Bogdaniec

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Bogdaniec to niewielka kolonia, z reguły nie występująca na mapach, położona pomiędzy wioskami Halickie i Skrybicze, nad strumieniem Niewodnicą, około 1 km na południe od Białegostoku. Ziemie te w dawnych wiekach wchodziły w skład włości, należących do posiadaczy Zabłudowa. W 1525 r. król Zygmunt Stary nadał te ziemie w dziedziczne posiadanie Aleksandrowi Chodkiewiczowi. Po jego śmierci dobra odziedziczyli synowie, a następnie córka Anna, zamężna za Pawła Paca, wojewodę mścisławskiego. Później właścicielami dóbr zabłudowskich byli Sapiehowie, Leszczyńscy i Sanguszkowie, a w 1598 r. książę Krzysztof Radziwiłł, po którym odziedziczył je brat - Janusz Radziwiłł. Książę, którego w "Potopie" Sienkiewicz przedstawił jako zdrajcę, jako jedyny próbował ratować Rzeczpospolitą przed najazdem Rosjan. Dlatego też zawarł porozumienie ze Szwedami, niestety zbytnio ufając Karolowi Gustawowi. Poddał mu Litwę, za co Jan Kazimierz później zarekwirował mu dobra. Tak więc w 1656 r. dobrami i puszczą (w której miał dopiero powstać opisywany Bogdaniec) zarządzał pułk hetmański. Wprawdzie wydziedziczony Radziwiłł umarł ze zgryzoty w dobrach brata Bogusława, jednak dziedziczenie majątku miała zagwarantowane córka Janusza i Marii - Ludwika Karolina, zamężna za Ludwika, murgrabię brandenburskiego. Prawo Ludwiki do majątku ostatecznie potwierdził traktat pokojowy w Oliwie. Dalsze losy Zabłudowa były bardzo burzliwe i o dobra te walczyły możne rody ówczesnej Rzeczpospolitej. Opiszemy je kiedyś na karcie obiektu Zabłudów w naszym katalogu...
Folwark zwany współcześnie Bogdańcem powstał na przełomie XVII i XVIII w. na ziemiach majątku Skrybicze, nieco na północ od centrum wsi. Od początku stanowił barokową kompozycję z dworem usytuowanym pośrodku. W 1803 r., dla ówczesnych zarządców wzniesiono nowy dwór. Budynki gospodarcze otaczały założenie nie tylko od strony wschodniej i południowej, ale także północnej, znajdując się po drugiej stronie strumienia. Folwark ostatecznie wyszedł z rąk Radziwiłłów w 1832 r. i nabył je niejaki Karpowicz z żoną - Karoliną Sidorowicz. W 2. poł. XIX w. majątek odziedziczył Michał Karpowicz, a następnie Wacław Karpowicz z żoną Aliną Sakowicz. Trzymali oni także pobliski Białostoczek. Właściciele wielokrotnie rozbudowywali folwark, przekomponowali także park, gdzie do starego ogrodu dodano nowe kompozycje krajobrazowe. W 2. poł. XIX w. założono aleje lipowe i dębowe, które oddzieliły od reszty parku prostokątny dziedziniec przed dworem.
Na pocz. XX w. Skrybicze odziedziczył Józef Karpowicz, ożeniony z Zofią Heleną Smorczewską. Byli oni właścicielami wsi do ok. 1928 r. Później dobra odziedziczyli ich synowie - Bogdan i Józef. Na skutek podziału majątku, Skrybicze wziął Bogdan, zaś Józef otrzymał Józefowo. W okresie międzywojennym właściciele po raz kolejny przekomponowali park, dokonali melioracji majątku, wykopali nowy staw, etc. Bogdan Karpowicz zmienił także nazwę folwarku na Bogdaniec. W 1938 r. ze względu na kłopoty ze spłatą kredytu, majątek został przejęty przez bank, a Karpowicz pozostał administratorem Bogdańca. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały przejęte przez Skarb Państwa Polskiego. W czasie wojny zniszczone zostały zabudowania folwarku (oprócz spichlerza), wycięto także część drzew. Po wojnie w dworku umieszczono szkołę rolniczą, następnie obiekt zagospodarowało Państwowe Gospodarstwo Rolne. Zakład zlikwidowano na pocz. lat 50. XX w., a już w 1953 r., w Bogdańcu pojawił się nowy właściciel - Olsztyńskie Zakłady Wikliniarsko-Trzciniarskie, które wyremontowały dwór umieszczając w nim biura i mieszkania pracownicze. W kolejnych latach zakład zmieniał nazwę, m.in. na Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej "Las". W latach 70. wokół dworu dokonano nasadzeń drzew i krzewów ozdobnych. W latach 90. obiekt przeszedł w ręce prywatne, został rozbudowany i otoczony murem.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Portal "mini Go" Historyczne kompozycje ogrodowe i parkowe wschodniej Polski:
http://www.ogrodowy.minigo.pl/index.php/page/bogdaniec
Geoportal;
Mapster:
11793234 @ West. Osteuropa 1:25 000 - Niemieckie mapy zaboru rosyjskiego, I WŚ /1914 - 1919/
- plik mapy: XIX-14-H_Gruppe_Grodno_1915_600dpi_HU-Berlin_B-31-122-02.jpg
11799149 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P36-S36-I_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na wschód, parterowy i nakryty dachem naczółkowym.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 4,771 ha. Park w Bogdańcu posiadał czytelną kompozycję przestrzenną do końca lat 80. XX w. Przetrwały tu relikty starego sadu i aleje we wnętrzu parku i przy drogach dojazdowych. Drzewostan składał się z ponad 40 gatunków drzew i krzewów ozdobnych, dzielących się na dwie grupy - starsze: lipy drobnolistne, szerokolistne i jesiony oraz młodsze: "brzozy, klony, lipy krymskie, grochodrzewy, wierzby, świerki kłujące i pospolite, orzechy, brzozy brodawkowate odm Younga i jarząb mączny" (mini Go). Co ciekawe, w parku rosło kilka lip pochodzących jeszcze z XVIII w., o obwodach w pierśnicy ponad 400 cm i jedna (prawdopodobnie XVII-wieczna) o obw. 518 cm.

Inne

Spichlerz, 2. poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011