Bzury

Stan obecny

Szkoła do 2011 roku, W roku 2013 budynek wystawiony na sprzedaż.

Historia

Bzury to wieś i folwark położone w ziemi wiskiej w powiecie wąsoskim. Po III rozbiorze weszły w skład zaboru pruskiego. Od 1815 roku należały do Królestwa Kongresowego. Po 1866 roku znalazły się w nowo utworzonej guberni łomżyńskiej. W okresie międzywojennym znalazły się w województwie białostockim. Po II WŚ było to początkowo nadal województwo białostockie, potem łomżyńskie obecnie podlaskie.
26 czerwca 1426 roku Stanisław z Maluszyna otrzymał przywilej 20 włók w okolicach Skiejwostoku. W 1436 roku książę Władysław wydał Stanisławowi Bzurze z Maluszyna kolejny przywilej na 30 włók w Skietowlesie. Był on jedynym przedstawicielem rodu Bzurów na d Wissą stąd prawdopodobnie używanie nazwy Bzury –Skiejwostok, choć jeszcze w 1471 roku używano dla całości nazwy Maluszyno. Właściciele sami nazywali wieś Skiejwostokiem jeszcze w początkach XVI wieku, choć wzmianki dotyczące granic sąsiednich wsi już w Xv wieku mówią o Bzurach. Mieszkający w niej ród aż do wymarcia w XIX wieku używał nazwiska Bzury.
W 1676 roku 7 z 12 części należało do Bzurów. W1784 roku 8 rodzin miało zagrody we Bzurach. W XVIII wieku rozpoczął się proces skupowania ziemi od drobnej szlachty prze jedna z linii Bzurów. Najstarszym przedstawicielem tej linii był Jan Bzura jego dzicicem był Marcin a po nim majątek objął syn Stanisław. Sukcesorem Stanisława był Gracjan Bzura, kto remy ród zawdzięcza odnowę majątku. W swoim testamencie z 1823 roku napisał, że odziedziczył po ojcu majątek obciążony 12 tysiącami zł długu - spłacił go z pieniędzy posażnych po ślubie z Franciszką Obrycką, córką Pawła i Katarzyny z Niedźwieckich (Obryccy w tym czasie to jedna z najbogatszych rodzin w powiecie). Prawdopodobnie tez za te pieniądze z tego źródła kupili dalsze części szlacheckie w Bzurach i okolicznych wsiach. We wspomnianym testamencie cały swój ruchomy majątek z inwentarzem i zapasami zostawił żonie, resztę po potrąceniu długów przekazał synowi Adamowi z dodatkowym zapisem: „który je miedzy Teofile i Mariannę (córki) podzieli.” I jeszcze jeden ciekawy zapis z testamentu: „A co się tyczy Karoliny, córki mej, a żony Józefa Górskiego z Boczek, nic się jej nie należy”. Zięć mocno zawiódł Gracjana, który pomógł mu wybudować dom w Boczkach, pomagał w gospodarowaniu a zięć okazał się niewdzięczny – procesował się z teściem, przyprawiając go chorobę. W czasie spisu zrobionego około 1820 roku (związanego z zabezpieczeniem dłużników) stwierdzono, że Bzurowie posiadają : 23 młode krowy, 50 owiec, 40 jagniąt, 7 kóz, 2 klacze ze źrebiętami, konie , 20 świń, 2 wozy kute, 7 sań kutych, 2 sań porządnych, lakierowanych, suknem wybitych, 8 cieląt dorocznych, 3 warsztaty do robienia płótna, itd…
W 1827 roku w Bzurach było 19 domów i 94 mieszkańców
Gracjan Bzura zmarł około 1828 roku a jego spadkobiercą został zgodnie z testamentem Adam, który kontynuował wykup ziem okalających folwark. Tylko w 1838 roku zanotowano 2 takie transakcje. 7 sierpnia 1838 Rozalia z Milewski Budna (z upoważnienia swojego męża Wojciecha) sprzedała Adamowi swoja nieruchomość we wsi Bzury za 350 zł. Tegoż samego dnia bracia Maciej i Konstanty Niecikowscy sprzedali Adamowi nieruchomość po matce Teresie z Bzurów Niecikowskiej za 550 zł., Adam ożenił się z Zofią ( z domu Święcka). Od ich imion utworzono dwa folwarki Adamowo i Zofiówka leżące w pobliżu traktu Szczuczyn – Grajewo. Adam a potem jego syn Władysław (sędzia pokoju w Szczuczynie) wprowadzili swoją rodzine do hrona najbogatszych ludzi w okolicy, W latach siedemdziesiąty XIX wieku zostali dodatkowo właścicielami pobliskich Niećkowa i Dybły.
W 1880 roku Bzury miały 667 morgów powierzchni, Zofiówka z gruntami zwanymi Danowo-Patory 229 morgów.
Po śmierci Władysława Bzury na początku XX wieku dobra rozpadły się. Bzury kupił Henryk Kozłowski. Około 1930 roku liczyły one 280 ha.
W czasie II WŚ majątek nie został zniszczony. 9 lutego 1945 roku został przejęty na cele reformy rolnej – w tym czasie ziemi było 312 ha, w tym użytków rolnych 230,3 ha, ziemi ornej 189 ha, pastwisk 35,5 ha, sadów i ogrodów 6 ha. Z parcelacji wyłączono 81,7 ha lasów. Rozparcelowano 215,2 ha. . We dworze urządzona została szkoła podstawowa. Budynek remontowano w latach 70. – wtedy zmieniono układ pomieszczeń i dobudowano przybudówkę. Szkoła przetrwała do 2011 roku. Po jej likwidacji w 2013 roku budynek wraz z 2 ha ziemi został wystawiony na sprzedaż (Jarosław Bochyński 2024)

Opis

( Wg stanu na lata 90.) Budynek dworu usytuowany jest na terenie dawnego zespołu dworsko-parkowego z folwarkiem, położonego po stronie południowo-wschodniej wsi Bzury, Dwór usytuowany był w centrum całego założenia, po jego stronie zachodnie rozciąga się teren-dawnego parku z czterema stawami i groblą, po stronie północnej teren dawnego sadu i warzywnika, po stronie południowo-wschodniej podwórze gospodarczo-folwarczne. Dwór usytuowany jest na osipn-wsch - pd-zach.
Budynek z przełomu XIX i XX wieku, murowany z cegły i otynkowany, podpiwniczony. Stropy belkowe, drewniane, z podbitą podsufitką, tynkowane. Więźba konstrukcji drewnianej, stolcowej, z dwoma słupami, Dach pokryty dachówką zakładkową, szarą, W piwnicach posadzki ceglane, częściowo betonowe. W pomieszczeniach parteru i częściowo na strychu, podłogi drewniane, deskowe. ` Schody zewnętrzne betonowe, proste, wewnętrzne na poddasze drewniane,.jednobiegowe, policzkowe, z profilowaną poręczą, Okna prostokątne, podwójne, dwudzielne i trójdzielne, dwupodziałowe, konstrukcji skrzynkowej. Drzwi zewnętrzne współczesne, wewnętrzne częściowo oryginalne, drewniane, konstrukcji ramowe-płycinowej, zawieszone na zawiasach czopowych, głównie -jednoskrzydłowe, dwoje drzwi dwuskrzydłowych, w sieni oddzielone pomieszczenie gdzie drzwi są częściowo przeszklone. .
Budynek założony na rzucie prostokąta, z dobudowaną współcześnie przybudówką - od strony pd~zach, mieszczącą sień, Dwutraktowy z wąskim korytarzem na osi wzdłużnej, Układ pomieszczeń zmieniony podczas adaptacji budynku dworu na szkołę.
Bryła jednokondygnacyjna, przykryta wysokim dachem dwuspadowym. Przybudówka
od strony pd-zach. wysokości kondygnacji, przekryta dachem jednospadowym. (JB2024)

Park

Park krajobrazowy z poł. XVIII w.

Inne

Budynek gospodarczy.
Obora.
Świniarnia.
Spichrz

Źródła:
Karta zabytku Małgorzata Jackiwicz-Garniec
Ewidencja założenia dworsko-parkowego w Bzurach E. Korneluk, K. Oniszczuk
Zdjęcia 1985 K. Oniszczuk
Zdjęcie 1995 Mirosław Garniec