Sobowidz

Historia

W okresie zaboru pruskiego obowiązywała nazwa Sobbowitz.
Gród wzniesiono najprawdopodobniej około 1164 roku, za panowania księcia Subisława I Gdańskiego. Początkowo był własnością rycerską. Po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w 1309 roku Sobowidz został siedzibą i grodem (castrum) wójtostwa tczewskiego (od 1357 roku). W tym czasie Krzyżacy wznieśli na półwyspie pobliskiego jeziora, przez które przepływa rzeczka Styna, zamek obronny z fosą od strony lądu. Podczas Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim 1409-1411 zamek był tymczasowo w rękach polskich. W okresie tym powstał również pierwszy, gotycki kościół i młyn na Stynie.
Już w 1450 roku wielki mistrz zakonu Ludwig von Erlichshausen odbierał tutaj hołd od rycerstwa wójtostwa tczewskiego. Podczas wojny trzynastoletniej (1454-1466), Sobowidz został włączony do Korony Polskiej. Następnie król Kazimierz IV Jagiellończyk oddał go pod zastaw miastu Gdańsk.

W 1459 roku władze miasta postanowiły rozebrać zameczek, by zapobiec ulokowaniu się w nim na stałe załogi wojsk polskich. Po zakończeniu wojny nastąpiła reorganizacja administracji i w 1506 Sobowidz stał się siedzibą starostwa. Pierwszymi starostami byli Bażyńscy. Około 1512 roku wojewoda pomorski Jerzy Bażyński zaczął odbudowywać zamek. Na zażalenie zaniepokojonych tym gdańszczan, król Zygmunt I Stary rozstrzygnął, że wojewoda może wystawić zamek, ale nie wolno mu wznieść żadnych nowych warowni. Niestety mimo odbudowania zamku do dziś pozostały po nim tylko fragmenty fosy i gotyckie piwnice.
W 1585 roku ustępuje Ludwik Bażyński dobra wraz z zamkiem Janowi Beier. Około 1643 roku otrzymał tę dzierżawę gdańszczanin Gerhard von Proenen. Ale rycerstwo okoliczne domagało się, aby tylko całym gminom takie dzierżawy wolno było trzymać. Wszczął się stąd proces, który dzierżawca przegrał w 1643 roku poniósłszy koszty 13 tysięcy florenów. Staraniem króla zatrzymał jednak dzierżawę dobra Mokry Dwór i Weselno, których odebraniem mu grożono. W XVII wieku spotykamy tu starostów niegrodowych, którzy utrzymywali kaplicę, zwaną w aktach kościół.

W roku 1648 starostą sobowidzkim był Prin i płacił podatku 92 floreny i 20 groszy. W 1664 roku w skład starostwa sobowidzkiego wchodził: Sobowidz, Trąbki Wielkie, Dalwin oraz folwarki: Postołowo, Rukosin, Klępiny i Rościszewko. W latach 1696-1709 dzierżawcami byli Czapscy. Wiadomo, że w 1710 proboszcz z Trąbek Wielkich pobierał z dworu i młyna w Sobowidzu po 4 korce żyta i owsa.
Ostatnim starostą był Szymon Kicki. Po pierwszym rozbiorze od 13 września 1772 roku dobra przeszły na własność skarbu pruskiego. Wizytacja Rybińskiego z roku 1780 donosi, że było w Sobowidzu 97 katolików i 65 ewangelików. W latach 1597-1627 dobra należały do Wejherów, a później do Kaspra Denhoffa.
W XIX wieku Sobowidz należał do powiatu tczewskiego. Przez okres zaborów dobra przynależały do dóbr folwarku Kramsk, leżącego na Gdańskich Nizinach. W roku 1868 dzierżawa domeny sobowidzkiej i folwarku Rościszewko (2820 mr rol) wynosiła 7690 talarów.
1 października 1884 otwarto linię kolejową na trasie Sobowidz-Pszczółki, łączącą się dalej z główną linią kolejową Gdańsk-Bydgoszcz. Umożliwiło to szybszy rozwój gospodarczy miejscowości oraz usprawniło transport produktów z nowo powstałej cukrowni. Wkrótce, 1 sierpnia 1885 uroczyście otworzono też linię Sobowidz-Skarszewy, prowadzącą dalej do Kościerzyny i Starogardu Gdańskiego

W roku 1648 starostą sobowidzkim był Prin i płacił podatku 92 floreny i 20 groszy. W 1664 roku w skład starostwa sobowidzkiego wchodził: Sobowidz, Trąbki Wielkie, Dalwin oraz folwarki: Postołowo, Rukosin, Klępiny i Rościszewko. W latach 1696-1709 dzierżawcami byli Czapscy. Wiadomo, że w 1710 proboszcz z Trąbek Wielkich pobierał z dworu i młyna w Sobowidzu po 4 korce żyta i owsa.
Ostatnim starostą był Szymon Kicki. Po pierwszym rozbiorze od 13 września 1772 roku dobra przeszły na własność skarbu pruskiego. Wizytacja Rybińskiego z roku 1780 donosi, że było w Sobowidzu 97 katolików i 65 ewangelików. W latach 1597-1627 dobra należały do Wejherów, a później do Kaspra Denhoffa.
W XIX wieku Sobowidz należał do powiatu tczewskiego. Przez okres zaborów dobra przynależały do dóbr folwarku Kramsk, leżącego na Gdańskich Nizinach. W roku 1868 dzierżawa domeny sobowidzkiej i folwarku Rościszewko (2820 mr rol) wynosiła 7690 talarów.
1 października 1884 otwarto linię kolejową na trasie Sobowidz-Pszczółki, łączącą się dalej z główną linią kolejową Gdańsk-Bydgoszcz. Umożliwiło to szybszy rozwój gospodarczy miejscowości oraz usprawniło transport produktów z nowo powstałej cukrowni. Wkrótce, 1 sierpnia 1885 uroczyście otworzono też linię Sobowidz-Skarszewy, prowadzącą dalej do Kościerzyny i Starogardu Gdańskiego.

Już w średniowieczu znaczną część mieszkańców stanowili niemieccy koloniści. Po rozbiorach wzniesiony został stopniowo istniejący do dziś kościół protestancki. Według danych z 1885 roku mieszkało tutaj 217 katolików, 461 ewangelików, 19 dysydentów i 8 żydów. We wsi znajdowały się: kościół i szkoła ewangelicka, gorzelnia parowa, cegielnia, młyn wodny, piekarnia i cukrownia.
Po I wojnie światowej Sobowidz w wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego znalazł się w granicach Wolnego Miasta Gdańska. Granica polsko-gdańska przebiegała w odległości kilometra na południe od miejscowości. Na drodze z Sobowidza do pobliskiego Dalwina znajdował się posterunek graniczny.
Sobowidz powrócił do Polski dopiero po II wojnie światowej, większość zamieszkałej tutaj ludności niemieckiej (przed II wojną światową zaledwie jedna sobowidzka rodzina deklarowała się jako Polacy) uciekła przed Armią Czerwoną lub wyjechała do Niemiec, na ich miejsce osiedliła się częściowo ludność przybyła z innych regionów Polski (głównie Kociewia). Niemniej część przedwojennych mieszkańców pozostała w Sobowidzu.

tekst: Mariusz Dolhan 2011

Opis

Park

Park z fosą.