Bytów

Historia

Najstarsza siedziba obronna powstała z inicjatywy rycerza Henninga von Behra- marszałka księcia zachodniopomorskiego, od którego otrzymał miejscowe ziemie w lennie. Siedziba powstała w latach 1321- 29, jednak nie dokładnie w miejscu późniejszego zamku. Stara fortalicja nie została dobrze rozpoznana. W roku 1329 miejscowe ziemie nabyli krzyżacy i włączyli je do komturii człuchowskiej.
Starą siedzibę obronną wykorzystywali aż do końca XIV wieku. W roku 1390 z inicjatywy prokuratura Jakuba von Reinacha zaczęto wznosić na południe od wcześniej lokowanego miasta murowany zamek. Zamek ulokowano na wzniesieniu wykorzystując naturalne właściwości obronne terenu. Pracami kierował sprowadzony z Malborka budowniczy Zakonu Mikołaj Fellenstein.
Odszedł on w projekcie od typowego zamku krzyżackiego umożliwiając przy tym obronę przy wsparciu broni palnej. Podobne rozwiązania pojawiły się też w modernizacji Malborka, Wystruciu czy Barcianach. Zamek posadowiony na planie prostokąta, budowany z cegły i kamieni eratycznych- wykorzystanych głównej w partii murów obronnych oraz baszt. Baszty w dolnych pariach dekorowane zostały zendrówką.
Przy północno zachodniej kurtynie wznosi się trójkondygnacyjny, podpiwniczony, posadowiony na planie prostokąta dom mieszkalny. Do domu od strony dziedzińca przylegał do niego trójkondygnacyjny ganek komunikacyjny a w głębokości muru umieszczono klatkę schodową. Druga kondygnacja zajmowała reprezentacyjne pomieszczenia: refektarz, kaplicę oraz izby prokuratora i jego przybocznych rycerzy. Portale w domu mają profilowaną dekorację obramień analogiczną do malborskiego Wielkiego Pałacu Mistrzów.
W elewacji północno zachodniej umieszczono wysokie otwory okienne, doświetlające wnętrze, oraz niewielkie ustępowe wykusze. Na najwyższe kondygnacji umieszczono spichlerz oraz magazyn prowiantu. Trzecia kondygnacja mieściła również ganek ze stanowiskami strzelniczymi łączący obie baszty. Szczyty domu pierwotnie gotyckie w latach późniejszych obniżono i przekształcono. Przy południowo zachodniej kurtynie ulokowano piętrowy budynek kuchenny będący jednocześnie spiżarnią oraz mieszkaniem kucharza.
Obok kuchni zlokalizowana była studnia. Przy murze północno wschodnim w sąsiedztwie bramy zlokalizowane były drewniane lub szkieletowe budynku wozowni, stajni i paszarni. Założenie wyposażone było w cztery narożne baszty, mieszczące stanowiska strzelnicze z broni palne. Baszta w narożu domu była czworoboczna, możliwe że była to baszta prochowa. Kurtynę przeciwległą do domu flankowały baszty o ośmiobocznych cokołach i cylindrycznych górnych kondygnacjach. Wszystkie baszty połączone były wysokim murem.
Nie wiemy dokładnie czemu służyła baszta znajdująca się poza obrębem murów, po stronie północno zachodniej na wysokości kuchni. Mógł to być dansker- urządzenie sanitarne. Brama zamkowa umieszczona w czworobocznej wieży w kurtynie północno wschodniej. Poprzedzona została mostem zwodzonym nad fosą. Mniejsza brama stała po przeciwnej stronie fosy. W roku 1466 zamek przeszedł w posiadanie księcia pomorskiego Eryka II. Z czasów Bogusława X pochodzą przekształcenia założenia. Po 1500 roku kierował nimi Frank van dem Werder.
Średniowieczne założenie otrzymało ziemne fortyfikacje. W roku 1526 w narożach nowego obwodu wybudowano basteje przystosowane do obrony artyleryjskiej. Wzmocniono zewnętrzną bramę zamkową oraz przekształcono fosy. Do połowy XVI wieku wzdłuż muru powstały drewniane zabudowania gospodarcze i mieszkalne. W latach 40 tych XVI wieku po środku dziedzińca powstał drugi murowany Dom Letni.
Po połowie XVI wieku zamek stał się drugą po Szczecinie siedzibą Gryfitów. Stare średniowieczne założenie otrzymało wtedy nowożytną oprawę. W ramach przebudowy zlikwidowano zabudowania przy kurtynach oraz dom letni. Przy kurtynie południowo wschodniej powstał w latach 1560- 70 murowany, trójkondygnacyjny dom książęcy. Nowy dom wykorzystywał mury obwodowe, w których wycięto otwory okienne.
Od strony dziedzińca umieszczono zryzalitowaną klatkę schodową, Parter zajęły pomieszczenia zbrojowni połączonej z więzieniem w baszcie narożnej, masztelarnia oraz pomieszczenia dla służby. Dwa piętra wyżej wyposażone były w reprezentacyjne pomieszczenia dla pary książęcej oraz izby dla gości oraz służby. Pomieszczenia wyposażone były w piece kaflowe oraz dekoracyjną stolarkę.
W roku 1570 przy kurtynie południowo zachodniej zbudowano budynek kancelarii książęcej. Parter budynku zajęła stajnia a drugą kondygnację mieszkania. Budynek od frontu wyposażony był w wieże schodową z zegarem. W XVII wieku w starym domu z powodu ciężkich warunków mieszkalnych zlokalizowano piekarnię, browar ze słodownią i spichlerzem. W roku 1623 przy kurtynie północno wschodniej zbudowano nowy, trójkondygnacyjny, podpiwniczony budynek zwany domem wdów. W trakcie wojny trzydziestoletniej zamek doznał znacznych szkód.
Przed rokiem 1638 kiedy to wygasła linia książąt pomorskich a zamek przeszedł na mocy układu w posiadanie Polski, rezydencję odnowiła księżna Anna. Zamek stał się siedziba starostów. W trakcie potopu szwedzkiego zamek spłonął. W latach późniejszych zamek został odnowiony i przebudowany przez elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I. W roku 1681 przy kurtynie północno wschodniej wznosi on budynek sądu i urzędu podatkowego. W latach 1696- 99 nastąpiła przebudowa domu gotyckiego, zlikwidowano wtedy szczyt zachodni oraz wymieniono więźbę. Prace prowadził budowniczy książęcy Wiktor de Poort. Zamek mimo przebudów był w tym czasie mocno dewastowany.
W XIX wieku zamek zaczął pełnić funkcję sądu oraz więzienia co wymusiło dalsze przekształcenia i dewastację. Pierwsze prace konserwatorskie odbyły się w latach 30 tych XX wieku. Odbudowano wtedy czworoboczną wieżę i planowano umieścić w zamku schronisko młodzieżowe. Prace prowadził B. Ebhardt.
Następne prace archeologiczno konserwatorskie prowadzono w latach 1957- 62, 1969- 90. Dziś w zamku mieści się Muzeum Zachodnio Kaszubskie oraz biblioteka, hotel z restauracją. W roku 1994 spłonęła czworoboczna wieża.