Węgla Kamiennego "Polska" W Świętochłowicach. Obecnie stanowi własność prywatną i można go zobaczyć tylko z zewnątrz. Budynek przeprowadzono częściowy remont ale nie jest użytkowany i powoli niszczeje. (Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Pałac z parkiem stanowi zespół usytuowany w południowo-wschodniej części miejscowości (Gwoździany, położonej w odległości ok. 12 kilometrów na południowy zachód od Lublińca i 5 kilometrów w kierunku północno-zachodnim od Pawonknwa, przy szosie z Opola do Częstochowy. Pałac odsunięty jest od zabudowań gospodarczych byłego majątku i samej wsi, położony jest we wschodniej części parku, na samym jego brzegu.
Budynek pałacu w całości podpiwniczony, otynkowany. Wszystkie ściany z cegły ceramicznej pełnej na zaprawie wapiennej, ławy fundamentowe betonowe posadowione bezpośrednio na gruncie.
Budynek na rzucie prostokąta z ryzalitami w osiach głównych w elewacji frontowej (wschodniej) i ogrodowe] (zachodniej). W ryzalicie elewacji frontowej arkadowy ganek z wachlarzowymi schodami. W ryzalitowej części mieści się wejście główne (strona wschodnia) i od strony zachodniej wyjście do ogrodu. Z hallu na parterze ciąg komunikacji pionowej prowadzi do piwnic i do pomieszczeń na piętrach. Zewnętrzne zejście do piwnic (kotłownia) w elewacji wschodniej i północnej oraz dodatkowe wejście boczne do pałacu w elewacji północnej.
Budynek dwu i półkondygnacyjny z wysokim dachem z lukarnami. Ryzality środkowe wschodniej i zachodniej elewacji zwieńczone ozdobnymi, pseudobarokowymi szczytami, mieszczącymi owalne otwory poddasza. W podobny sposób , za pomocą ślepych lukarn (stanowiących przedłużenie pseudoryzalitów) zwieńczonych łukowo, zaakcentowane osie główne elewacji bocznych. Od frontu wysunięty przed lico ryzalitu ganek ze schodami.
Elewacja frontowa, wschodnia, siedmioosiowa z ryzalitem w osi głównej, zwieńczonym ozdobnym szczytem i dodatkowo zaakcentowany arkadowym, trójosiowym gankiem, do którego prowadzą wachlarzowe schody. Naroża budynku i naroża ryzalitów podkreślone boniowaniern. W widocznej części kondygnacji piwnicznej prostokątne okienka dwuskrzydłowe, umieszczone w osiach otworów okiennych wyższych kondygnacji. Cześć piwniczna oddzielona od parteru podwójnym gzymsowaniem, które stanowi podstawę dla okien pierwszej kondygnacji. Pas między gzymsami ozdobiony dekoracją w postaci wypukłych wydłużonych prostokątów i kostek fazowanych w diamenty. Otwory okienne w profilowanych opaskach ze zwornikami. Okna dwudzielne, czterokwaterowe z nadślemiem, W osiach skrajnych jednodzielne trzykwaterowe obwiedzione wspólną opaska, oddzielone od siebie filarkiem. Ganek arkadowy z łukami arkad w profilowanych opaskach, umieszczonymi w prostokątnych płycinach, nad nimi dodatkowy pas płycin w formie oddzielonych od siebie wąskimi słupkami prostokątów. Strop ganku stanowi jednocześnie niewielki taras, na który prowadzą drzwi balkonowe drugiej kondygnacji. Piętro oddzielone od parteru wąskim gzymsem, posiada jednakowo osadzone jak niżej okna (bez zworników); różnice wystroju są jedynie w części ryzalitu. Na osi drzwi balkonowe, szklone zamknięte odcinkowo, prowadzą na taras obwiedziony ażurową balustradą, ujęte parą pilastrów bez głowic i zwieńczone zwornikiem. Całość elewacji zakończona koronującym gzymsem. W wysokim dachu okna lukarn z dwuspadowymi daszkami. Zwieńczenie ryzalitu z dwudzielnym oknem ujętym dwoma lizenami , szczyt zakończony w formie attyki z trójkątnym naczółkiem i spływami zakończonymi kamiennymi gałkami. Pod naczółkiem owalny otwór w ramowo-płycinowej dekoracji.
Elewacja ogrodowa-zachodnia, siedmioosiowa o wystroju analogicznym jak elewacja frontowa. Nie posiada ganku, a na jego miejscu w ryzalicie na parterze mieszczą się drzwi, stanowiące wyjście do ogrodu. Drzwi dwuskrzydłowe, ramowo-płycinowe częściowo szklone z prostokątnym nadświetlem. Nad drzwiami fragment ryzalitu z podwójnym gzymsowaniem i dwoma kostkami fazowanymi w diamenty, stanowi podstawę dla okna ryzalitu na II kondygnacji. Szczyt ryzalitu o wystroju analogicznym jak w elewacji frontowej, podobnie jak kompozycja dachu z lukarnami.
Elewacje boczne: północna posiada zaakcentowaną oś środkowa za pomocą dwóch pasów boniowania' tworząc pseudoryzalit, znajduje się w nim jeden otwór drzwiowy stanowiący wejście boczne do pałacu, prowadzi do niego bieg żelbetowych schodów z ażurową stalową balustradą, pod płytą spocznika schodów znajduje się zejście do piwnic-otwór wejściowy zamknięty odcinkowo. Drzwi wejściowe boczne do pałacu obwiedzione gładką opaska wpasowaną w bloki boniowania, nad drzwiami podwójne gzymsowanie, które stanowi podstawę istniejącego kiedyś w drugiej kondygnacji okna, obecnie zamurowane, powstała płycina z profilowana opaską i dwoma lizenami nieznacznie wysuniętymi przed lico boniowania. W poziomie dachu oś główna zaznaczona ślepą lukarną z attyką zamkniętą łukiem z dekoracją płycinową, powtarzającą jej kształt. Obecnie wystrój architektoniczny elewacji jest uproszczeniem w stosunku do oryginalnego, bogatszego w detal z okresu przed adaptacją. Inne elementy wystroju : gzymsy, boniowane naroża analogiczne jak w pozostałych elewacjach. Elewacja południowa: z pseudoryzalitem w osi głównej, wyodrębnionym od lica ściany pasem boniowania. W kondygnacji piwnicznej trzy prostokątne okienka, dwa umieszczone w części ryzalitowej, pas gzymsów oddzielający kondygnację piwnic od parteru ozdobiony analogicznie do pozostałych elewacji fazowanymi kostkami, w części ryzalitu ułożonymi jedna za drugą. Na parterze w bonie pseudoryzalitu wkomponowany owalny otwór z opaska i zwornikiem, obecnie zamurowany, podobnie zamurowane okno na drugiej kondygnacji, wystrój pseudoryzalitu na poziomie pierwszego piętra i poddasza identyczny jak w elewacji południowej.
Budynek mocno przekomponowany w ramach adaptacji na ośrodek rekreacyjno wypoczynkowy, nie zachowało się prawie nie z oryginalnego wystroju wnętrz pałacu. (JB2024)

Park

Park jest położony w południowo-wschodniej części wsi. Ma kształt zbliżony do foremnego pięcioboku. Ogrodzony płotem z siatki na słupkach betonowych. Pałac usytuowany jest w północno-zachodniej części parku na niewielkim wzniesieniu. W części południowo- wschodniej parku pozostałości po 10 murowanych domkach letniskowych ora pawilonie gastronomicznym. W środkowej części parku pozostałości basenów, boiska i kręgu tanecznego. W parku zachował się zarys dawnego układu komunikacyjnego. Z wnętrz ogrodowych niewiele zostało – zarosły samosiejkami lub zostały zniszczone w czasie kolejnych adaptacji. Dziś park przypomina ogrodzony kawałek lasu, (Jarosław Bochyński 2024)

Inne

Źródła :
Karta zabytku Jarosław Perczak
www.palaceslaska.pl
zdjęcie z 1995 roku Jarosław Perczak
zdjęcie archiwalne Fotopolska
Ewidencja Parku W Gwoździanach Jolanta Więckowska, Edward Witkowski