Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Dowspuda - Dowspuda
M. E. Wojciechowscy
Miniatura Dowspuda - Dowspuda Miniatura Dowspuda - Dowspuda Miniatura Dowspuda - Dowspuda

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Dowspuda - Dowspuda
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Rafał TerknerMarek KujawaJarosław Bochyński

Dowspuda - Dowspuda

Miejscowość:Dowspuda
Województwo:podlaskie
Powiat:suwalski
Gmina:Raczki
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, 1 ćw. XIX w., nr rej.: A-230 z 20.04.1960, z 25.05.1979 i z 28.06.1993
Obiekt:pozostałości pałacu (portyk, piwnice z zarysem murów, wieżyczka narożna)

Stan obecny

Pozostałości. Właścicielem jest Zespół Szkół Rolniczych im. generała L.M. Paca.

Historia

Pałac z 1. poł XIX w.
W XVII w. wieś wraz z pobliską Janówką należała do Stanisława Rudominy Dusiackiego, starościca herbopolskiego. W 2. poł. XVIII w. właścicielem Dowspudy był generał Józef Pac, bezdzietny, po którym w 1797 r. majątek otrzymał Ludwik Michał Pac. Ten urodził się 19 maja 1778 r. we Francji, prawdopodobnie w Strasburgu. Jego ojciec - Michał był generałem wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego, matka Ludwika pochodziła z magnackiego rodu Tyzenhauzów. Kształcił się we Francji i w Anglii, studiował też na Akademii Wileńskiej. W skład odziedziczonych dóbr wchodziły pałace na Wileńszczyźnie i w Warszawie oraz majątek Dowspuda na Suwalszczyźnie. Jednakże hrabia zamiast prowadzić majątek postawił na karierę wojskową i zaciągnął się 1. Pułku Szwoleżerów?Lansjerów Gwardii Konnej armii napoleońskiej. Pułkiem dowodził generał Wincenty Krasiński, ojciec Zygmunta, późniejszego autora ?Nie?Boskiej komedii? i ?Irydiona?. Pac był ojcem chrzestnym poety.. Jako oficer szwoleżerów uczestniczył we wszystkich kampaniach napoleońskich. W latach 1808?1809 wyróżnił się w bitwach pod Medina di Saco, Essling i pod Wagram. W tej ostatniej poprowadził szarżę strzelców konnych, która przesądziła o zwycięstwie wojsk cesarza. Do Polski wrócił w 1810 r. i awansował do stopnia pułkownika Gwardii Narodowej. Dwa lata później Napoleon ruszył na Moskwę. Hrabia Pac ze swoimi żołnierzami jako pierwszy przekroczył Dniepr pod Smoleńskiem. Podczas odwrotu, w bitwie pod Małym Jarosławcem powstrzymał szarżę kozaków i uratował Napoleonowi życie. Później brał jeszcze udział w walkach pod Dreznem i w Bitwie Narodów pod Lipskiem. Był ranny, odznaczono go Legią Honorową i krzyżem Virtuti Militari, został adiutantem Bonapartego, a pod Paryżem w 1814 r. dowodził dywizją jazdy. Po abdykacji Napoleona wyjechał do Anglii. Kilka miesięcy spędził na zamku Holchem w hrabstwie Norfolk, gdzie jego nową pasją stało się rolnictwo. Podpatrzone tam metody gospodarowania postanowił przenieść do Polski. Po amnestii ogłoszonej przez cara hrabia Pac wrócił do kraju. W skład jego dóbr wchodziły folwarki Dowspuda, Raczki i Mazurki. Były one zrujnowane i opuszczone, a Ich podźwignięcie wymagało niemałego wysiłku finansowego. Jak wiadomo, Pac był anglofilem, po latach Mickiewicz wzorował się częściowo na nim, gdy w ?Panu Tadeuszu? stworzył postać Hrabiego. W celu podniesienia majątków do wyższej kultury rolnej, sprowadził osadników z Anglii, Szkocji i Niemiec. To oni założyli wieś Nowa Szkocja, która istnieje do dzisiaj, i folwarki New York, Langwood, Linton, Berwik, Govenloch i Broomfield. Zastąpili powszechną wtedy trójpolówkę płodozmianem, zniósł pańszczyznę i zastąpił ją czynszem dzierżawnym. Oprócz upraw i hodowli Pac wybudował bielarnię płótna na sposób angielski, wytwórnię maszyn i narzędzi rolniczych, gdzie produkowano pługi, brony, sieczkarnie, siewniki i młockarnie. Wybudował tartak, browar, garbarnię, krochmalnię i olejarnię.Budowę pałacu rozpoczął w 1820 r. Wzniesiony on został wg projektów Piotra Bosio, następnie Henryka Marconiego. Budowa trwała około 3 lat. Po wyjeździe Paca na emigrację pałac nie miał szczęścia do kolejnych właścicieli. Początkowo władze carskie przekazały go generałowi Sulimie, zasłużonemu w tłumieniu Powstania Listopadowego, ten jednak zamiast majątku i pałacu wolał ekwiwalent pieniężny. W 1854 r. na jego dobra składały się: Szkocja, Pacianowo, Witówka o łacznym areale 1743 morgi, w tym: Korytki Wielkie - 142 morgi, Wronowo (Józefowo) - 339 mórg, Nowy York - 398 mórg, Witówka - 274 morgi oraz młyn wodny, krupiarnia, tartak w Chodorkach. Prócz tego do majątku należało 2219 mórg lasów. Do majątku w Dowspudzie należało też kilkanaście osad, w tym grunta dworskie Dzimowizna, o łacznym areale 6104 morgi plus 6354 morgi gruntów włościańskich. Kolejnymi właścicielami w Dowspudzie byli Horeczko i Sergiusz Karcew. Obaj systematycznie przyczyniali się do niszczenia pałacu. Jego ostateczny koniec nastąpił w 1887 r., gdy rozebrano pozostałości budowli, a cegłę przeznaczono na budowę koszar w Suwałkach. Pod koniec XIX stulecia Dowspuda była gminą w pow. augustowskim, liczyła 6 domów i 64 mieszkańców. Po pałacu oprócz reliktów pozostało także znane przysłowie: ?Wart Pac pałaca, a pałac Paca?. Istnieje też legenda, która głosi, że hrabia Pac uciekł przed kozakami rosyjskimi podziemnym przejściem z pałacu do kapliczki w parku, jednakże obecnie nic nie wskazuje na istnienie takiego przejścia.
Źródło:
Depozyt hrabiego Paca, Ireneusz Sewastianowicz, ps. Andrzej Irski, Olsztyn 2013
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wydany pod redakcyą Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego. t. II, W-wa 1880

Opis

Budynek w stylu neogotyku angielskiego. Nie zachował się do czasów obecnych. Z pałacu pozostał jedynie arkadowy portyk i fragment narożnika z wieżą, zwaną \"bocianią\". Aleksander Osipowicz w ?Tygodniku Ilustrowanym? z 1865 r. pisał: \\\\\\\\\\\\\\\":Dół pałacu przeznaczony był na pomieszczenia ludzi dworskich, kuchnie, łazienki, składy itp., a pod nim były piwnice ze studnią pośrodku. Pierwsze piętro składało się z obszernych sieni, a raczej wstępnej sali ośmiobocznej, dwóch galerii podłużnych i dwóch sal krańcowych, łącznie w obu skrzydłach. Wprost wejścia wstępowało się z owej sali po stopniach do kaplicy zamkowej, która wyłącznie zajmowała wnętrze wyżej opisanego czworoboku. Po obu stronach kaplicy szły we dwa rzędy w pawilonie okazałe komnaty, aż do krańcowej sali. Galeria w prawym skrzydle i sala ośmiokątna narożna, obie w guście gotyckim, zawierały muzeum zbroi, rynsztunków i rzędów powołania rycerskiego. W lewym skrzydle podobnaż galeria, lecz w stylu klasycznym, mieściła zbiór cennych obrazów olejnych, a z niej wstępowało się do odpowiedniej tamtej sali narożnej przeznaczonej na oranżeryą malowaną al. fresco w jakieś zaczarowane ogrody i fantastyczne gaje. Z niej po stopniach szło się w dół do łazienek, wykwintnie urządzonych w guście starożytnym. Komnaty w pawilonie przeznaczone były na przyjęcie gości, zabawy, pomieszczenie biblioteki, mnóstwa obrazów, bilardu itd., a ostatnia krańcowa na jadalnię. Była to komnata wyniosła, podłużna, wesoło ustrojona w misterne sztukaterye, mogąca pomieścić licznych biesiadników. Z sali tej wyjścia do dwóch wieżyczek, zewnątrz po obu rogach ustawionych na wysmukłych kolumnach w przezrocze, niby dwa baldakiny zachwycającej lekkości i niezrównanego wdzięku. Zastępowały one balkony dla chcących odetchnąć świeżym powietrzem okolicznego parku. Drugie piętro przeznaczone było na powszednie mieszkanie właściciela i jego rodziny oraz zawierało pokoje dla gości.\"

Park

Park krajobrazowy założony w 1 ćw. XIX w., wg projektu Johna Heitona. Park od wschodu płynnie przechodzi w las. Przez założenie przepływa rzeka Rospuda.

Inne

Kordegarda.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.