Ciechanowiec - Nowodwory

Stan obecny

Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka.
www.muzeumrolnictwa.pl

Historia

W pierwszej połowie XV w. prawobrzeżna cześć Ciechanowca (tzw. Nowe Miasto) wraz z folwarkiem Nowy Dwór należała do rodziny Ciechanowieckich, potomków pierwszego udokumentowanego właściciela miasta Pawła Strumiłły. W latach 1663-1676 prawo- i lewobrzeżną część Ciechanowca skupiła w swym ręku Eleonora Jabłonowska, pisarzowa ziemska nurska. W 1703 r. sprzedała te dobra Ossolińskim, którzy dzierżyli je do 1801 r. Na początku XIX w. właścicielami miasta byli urzędnicy pruscy: Schimmelfenik von der Oye i Fridrik von Kuehlen. W 1806 r. Nowy Dwór kupił Antoni Szczuka, a od niego nabyli go około 1854 r. Michał Konstanty hr. Starzeński (1818 - 1884), i jego żona Elżbieta z Ożarowskich (1828 - 1910), którzy przeprowadzili najważniejszą przebudowę i modernizację całego zespołu pałacowo-parkowego w Ciechanowcu, dzięki czemu stał się on ".ogniskiem towarzyskiego, obywatelskiego bytu (.) jedną z najpowabniejszych siedzib wiejskich naszego kraju". Oni to wznieśli przy starym murowanym dworze oficynę (ok. 1860), wozownię i stajnię (1866), a ok. 1875 r. na miejscu dawnego murowanego dworu zbudowali neorenesansowy pałac wg projektu Juliana Ankiewicza. (1820 - 1903), etatowego architekta miasta Warszawy, twórcy wielu reprezentacyjnych budowli w stolicy, a także - w Lublinie, Puławach i Siedlcach. Pracuje on głównie przy przebudowie pałacu, nadając mu obecną asymetryczną bryłę i klasycyzujące detale architektoniczne, a przede wszystkim kolumnowy ganek, bogate gzymsy i obramienia okienne. Wprowadzone we wnętrzu w sali balowej elementy neogotyckie w sztukateriach plafonu, ujawniają tendencje eklektyczne epoki.
Na początku XX wieku (około roku 1901), pałac przeszedł generalny remont, który przeprowadził Adam hr. Starzeński (1848 - 1917), ówczesny właściciel Nowodworów. W rękach Starzeńskich Nowodwory pozostawały do 1939 r., wcześniej jednak - w 1936 r. - sprzedali młyn wodny rodzinie Małysków. W czasie II wojny światowej pałac spłonął, a po 1945 r. majątek upaństwowiono. W 1963 r. powołano do istnienia Muzeum Rolnictwa, które w 1969 r. znalazło swoją siedzibę w odbudowanym pałacu Starzeńskich, powiększoną wkrótce o teren dawnego folwarku. Ok. 1970 roku do skansenu włączono również odkupiony od prywatnego właściciela młyn wodny, który po zrekonstruowaniu urządzeń młyńskich stał się elementem ekspozycji muzealnej. Obecnie w dawnej stajni mieści się Muzeum Weterynarii, w dawnej wozowni ekspozycja wiejskich środków transportu, a w dawnej oficynie pracownie muzealne.(Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Pałac murowany z cegły i otynkowany, posadowiony na planie litery E, o nieregularnej bryle, częściowo parterowy, częściowo piętrowy, podpiwniczony, z poddaszem przekrytym dachami spłaszczonymi, dwu i czterospadowymi o połaciach krytych blachą. Elewacje pałacu artykułowane poprzez pilastry toskańskie. Asymetryczna, 13 osiowa elewacja frontowa z 3 pozornymi ryzalitami. Środkowy ryzalit poprzedzony portykiem wspartym na czterech filarach i dwóch kolumnach toskańskich. Portyk wieńczony trójkątnym szczytem, ponad nim trójdzielne okno i ściana attykowa z dekoracyjnymi herbami. Na elewacji ogrodowej umieszczono rozległy taras. Układ wnętrz dwu i trzy traktowy. Całość skomponowana w duchu neorenesansu. Wystrój elewacji ograniczony do opasek okiennych, prostych i trójkątnych naczółków nad okiennych, gzymsów, elewacja opilastrowana i posadowiona na cokole.

Park

Park krajobrazowy o powierzchni 17 ha wzbogacono sadem owocowym i warzywnikiem o powierzchni około 2 ha każdy, położonych po przeciwległych stronach od dziedzińca pałacowego. Po ostatniej wojnie zostały tu puste polany, na których od 1972 roku urządza się ekspozycję skansenowską architektury ludowej mazowiecko-podlaskiej. W ścisłym związku z zabudowaniami dworskimi Nowodworów pozostawały budynki służby dworskiej usytuowane w bliskim sąsiedztwie, przy ul. Pałacowej. Tuż za bramą wjazdową mieściła się leśniczówka, a nieco dalej przy zbiegu ulic trzy budynki służby. Jeden z nich zachował swoją pierwotną architektoniczną bryłę. (JB2024)

Inne

Oficyna wniesiona około roku 1860 w formie neorenesansowej, nieregularnej włoskiej willi. Willa murowana z cegły i otynkowana, wniesiona na planie litery L, parterowa, z piętrową czworoboczną wieżą. Willa przekryta dachami dwuspadowymi o szeroko wysuniętych poza lico elewacji okapach. Wieża przekryta dachem czterospadowym. Dachy o połaciach pobitych dachówką ceramiczną. Willa poprzedzona prostokątnym dziedzińcem otoczonym ceglanym, otynkowanym murem rytmizowanym niszami zamkniętymi odcinkowo. W narożnikach umieszczono okrągłe baszty wieńczone blaszanymi, ostrosłupowymi hełmami. Budynek stajni i wozowni pochodzące z roku 1866 o ceglanych elewacjach umieszczone po obu stronach bramy wjazdowej, budynki administracji dworskiej z II połowy XIX wieku wzniesione po obu stronach alei dojazdowej. Murowane z cegły i otynkowane. Prawy z nich, zwany ?Leśniczówką? został otoczony z trzech stron drewnianym gankiem o ceramicznym dachu. W skansenie umieszczono między innymi dwór myśliwski z Siemion. Zachowały się też trzy budynki dawnego zajazdu, z których jeden zachował cechy klasycystyczny.

Źródła:
www.ciechanowiec.pl
www.muzeumrolnictwa.pl
www.wrotapodlasia.pl
Zabytek.pl opracowanie Anety Kułak